Morgunblaðið - 30.01.1977, Qupperneq 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. JANUAR 1977
25
EINS OG MÉR SÝNIST
eftir Gísla J. Ástþórsson
Að pjakka
með pomp
og prakt
Fyrst eru tækin sett f kyrr-
þey f gang og prufukeyrð eins
og það heitir, sfðan eru þau
sett „opinberlega" f gang
nokkrum dögum síðar þegar
menn vilja mest við hafa. Ráð-
herrann stfgur fram og ýtir á
takka; þá fer apparatið i gang
eins og ýtt væri á takka; og
sfðan eiga menn víst að takka
fyrir sig.
Mér hefur samt alltaf fundist
þessar viðhafnargangsetningar
dálftið hjákátlegar ef ég á að
vera alveg ærlegur. Aldrei
heimta ég til dæmis heima hjá
mér að fá að skríða fram með
háleitu brosi og ýta á takkann.
Ég setti það ekki einu sinni á
oddinn þegar við eignuðumst
glænýju þriggja gíra hakkavél-
ina okkar um árið með króm-
uðu skrúfunni á endanum. Við
hökkuðum bara okkar slög f
kyrrþey og bjuggum til rúllu-
pylsu; og prufuátum hana svo
strax sama kvöldið á beinhörð-
um eldhúskollum.
Ég held ekki heldur að þeir
sem fá að vera viðstaddir opin-
bera takkapotið séu alltaf neitt
hrifniraf þeirri upphefð þannin
séð. Mig grunar meira að segja
stundum að menn mæti fremur
af ótta við potarann en að þá
langi svo voðalega mikið að sjá
hann pota. Ég hef á blaða-
mennskuferli mfnum verið við
takkapot með andakt oftar en
einu sinni (því miður), og ekki í
eitt einasta skipti minnist ég
þess að hafa séð gleðina skfna
af hverju andliti né að hafa
orðið vitni að þvf að fagnaðar-
orgin brytust úr hverjum túla
né einu sinni að hafa séð pels-
klædda efstuhillukellingu fara
heljarstökk af hrifningu eins og
hún væri Olga Korbút. Menn
húka bara þarna eins og illa
gerðir hlutir og bfða eftir því að
kempan hefji potið. Mönnum
er fjandans sama hvort appa-
ratið hunskast í gang oða fret-
ar takkanum beint f augað á
kempunni. Menn vilja bara
fara að komast í kokteilinn for
helvede da.
Það sama á við um opinberar
skóflustungur: þar hef ég held-
ur aldrei séð menn leika við
hvern sinn fingur né Ijóma eins
og nýþvegna barnsrassa. Jú,
þeir látast sumir hverjir vera
að rifna af ánægju, en það er
bara gamla góða þrælslundin
eða eins og þrennir tvöfaldir.
Við opinberan mokstur bætist
forin og kuldinn auk þess ofan
á aðrar þjáningar manna.
Ráðuneytisstjórar liggja botn-
frosnir út um allar jarðir og
ambassadorar brjótast um f
leðjunni eins og dinosórar. Sfð-
an kemur höfuðpaurinn með
rennuhatt og skóflu og öslar út
f mýrina. Hann veit sjaldnast
hvað snýr upp og hvað snýr
niður á herjans verkfærinu.
Hann gæti ekki grafið sig útúr
sykurkarinu heima hjá sér án
þess að emja á hjálp. Sfðan
gutlar hann eins og einni mat-
skeið uppúr svaðinu og gapir
hróðugur upp á áhorfendur.
Sfðan situr hann venjulega
fastur þarna útf og það þarf
alvörumokara með alvörulúkur
til þess að moka hann upp.
Nei, opinberir mokarar eiga
ekki sjö dagana sæla þó að
sumt fólk haldi það kannski.
Takkapjakkar lifa eins og
kóngar f samanburði við
skóf lupjakka.
