Morgunblaðið - 11.11.1976, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. NÓVEMBER 1976
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraidur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfuiltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Sá atburður varð í
hinu svonefnda al-
þýðulýðveldi Póllandi sl.
sumar að stjórnvöld til-
kynntu skyndilega um
geysimikla hækkun á verð-
lagi neyzluvara. Pólskur
verkalýður tók þessar
veröhækkanir óstinnt upp
og minnugir þess, að Góm-
úlka, fyrrverandi foringi
pólskra kommúnista hafði
orðið að hrökklast frá völd-
um af svipuðum ástæðum
voru verðhækkanir þessar
afturkallaðar um skeið en
síðar hefur verið tilkynnt,
að þær muni taka gildi í
áföngum.
Nú hefur Evrópusam-
band verkalýðsfélaga, sem
Alþýðusamband íslands er
m.a. aðili að, upplýst, að
það hafi ekki verið tekið út
með sældinni fyrir alþýðu-
fólk í Póllandi að mótmæla
þessum verðhækkunum í
sumar. Morgunblaðið
skýrði frá því í gær og hef-
ur fyrir því öruggar heim-
ildir, að Evrópusamband
verkalýðsfélaga hafa feng-
ið áreiðanlega vitneskju
um, að hvorki meira né
minna en 6000 pólskir
verkamenn hafi verið
handteknir vegna þess að
þeir dirfðust að mótmæla
verðhækkunum og 20.000
pólskir verkamenn voru
reknir úr starfi af sömu
ástæðu. M.ö.o. 26 þúsund
pólskir verkamenn hafa
ýmist verið handteknir eða
reknir úr starfi vegna þess,
að þeir leyfðu sér að mót-
mæla verðhækkunum.
Evrópusamband verka-
lýðsfélaga hefur brugðizt
við þessum atburðum á
þann veg, að það hefur
ákveóið að efna til fjár-
söfnunar til þess að veita
aðstoð þeim verkamönnum
og f jölskyldum þeirra í Pól-
landi, sem harðast hafa
orðið úti vegna þessara að-
gerða hinna kómmúnísku
yfirvalda í Póllandi. Ekki
ber að draga í efa, að
verkalýðsfélög hér á ís-
landi muni bregðast við
skjótt og veita þá aðstoð,
sem farið er fram á en
vafalaust hafa tilmæli um
slíka aðstoð borizt til Al-
þýðusambands íslands.
Það er hins vegar eftir-
tektarvert, að ósk um að-
stoð kemur ekki frá verka-
lýðsfélögum í Póllandi.
Þau hafa hvorki hreyft
legg né lið til þess að hjálpa
þeim 26 þúsund pólskum
verkamönnum, sem eiga
um sárt að binda af þessum
sökum og fjölskyldum
þeirra. Þvert á móti hafa
verkalýðssamtökin í Pól-
landi í einu og öllu staðið
með forystu pólska komm-
únistaflokksins í aðgerðum
hennar á hendur verka-
mönnum.
Atburður þessi leiðir
hugann að því, að hvergi í
veröldinni hefur tekizt að
koma á svonefndu sósíal-
ísku þjóðskipulagi á þann
veg, að þegnar þeirra þjóð-
félaga hafi notið almennra
mannréttinda. Alls staðar,
þar sem sósíalismi ríkir,
eru við lýði einræðisstjórn-
ir eða fámennisstjórnir,
þar sem örfáir menn í
æðstu röðum kommúnista-
flokka, fara með öll völd,
þola ekkert frelsi og beita
hervaldi til þess að berja
niður mótmæli almenn-
ings, sem alltaf við og við
koma upp á yfirborðið.
Slíkar mótmælaöldur komu
upp í Póllandi fyrir
nákvæmlega 20 árum, þeg-
ar uppreisnin varð í Pozn-
an 1956 og einnig í A-
Berlín 1953 og í Búdapest
1956 og í Prag 1968 og nú i
Póllandi 1976. Þetta sýnir
að undir niðri er almenn-
ingi í þessum löndum heitt
í hamsi vegna þeirrar kúg-
unar og þess ofríkis, sem
fólk býr við. En enn sem
komið er hefur kommún-
ætastjórnunum tekizt að
kúga fólkið. Þegar stjórn-
um viðkomandi landa tekst
það ekki, er sovézki herinn
sendur inn, eins og hvað
eftir annað hefur gerzt.
