Morgunblaðið - 14.09.1977, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. SEPTEMBER 1977

HVAÐ ER AÐ GERAST I KlNA? - ZORZA lýsir togstreitunni sem
þar fer fram bak við tjöldin. Fréttamaður OBSERVER fjallar
um heimsókn bandariska utanrikisráðherrans til. PEKING....
Þýðjngarmestu spurning-
unni, sem iiggur fyrir hinum
nýju ráðamönnum eftir flokks-
þingið í Peking, hefur ekki
reynzt auðvelt að svara.
Það er þess vegna ljóst að
vaidabaráttan i Kina heldur
áfram, en sú barátta hefur ver-
ið háð undir ýmsu yfirskini og á
mörgum sviðum í valdatíð Mao,
og er enn háð.
Spurningin er sú hvort hern-
aðaryfirvöldum i Kína eigi að
leyfast að hirða meiri hluta
þjóðarteknanna til þess að
byggja upp voldugan her, undir
þvi yfirskini að styrjöld við
Rússa sé óhjákvæmileg innan
skamms. Ef þessi hræðsla næði
yfirhöndinni gætu afleiðing-
arnar í upphafi orðið þær að
aukin hergagnaframleiðsla í
Kina stóryki spennuna að því
marki að Kremlverjar gætu
álitið sig þurfa að taka í taum-
ana, þrátt fyrir annríki í valda-
baráttunni heimafyrir.
Lengi hefur verið rætt um
þvi likar aðgerðir í Kreml, og
seint á síðasta áratugnum létu
ráðamenn í Moskvu í það skína
við Bandaríkin að þessi ríki
ættu að taka höndum saman í
málinu áður en Kína steypti
heiminum út í kjarnorkustyrj-
öld. En sérfræðingar i málum
Kína í Kreml hafa ávallt verið í
minnihluta hingað til, vegna
þess að her Kína, þótt mann-
margur sé, hefur ekki verið
þannig vopnum búinn að stór-
veldi stæði ógn af honum. Hann
hefur hingað til verið búinn
Sumir áiita að þeir hafi séð
hylla undir sigur hernaðar-
sinna, eða að minnsta kosti þýð-
ingarmikinn þátt þeirra, i skip-
un flokksstjórnarinnar nýju,
þar sem finna má niu hermann
í 23 manna hópi, en slíkt getur
þó aðeins talizt óverulegur
árangur. Það er fimm manna
kjarni í miðstjórninni sem hef-
ur sterkustu völdin og i þessum
innsta kjarna sýnist hervaldið
alls ekki vera í meirihluta. Sé
farið eftir völdum manna i röð,
þá er annar valdamesti maður-
inn Yen Chien-ying hershöfð-
ingi, og hann er vissuiega
áhrifamesti maðurinn á eftir
Hua Kuo-feng, og er jafnframt
aðal-ábyrgðarmaður fyrir
núverandi stöðu Hua, sem
framkvæmdastjóri flokksins.
En þessi virðulegi hershöfð-
ingi er varla liklegur til að hafa
áhrif í þeirri baráttu, sem
venjulega er undanfari ákvörð-
unar um kínverka leiðtoga.
Þriðji maðurinn í röðinni, Teng
Hsiao-ping, sem áður var i ónáð,
hefur nú tekið við virðingar-
stöðu sinni eftir langt hlé og
gegnir nú embætti æðsta
manns, en er fyrst og fremst
stjórnandi stjórnmála. Honum
tókst að komast í þessa stöðu
fyrst og fremst sem starfs-
mannastjöri i þeim skiiningi að
hann stæði fyrir kröfum hers-
ins tii valda, þegar til sóð að
hann tæki við völdum eftir
dauða Mao. En aðaiáhugamál
hans er framgangur fjármála
og hann hefur hvað eftir annað
verkum sem tóku ekkju Mao
fasta og fjóra helztu fylgismenn
hennar og fylgjendur þeirra.
En hann er ekki neinn alvöru-
hermaður — það er að segja
enn sem komið er.
Áhrif þessara fimm æðstu
manna eru þess vegna ekki eins
vænleg til árangurs og virzt
gæti við fyrstu sýn, og það sama
er að segja um flokksstjórnina
sem heild, því fjöldinn allur er
þar af eldri mönnum, jafnvel
ellihrumum. Það eru menn sem
steyptir hafa verið í hinu form-
fasta móti herstjóra Kínverja
og eru fyrst og fremst flokksfé-
lagar. Skoðanir þeirra hafa
Það sem Vance
lærði í Kína
Bandarikin og Kina hafa aft-
ur tekið upp þýðingarmikil
samskipti líkt og tveir tor-
tryggnir, háifblindir risar.