Hér uppi á íslandi lærðum
við það Ifka af útlendingum að
láta pótintáta ráðast með
skæraglamri á silkisnúrur sem
undirtyllur þeirra hafa strengt
samviskusamlega yfir nýlega
brúarsporða og unglega vegar-
spotta. Fyrr en pótintátinn er
búinn að sarga i sundur snúr-
una er brúarsmíðinni eða veg-
argerðinni þykjast alls ekki
lokið þó að annarhver lands-
maður sé löngu búinn að skæl-
ast yfir hvorutveggja. Þessar
naflastrengsathafnir (eins og
ég kýs að kalla þær) fara oftast
fram í beljandi rigningu þar
sem island er island. Eiginlega
ættu allir að mæta ! stakk, frá
klipparanum og niður í arm-
asta hreppstjóragrey. En það
þykir ekki fyrirmannlegt að
vera í stakk: af tvennu illu
þykir skárra að vera blautur á
rassinum.
Pótintátinn eða skærapjakk-
urinn eins og líka mætti kalla
hann er heldur ekki aldeilis af
lakari endanum. Ráðherrar eru
stundum eins og mý á mykju-
skán við nýlega brúarsporða
með Halldór þó fyrir miðju f
svipinn og upphækkaðan á
nærtækri steypufötu til dæmis
af þvf hann er samgöngumála
pótintátinn Vafstrið ! kringum
snúruna er auðvitað hund-
leiðinlegt. Skærapjakkurinn
kemur askvaðandi og heimtar
skæri. Sveitafólk og aðrir ein-
feldningar halda þá stundum
eða vona það kannski fremur
að nú fari loksins að verða fjör
og að þessi borubratti með ný-
burstaða rennuhattinn ætli
jafnvel að klippa niður um fólk
af þv! hann sé kominn f kipp-
inn. Hann sást vera að pukrast
á bakvið vinnuskúrinn við
þriðja mann. En þeir voru bara
þið vitið hvað.
Ugglaust eru til einhverjir
fyrirmenn sem gangast ekkert
upp við það að þurfa að koma
fram f hlutverki takkapjakksins
ellegar skóflupjakksins ellegar
skærapjakksins. Þeir vildu
langtum frekar vera heima að
bölva sjónvarpinu heldur en að
vera þykjast að vera vaskir
menn úti i einhverri rækarls
freðmýrinni. Þeir syngja hvorki
né tralla né fara f splitt þegar
þeir fá boðin um að byrja að
brýna skófluna, þó að þeir
kunni ekki alminlega við að
fara f verkfall. En aðrir hygg ég
að séu ekki frábitnir svona
stússi og telji sig jafnvel menn
að meiri að vera kvaddir til
pjakkverkanna. Ég fullyrði ekki
að þeir séu komnir með sigg á
pjakkputtann, en það má samt
engu muna. Kannski er þetta
Ifka dálftill litur ofan í tilveru
okkar hérna og óneitanlega er
þetta langt hafið yfir þá hvers-
dagslegu veröld þar sem skær-
in eru notuð til þess að snfða
brók og skóflan til þess að
hálfdrepa menn í bakinu og
takki er bara til þess að setja
hakkavélina i gang þegar mað-
ur er að missa vitið af rúllu-
pylsuleysi.
Þó veit ég ekki hvern fjárann
þeir taka til bragðs þegar röðin
kemur að Kröflu. Ef takkinn
fæst loksins til þess að tolla á
henni, þá er ég samt alls ekk-
ert viss um að menn verði svo
áfjáðir f að fá að pjakka f hann
með andakt. Það eru hinir
óbrotgjörnu minnisvarðar sem
fyrirmenn okkar vilja fá að
leggja putta sfna við, og óbrot-
gjörn verður Krafla vist naum-
ast kölluð úr þessu.
Kannski smápjakkarnir fái
nú loksins að komast að
deUingar
o>a HeimdeU-
vib pWss-
skrliib ab sts-
stri v*ng vtrb-
ivensr sem
ax • Sér til
„ib Mbl.