Þegar þessi samtímasaga
er skoðuð er í raun og veru
furðulegt, að menn skuli
enn vera að ræða í fullri
alvöru hvort sósíalisminn
hafi eitthvert gildi fyrir
fólk á okkar tímum. Það er
ljóst að mannúðlegar hug-
myndir jafnaðarstefnunn-
ar hafa haft jákvæð áhrif á
þjóðfélagsþróun víða um
heim en jafnan þegar
byggja hefur átt upp sósíal-
ískt þjóðfélag í raun og
sannleik hefur niðurstaðan
orðið einræði, kúgun og of-
ríki fámennrar valdaklíku í
kommúnistaflokkunum.
Þess vegna er sósíalisminn
í raun mesta „fíaskó“ okk-
ar tíma. Það er búið að
Nýjasta gjaldþrotayfir-
lýsing sósíalismans
gera tilraun með hann í
meira en hálfa öld í hinum
ýmsu myndum en þær hafa
allar mistekizt. Á síðari ár-
um hefur athyglin einkum
beinzt að þeirri tilraun,
sem staðið hefur yfir í
Kina og viðleitni Maós for-
manns, til þess að koma í
veg fyrir, að til yrði fá-
menn valdaklíka, sem öllu
réði, með menningarbylt-
ingum þeim, sem hann stóð
fyrir, hefur farið út um
þúfur og nú eru hreinsanir
hafnar í Kína og ríkis-
réttarhöld boðuð yfir hin-
um hreinsuðu. Því miður
minna þau óþyrmilega á
réttarhöld í öðrum
kommúnistaríkjum, t.a.m.
Moskvuréttarhöldin al-
ræmdu, en kannski er þó of
snemmt að fullyrða það.
Hingað til hefur þó maó-
isminn haft mennskara
andlit en kommúnismi í
öðrum löndum og er þess
að vænta, að hinir nýju
valdhafar Kína verði ekki,
þegar upp verður staðið
eftir þau átök sem þar hafa
verið, einungis eftirmynd-
ir af sovézkum heimsvalda-
sinnum. Það yrði mikil
niðurlæging, ef drekinn
breyttist í pappírstígrls-
dýr, að sovézkri fyrimynd,
svo að vitnað sé í maóisma.
Þá yrði a.m.k. sovézku
heimsvaldasinnunum
skemmt og þá hefði Mao
lifað til lítils.
Loks má geta þess, að
meðferðin á 26 þúsund
verkamönnum í Póllandi
er nýjasta gjaldþrotayfir-
lýsing sósíalismans.
Fyrir rúmum mánuði átti
maður nokkur úr þorpinu
Nzara í Suður-Súdan leið til
byggðakjarnans f Maridi f
Kenya. Hann var naumast kom-
inn þangað, er hann tók ákafa
hitasótt og var hann fluttur í
sjúkraskýli. Hann fékk brátt
mikil útbrot og var hann iátinn
áður tveir dagar liðu. Fjöl-
skylda hans fékk fregnir af þvf
og kom að sækja Ifkið. Tveir
bræður mannsins veiktust þá
óðara og dóu skömmu seinna.
Þessir menn urðu fyrstir að
bráð hinni leyndardómsfullu
sótt, sem nú breiðist út um Mið-
Afríku hægt en bftandi. Sóttin
er bráðdrepandi og eru læknar
ráðvana gegn henni. Fyrstu
einkennin eru blóðnasir og hár
hiti, en síðan bilar blóðrásin
með öllu.
Að sögn lækna í heilsugæzlu-
stöðinni í Maridi, sem fyrr var
nefnd, eru 45 manns dánir þar
úr sóttinni. Meðal þeirra voru
súdanskur læknir, átta
hjúkrunarkonur og tveir hús-
verðir f sjúkrahúsinu. 1
kaþólskri trúboðsstöð f Norður-
Zaire, 150 km. fyrir sunnan
Maridi og rétt handan sú-
dönsku landamæranna hefur
sóttin lagt fleiri en 100 mans að
velli.
Sóttin gengur um stórt og af-
skekkt hérað og fregnir berast
seint, aðallega með fótgangandi
mönnum. Alþjóðleg yfirvöld
heilsugæzlu og yfirvöld í Kenya
segja enn óljóst, hvern usla
sóttin hafi gert til þessa, en svo
virðist af nýjustu skýrslum, að
ÍSjúkdómuSI
_______^JJJglæknaiidj]
WHO rannsakar dul^
ar fulla sjúkdóminn,

Hin dnlarfnlla
„AMknveiki”
Enginn velt hvað hér er á
ferðinni. En sjúkdómnrinn -
skrifar Michael T. Kauf-
man - er bæði bráðsmit-
andi og bráðdrepandi
230 manns að minnsta kosti séu
dánir úr henni.