Ekki er sá árangur mikill sem
bandaríski ráðherrann getur
sýnt eftir ferð sina hálfa leiðina
kringum knöttinn, en árangur
er það samt. Þegar Cyrus Vance
og leiðtogar Kinaveldis skiptust
Cyrus Vance, utanrlkisráðherra
kínverskum ráðamönnum.
VICTOR ZORZA
Nýja valda-
baráttan í Kína
sem varnarher og alls óviðbú-
inn því að hefja árásarstyrjöld
við Rússa.
Hin hlið spurnmgarinnar er
um það hvort þá fjármuní, sem
herinn krefst, eigi ekki fyrst og
fremst að nota til þess aö renna
efnahagsstoðum undir þjóðar-
búið. Ef landbúnaður Kina fær
ekki það fé sem hann þarfnast
svo nauðsynlega fer að lokum
svo að mannfjöldinn verður of
mikill til þess að landið geti
haldið í honum lífinu, en Kina
hefur einmitt verið þekkt fyrir
mikla landbúnaðarframleiðslu.
Iðnaður Kína hefur ekki notið
þeirrar fyrirgreiðslu að hún
nægi til að byggja þau tæki sem
þurfa til að þróa landið nógu
fijótt svo að það geti staðið jafn-
fætis öðrum löndum, og landið
mun fara að gliðna á saumun-
um og klofna vegna þess þrýst-
ings sem leiðir af fólksmergð-
inni en hún er ekki langt undir
billjón manna og eykst stöðugt.
Merki þessarar baráttu, sem
greinilega hefur mátt lesa milli
lína í dagblöðum Kína sfðan
Mao lézt, vekja þá spurningu
hvort baráttan verði til lykta j
leidd á flokksþinginu. En ræða
hins núja leiðtoga, Hua Kuo-
feng, sneiddi greiniiega af
ráðnum hug hjá sérhverri ein-
arðlegri lausn málsins, en vilji
til slikrar lausnar hefur þó
skotið upp kollinum í umræð-
um þar eystra. Hann minntist á,
en án allrar áherzlu, hina hefð-
bundnu lausn, sem gerði ráð
fyrir endurbótum á sviði iðnað-
ar og varnarmála, og var þetta
greinilega viðleitni hans til að
gera lítið úr hlutunum eða til
að sýna hlutleysi á meðan bar-
áttan heldur áfram.
itrekað þá skoðun sína að hann
álíti þann framgang þýðingar-
mestan í þróun mála i Kina,
þótt hann hafi jafnframt verið í
orði stuðningsmaður hersins og
við kröfur þeirra.
mjög verið skiptar undanfarna
áratugi og ósamræmið togar þá
vafalaust í gagnstæðar áttir i
málum framtíðarinnar.
En á meðan áhrif hernaðar-
sinna til verulegrar aukningar
Bandaríkjanna, á fundi með
THE OBSERVER
á meiningarlitlum en ljúfum
orðum þá var það aðeins upp-
haf þeirra samskipta sem gætu
haldið áfram með frekari skoð-
anaskiptum, sem munu treysta
þríhyrninginn milli Moskvu,
Peking og Washington.
Fyrstu samskiptin milli hátt-
settra embættismanna stjórnar
Carters og kínversku leiðtog-
anna hafa þegar leitt í ljós
nokkrar nýjar hugmyndir sem
bandaríska utanrikisþjónustan
þarf að velta fyrir sér og melta.
Þýðingarmest var sú tiifinn-
ing að Kína sé einmitt nú að ná
sér eftir augljjósa, grimmilega
valdabaráttu á stjórnmálasvið-
inu. Flokksformaðurinn Hua
Kuo-feng virðist hafa sigrað
Þrír æðstu menn Kína. Hua Kuo-feng, Yeh Chien-ying og Teng Hsiao-ping.
Fjórði maðurinn, Li Hsien-
nien, er aðaivarnaráðherra en
menntun hans á sviði fjármála
er meiri en svo að hann hætti
sér út í ógöngur í fjárveitingum
til hermála. Maður númer 5 er
Wang Tung-hsing hershöfðingi,
en gegnir slíkri stöðu aðeins
vegna þess að hann var yfir-
maöur lífvarðar Mao. Þegar
baráttan hófst um hver skyldi
verða eftirmaður Mao vann
hann heilshugar með Hua og
skipaði þeim mönnum fyrir
vopnabúnaðar Kína eru ekki
vissari en þetta, eins og bezt
sést á vanmætti ieiðtoganna til
að beina fjármálunum í þá átt,
þá gæti þessi þræta vissulega
haft mögnuð áhrif á næstu bar-
áttu, sem nú stendur fyrir dyr-
um. Jafnveler sýnileg streita
milii tveggja þeirra sterkustu
meðal þessara fimm æðstu
manna, því Hua Kuo-feng hefur
að ráði tafið fyrir áætlunum
Teng Hsiao-ping um að ná full-
Framhald á bls. 23
þar, en gagntekni hans af þess-
ari stjórnmálabaráttu rennir
stoðum undir það álit að þar
hafi ekki mátt miklu muna.