Jón úr Vör
alkunna er. En kjarninn er þó
heill ef að er gáð, eins og segir í
ljóði Einars Benediktssonar um
Njál á Bergþórshvoli. Kjarni
borgaralegrar menningar hér á
landi er heili og sterkur og
enginn vafi er á því að hún ræðúr
úrslitum um það, að lýðræði rikir
hér enn. Og raunar er það svo, að
það er vegna þessa heila kjarna
borgaralegrar menningar, að enn
rikir lýðræði i nokkrum löndum
heims. 1 raun og veru er nú svo
komið, að lýðræði ríkir einungis
þar, sem borgaraleg öfl hafa tögl
og hagldir og geta óhikað staðið
vörð um þingræði, frelsi og mann-
réttindi en alls staðar annars er
unnið að því að afnema þessi
réttindi, oftast i nafni „þjóðar-
innar“ eða ,,alþýöunnar“. Við höf-
um áreiðanlega öll einhvern tima
örvænt um framtíó borgaralegrar
menningar og þess lýðræðis, sem
okkur hefur verið trúað fyrir. En
í raun og veru ætti ekki að vera
ástæða til þess, þvi að gagnrýni á
lýðræði er sjálfsögð og í raun og
veru er það eina stjórnarfarið,
sem við þekkjum, sem kallar
beinlinis á gagnrýni og háværar
óánægjuraddir, Á þessari
óánægju á framtiðin að nærast og
eflast og hún á að verða öllum
þjóðfélagsþegnum til þroska og
innihaldsmeira lífs, þegar til
lengdar lætur. Stundum keyrir
hún þó úr hófi. Þá fyrst ættum við
að örvænta, þegar gagnrýni
minnkar og þjóðfélagsumræður
koðna niður, því að þá dregur úr
afli lýðræðisins og almenningur
getur orðið eins og ónýtur líkams-
hluti, sem visnar upp vegna þess
að hann er hættur að gegna hlut-
verki sínu.
Þannig er borgaraleg menning
undirstaða alls þess bezta, sem við
búum við hér á landi, og hún helzt
mjög i hendur við þann kristna
arf, sem hefur hajt meiri áhrif á
menningu okkar en flest annað,
eins og kunnugt er. Við verðúm
að sjálfsögðu að rækta þessa
menningu, efla hana og hlúa að
henni — ekki sizt nú á dögum,
þegar að henni sækja heilar her-
deildir vinstri sinnaðra öfga-
manna, sem þykir ekkert sjálf-
sagðara en -að ganga af henni
dauðri. En það mundi auðvitað
ekki hafa neitt annað í för með
sér en endalok lýðræðis á íslandi,
þingræðis og almennra borgara-
réttinda, eins og þau tiðkast i lýð-
frjálsum löndum. Þá yrói skammt
i alræði fámennra vinstrihópa, en
það eru kölluð „alþýðuvöld" nú á
dögunt og sjáum við fyrirmyndir
þeirra í þeim löndum heims, þar
sem einræði, ofbeldi og aðför að
einstaklingum er daglegt brauð.
Við skulum hafa þetta i huga,
þegar við gerum upp við samtíð
okkar og lýsum yfir óánægju með
flokka og stefnur og þingræðið,
sem við búum við, með kostum
þess og göllum. Eða mundum við
vilja fórna þessu frelsi, þessum
mannréttindum og reisn þess
forna arfs, sem við eigum, fyrir
nýjungar, sem hafa ekki haft
annað í för með sér en ofbeldi og
einræði og aðför að einstaklings-
frelsi, eins og andófsmenn i
kommúnistaríkjunum hafa t.a.m.
orðið svo eftirminnilega fyrir
barðinu á — og þá ekki sízt þeir,
sem hafa staðið að mannréttihda-
yfirlýsingunni í Tékkóslóvakiu
nú undanfarið. Þeir vinstrimenn,
sem hafa samúð með andófs-
mönnum í öllum þessum löndum
og trúa á þá hugsjón, að marxismi
boði betri tið, ættu að minnast
þess að stjórnarherrarnir austan
járntjalds háfa lýst yfir því, að
barátta andófsmanna stafi ein-
göngu af móðursýkislegu hatri á
kommúnismanum, eins og komizt
er að orði. Það eru sem sagt ekki
einungis hin borgaralegu öfl í
heiminum, sem eru ásökuð um
slíkt móðursýkislegt hatur,
heldur einnig þeir vinstrimenn,
sem hafatekið upp hanzkann fyr-
ir þá, sem erfiðast eiga uppdrátt-
ar í austantjaldslöndunum og
standa raunar svo höllum fæti, að
enginn veit hvenær þeir eru
frjálsir ferða sinna eða hvenær
þeir eru i fangelsum og geð-
veikrahælum. Það er skylda
okkar að rétta þessum mönnum
þá hjálparhönd, sem við megum,
enda hefur komið í ljós, að
almenningsálitið á Vesturlöndum
hefur beinlínis ráóið úrslitum
um, að menn eins og Búkovskí
lifðu af fangavist sina og hlutu aö
lokum vegna gífurlegs þrýstings
þau örlög, sem munu vera næst
verst í augum Rússa, þ.e. að verða
útlagar frá eigin landi. Vist á
geðveikrahælum og i þræla-
búðum mun ein þ.vkja verri örlög
en útlegðin. En þeir eru þó a.m.k.