Heilbrigðisyfirvöldum er
mjög umhugað, að ekki komi til
almennra æsinga og fjaðrafoks;
vilja þau þvi ekki kalla sóttina
faraldur enn. Það er heldur
ekki ljóst af hvaða toga hún er.
Telja sumir hana áþekka Lassa-
veiki svo nefndri, skæðum sjúk-
dómi kenndum við bæinn Lassa
f Nígeríu. En yfirvöld biðja
menn flana ekki að sjúkdóms-
greiningum. „Upplýsingar um
sóttina eru af mjög skornum
skammti,“ sagði dr. Boodhun
Teelock, erindreki Alþjóðlegu
heilsugæzlustofnunarannar i
Nairóbf í Kenýa. „Við höldum
jafnvel, að þetta sé blæðinga-
sótt af völdum sýkla, en Lassa-
veiki kemur lika til greina.“
Kenýamenn hafa lokað landa-
mærum sfnum og Súdana og
hætt flugferðum til héraðsins
umhverfis Maridi. Nokkrir
Evrópumenn voru við störf í
Maridi til skamms tíma en nú
er búið að flytja þá brott.
I Nairóbí hitti ég skozkan
skurðlækni, sem ferðast á
reglulegum fresti milli af-
skekktra sjúkraskýla úti um
land. Hann kvaðst óttast, að far-
aldur yrði úr sóttinni. „Ég hef
verið beðinn að vera viðbúinn
því að bregða skjótt við, ef sótt-
in færist i aukana. En það getur
orðið erfitt að fá menn til að
ráða niðurlögum hennar. Þetta
gæti verið Lassaveiki.
Hjúkrunarliði er þá mikil
hætta búin, og það hlýtur að
vera mönnum mikið álitamál,
hvort þeir eiga að leggja sig í
slíka hættu, jafnvel þótt mál-
staðurann sé hinn bezti."
Annan mann hitti ég, sem var í
Maridi, þegar sóttin kom upp.
Hann kvað fólki hafa hrakað
mjög ört eftir að það veiktist.
Tveir félagar hans veiktust
samdægurs. Hálfum sólarhring
síðar gátu þeir ekki lengur
staðið i fæturna og dóu þeir
stuttu seinna.
Mjög ríður á því að greina
sjúkdóminn. Blæðingasóttin,
sem áðan var getið, hefur aldrei
komið upp í Austur- eða Mið-
Afríku svo að vitað sé. Síðast
varð hennar vart i Pakistan í
fyrra. öðru gegnir um Lassa-
veikina. Hún mun einna hættu-
legust allra sýkilsótta — og hún
kom upp í trúboðsstöð f Norð-
austur-Nígeríu fyrir sex árum.
Upp frá því hefur hennar orðið
vart nokkrum sinnum í
Nígeríu, Síerra Leóne, Líberíu
og Suður-Afríku. Hafa margir
læknar og hjúkrunarkonur
dáið úr Lassaveikinni; m.a. lézt
einn úr bandarfskum rann-
sóknaflokki, sem kominn var til
að gaumgæfa veikina. Flokkur-
inn tók þegar saman föggur sín-
ar og hafði sig úr hættu. Er
þetta til dæmis um það, að erf-
itt getur reynzt að fá hjúkrun-
arfólk til starfa, ef veikin breið-
ist enn út. Og fátt er til ráða.
Reynt hefur verið blóðvatn úr
sjúklingum, sem lifðu veikina
af, og hefur það borið nokkurn
árangur, en ekki er hægt að
sprauta menn fyrir fram við
veikinni, og svo er blóðvatn af
skornum skammti.
Fram hefur komið tilgáta um
ástæðuna til þess, að sóttin
breiddist út nú. Er sú tilgáta
fremur kaldhæðnisleg. Þarna
suður fram voru brúnar rottur
mjög algengar til skamms tfma.
Þær bera með sér ýmsa sjúk-
dóma og leggjast mjög á mat-
jurtir bænda. Loks var hafin
stórfelld herferð gegn þeim og
var þeim nærri útrýmt. En
Lassaveikin berst með smærri
rottutegund. Þær rottur eru
fremur óáleitnar skepnur og
héldu þær sig fjarri manna-
byggðum meðan brúnu rotturn-
ar léku þar lausum hala. Þegar
menn voru búnir að útrýma
brúnu rottunum og mikið hús-
næði losnaði dreif þær litlu að
og fluttust þær inn í staðinn!
— MICHAEL T. KAUFMAN.