Bandaríkjamenn eru nú að
endurlesa 81 blaðsíðu skjal,
skýrslu eftir Hua til 11. flokks-
þings Kommúnista sem lauk
um það leyti er heimsókn
yanee bar aö.
Þar hafa heimamál algjöran
forgang, og ef um eitthvert
áriðandi utanríkismái er að
ræða fyrir Kínverja, þá er það
ótti þeirra við innrás af hendi
Ráðstjórnarríkjanna.
Bandarikin komust á þá skoð-
un — sem bæði var örvandi og
niðurlægjandi — að samskipti
við Bandaríkin séu ekki ákaf-
lega mikilvæg fyrir Kina nú i
svipinn, nema þá til varnar
gegn Rússum.
Hálfu mikilvægari fyrir Kin-
verja var sýnilega endir sthórn-
málabaráttunnar innanlands.
Verið getur að Hua hafi farið
með ýkjur í áherzluskyni, en
opinber lýsing hans á heima-
stjórnarmálum virðist alls ekki
ósenniieg: „Þessi stórsigur
forðaði flokki okkar frá meiri-
háttar klofningu, landi okkar
frá blóðugum átökum... fólki
okkar frá mikilli ógæfu og bylt-
ingu okkar frá meiriháttar und-
anhaldi."
Kínaveldi virðist hafa komizt
hjá slæmum afleiðingum menn-
ingarbyltingarinnar, og til
merkis um þá lausn mála er
maðurinn sem hefur endur-
vaknað sem varamaður Hua,
Teng Hsiao-ping.
Þessi smávaxni, seigi maður
var í fyrstu röð þeirra meðlima
kommúnista, sem Vance hitti
og það þótti merki þess að Kina
væri full alvara með að við-
halda tengslum sínum við
Bandaríkin.
Teng var sá einasti af komm-
únistaleiðtogunum, sem virtist
hafa mannleg viðhorf og eftir-
tektarverða persónutöfra. 14
rétta veizluborð í ríkmannleg-
um salarkynnum Sumarhallar-
innar nálægt Peking blasti við
augum þegar Teng rakti fyrir
veizlugestum, sem sátu við
hlaðin langborð, minningar sín-
ar um gönguna miklu og minnt-
ist jafnvel á fyrrverandi ónáð
sína í stjórnmálum og endur-
hæfingu.
Hua er aftur á móti feitlagn-
ari maður, stffur í framkomu og
virðulegur. Hann er ættaður
frá æskustöðvum Mao Tse-tung
í Hunan, og virðist meðvitað
reyna að líkjast hinum fyrrver-
andi formanni.
Hua hefur bollulaga, rauðar
kinnar, er feitlaginn en með
hátt enni og sýnist aðeins
skorta vörtuna undir neðri vör
til að geta verið tvíburabróðir
Mao.
Vance sagði síðar að ferð sfn
til Peking hefði verið „nytsöm
og hreinskilin“ og mikilsverð
vegna þess að hún kom á sam-
bandi við leiðtoga kommúnista
sem mun vonandi verða varan-
legt.
En einföldustu og hörkuleg-
ustu einkenni þessa framtíðar-
sambands eru þau að Bandarik-
in og Kina eru reiðubúin til að
halda áfram að notfæra sér
hvort annað, aðallega sem
stjórnmálalegt mótvægi gegn
Ráðstjórnarríkjunum.
Hua sagði þetta berlega, þeg-
ar hann endurtók kenningu
Lenins er hann viðhafði á þingi
flokksins:
„Valdamesta óvininn er að-
eins hægt að sigra með því að
notfæra sér ýtrustu aðferðir, og
með þvf að nýta til hins ýtrasta,
varlega en af nákvæmni og
kunnáttu, sérhvern veikleika,
jafnvel hið smæsta ósamræmi
meðal óvi-narins. . . með því að
notfæra sér jafnvel hið minnsta
tækifæri til að vinna vináttu
fjöldans, þrátt fyrir það að
þessi fjöldi sé aðeins til um
stundarsakir, sé reikull, óáreið-
Framhald á bls. 23