frjálsir ferða sinna. Þeir geta
hjálpað okkur, sem búum við lýð-
ræði, til að meta eigið þjóðskipu-
lag betur en ella, en gera að sjálf-
sögðu um leið þá kröfu til okkar,
að við stöndum af heilindum gegn
þvi ofbeldi, sem þeir hafa þurft
að berjast við. En til þess þarf
mikið þrek, ræktað hugarfar,
sanngirni og víðsýni — og þá ekki
sizt að gera sér nokkra grein fyrir
þeim borgaralega arfi, sem er
undirstaða þjóðfélags okkar.
íslenzkum stjórnmálaflokkum
er öðru fremur nauðsyn að
þekkja þennan arf og byggja á
honum. Borgaraleg menning hlýt-
ur að vera sá slagkraftur, sem
íslenzkur stjórnmálaflokkur eins
og t.d. Sjálfstæðisflokkurinn
byggir tilveru sína á. Sumum
hefur stundum þótt á skorta, að
þaö menningarlega afl væri í
Sjálfstæðisflokknum og öðrum
borgaralegum flokkum hér á
landi, sem nauðsyn krefur til að
unnt sé að vinna þá orrustu, sem
nú fer fram um land okkar og
þjóð. Sjálfstæðismenn eiga ekki
sizt áð gera sér grein fyrir þessu.
Þeir eiga að lita i eigin barm og
hyggja að því, sem þeim hefur
verið trúað fyrir — og þá er ekki
sízt nauðsynlegt að gera sér grein
f.vrir þvi, á hverju íslenzkt þing-
ræði og lýðræði nærist í raun og
veru, en það cr sú borgaralega
menning, sem hlýtur að vera
undirstaða þeirrar stefnu, sent
flokkur eins og Sjálfstæðis-
flokkurinn markar sér. En á þetta
vill þvi miður oft og einatt skorta.
Allt koðnar niður í dægurmálum
og háværu tali um stundargæði og
þrýstihópa. en það sem mestu
máli skiptir, kjarninn sjálfur, vill
gleymast. Þá fyrst væri voðinn
vis, ef flokkur eins og Sjálfstæðis-
flokkurinn hefði ekki alltaf að
leiðarljósi hver eru hin raunveru-
legu verðmæti, sem lýöræöiö
byggir á. Sem betur fer hafa
forystumenn flokksins oftast gert
sér grein fyrir þessu og Morgun-
blaðið hefur i málefnabaráttu
sinni a'vinlega tekiö mið af þeirn
staðreyndum, sem hér hafa veriö
nefndar. Hér er ekki átt við, að
allir hafi sömu skoðun, heldur
hlýtur sitt að sýnast hverjum í
frjálsu þjóðfélagi. En um megjn-
Iínurnar þarf ekki að deila.
I framhaldi af þessu er ekki úr
vegi að vitna í bréf, sem undirrit-
uðum barst nýlega í hendur frá
ungum manni, seni hefur rnikinn
áhuga á þvi eins og stór hópur
ungs borgaralega sinnaðs fólks á
Islandi nú um stundir, að efla
þann jarðveg. sem allt hvílir á.
þ.e. menningarlega .undirstööu
lýðveldisins. Hann segir: „I fram-
haldi af stuttum viðræðum okkar
langar mig til að hæta við fáein-
uni orðum: að orða á annan hátt
þær hugmyndir. sem ég hafði á
kreiki. I f.vrsta lagi: stjórnmála-
flokkur, sem ekki markar sér
sjálfstæða, skýra stefnu í
menningar- og menntamálum,
verður aldrei úrslitaafl i þjóðmál-
um almennt. Ekkert þjóðskipulag
getur leyft félagslegu afli að leiða
hjá sér einn eða fleiri af grund-
vallarþáttum þess fyrirhrigðis,
sem við köllum þjóðlíf. A hinn
bóginn er líka fátt jafn máttugt í
stjórnmálabaráttu og einmitt
Framhald á bls. 26