Morgunblaðið - 15.09.1977, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. SEPTEMBER 1977
Guðmundur Gíslason Hagalín skrrfar um BQKMENNTIR-Valtýr Pétursson skrifar um MYNDLIST
Frábært starf í þágu
íslenzkrar menningar
Skömmu eftir stofnun Almenna
bókafélagsins var í ráði, að það
gæfi út úrval erlendra ljóða, sem
þýdd höfðu þá verið á íslenzku.
Með ágætum þýðingum sínum
hafði Magnús skáld Asgeirsson
endurvakið í ríkulegum mæli
hylli mikils þorra manna á slíkum
bókmenntum, og skilning ung-
skálda og allra, sem bókmenntum
unna, á gildi ljóðaþýðinga fyrir
þróun íslenzks skáldskapar og
menningar.
Ráðamenn félagsins fóru þess
svo á leit við þjóðskáldið Davíð
Stefánsson, að hann tæki að sér
þetta vandunna og víðtæka heilla-
starf. Hann tók því i fyrstu lik-
lega, en að vandlega hugsuðu og
athuguðu máli kvaðst hann ekki
hafa heilsu til að vinna svo mikið,
tímafrekt og erfitt verk.
Félagið hafði mörgum verkefn-
um að sinna, og lá svo um árabil i
láginni að hyggja frekar að þessu
gildisríka og vandkvæðum
bundna úrlausnarefni.
En þó að það væri geymt, var
það ekki gleymt, og fyrir nokkr-
um árum skaut því upp i tengsl-
um við þá nauðsyn, að út kæmi
viðamikið safn frumortra ljóða.
Hart nær aldarfjróðungur var lið-
inn siðan hinn stórhuga Ragnar
Jónsson gaf úr Islands þúsund ár,
safnið uppselt, mikið verið ort
siðan það var prentað, íslenzk
ljóðagerð tekið ærnum breyting-
um, fjölmörg ný skáid komin
fram, ýmis þeirra mjög merk og
mörg svo sem milli vita í bók-
menntalegum skilningi. Þótti auð-
sætt að jafnt ungum skáldum og
hinum yngri kynslóðum yfirleitt
væri brýn þörf á, að þeim væri
gefinn kostur þess i víðtæku
ljóðasafni að bera saman gamalt
og nýtt, átta sig á þróúninni í
islenzkri ljóðlist og gera sér grein
fyrir, hvert stefndi og hvert bæri
að stefna með tilliti til íslenzkrar
þjóðmenningar, sjálfs grundvall-
ar sjálfstæðis og þjöðlegrar reisn-
ar.
Og ef til vill nákvæmlega á rétt-
um tíma — með tilliti til þróunar
islenzkrar ljóðlistar í náinni fram-
tíð — vildi svo heppilega til, að
Almenna bókafélaginu gafst kost-
ur á manni, sem frá sjónarmíði
ráðamanna þess og flestra ann-
arra, sem hafa fylgzt með því, sem
sá maður hefur ritað um bók-
menntir, var trúandi fyrir því að
velja i nokkurra binda útgáfu
marktæk ljóð á íslenzkri tungu
frá elztu timum og fram á síðasta
áratug, frumort og þýdd, enda
veldi hann sér samstarfsmann eða
menn, svo sem honum þætti nauð-
synlegt. Þessi maður, er eins og
alþjóð er nú orðið kunnugt.
Kristján Karlsson fræðimaður og
rithöfundur.
Þvi var lofað af hálfu útgef-
anda, að eitt bindi kæmi úr ár
hvert, og við það hefur verið stað-
ið. Hefur þó Kristján Karlsson
verið þar einn að verki, nema
hvað hann hefur notið að eigin
vali aðstoðar skáldsins og fræði-
mannsins Hannesar Péturssonazr
sem er sérlega fróður um bók-
menntir íslenskra „miðalda“ og
vandfýsinn á skáldskap, en samt
víðsýnn með tilliti til aldarháttar
og bókmenntalegrar hefðar. Þrjú
útkomin bindi flytja frumkveðin
ljóð. Það fyrsta hefst með Eddu-
kvæðum — og þvi þriðja lýkur
með ljóðum eftir Jakob Thoraren-
sen. Svo er þá ókomið fjórða bind-
ið, sem á að hafa að geyma ljóðin
frá og með Jönasi Guðlaugssyni
til síðustu áratugs. Það bindi
reyndist Kristjáni svo viðamikið,
að það mun koma út í tveimur
bókum, og er sú fyrri væntanleg á
hausti komanda. Þá er svo fimmta
bindið, sem hefur að geyma þýdd
Ijóð. Það kom út i vor, og þó að
mér þyki ekki tímabært að skrifa
um hið mikla afrek Kristjáns sem
heild fyrr en komin eru öll bindin
af frumorlu ljöðunum, hefur mér
þótt svo mikið til fimmta bindis-
ins koma, að ég get ekki stillt mig
um að geta þess út af fyrir sig.
Það er hvorki meira né minna
en 414 blaðsíður, hefst á rækilegu
efnisyfirliti en síðan kemur for-
máli Kristjáns Karlseonar, sem er
aðeíns tæpar fjórar blaðsíður, en
eins og aðrir formálar hans fyrir
bindum ritverksins ekki aðeins
vel og skýrt skrifaður, heldur og
gagnmerkur til skýringar á sjón-
armiðum hans um val ljóðanna og
hvers að, hans dómi, hverjum og
einum ljóðaþýðanda ber að gæta,
ef honum á að takast að túlka
anda hins erlenda ljóðs, svo að
það á íslenzku að verði lifandi
skáldskapur, sem veki skilning og
hrifni lesandans — og geri það
vænlegt til áhrifa í íslenzkum
bókmenntam. Leyfi ég mér að
birta orðrétt úr formálanum það,
sem Kristján tekur fram um þýð-
ingu séra Jóns Þorlákssonar á
Paradtsarmissi Miltons og þýðing-
ar Jónasar Hallgrímssonar á ljóð-
um Heines:
„Að búningi er Paradise Lost
framar öllu verk fyrir eyrað.
Ljóðlínur kvæðisins (fímmfaldur
öfugur tvíliður: bland verse),
þungar og hljómmiklar, breytast i
meðferð séra Jóns í þýðlegt og
ljóðrænt fornyrðislag, sem lætur
ákaflega islenzkt í eyram vorum,
ekki sízt fyrir áhrif þessa tungu-
taks á ljóð annarra skálda, sem
hafa notið stórum meiri lýðhylli
en séra Jón. Hins vegar er tungu-
takið og hátturinn eins ólíkur
Molton og framast má verða. En
séra Jón heldur efnisþræði og
myndum furðu nákvæmlega.
Sama verður ekki alltaf sagt um
þýðingar Jónasar Hallgrímssonar
Bókmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
á ljóðum Heines. En þær eru dýr-
legur skáldskapur. Annað mál er
hitt, þó að sá ljóðstíll hafi viljað
útþynnast hrapalega í meðferð
ýmissa síðari skálda, sem ekki
hafa varazt mun á einfaldleik, og
hversdagslegri einfeldni.
(Leturbr. min. G.G.H.)
Þýðingarnar fylla réttar 400
blaðsíður með frekar smáu letri.
Þeim er raðað eftir aldursröð þýð-
enda. Þar sem þeim lýkur, taka
við i stafrófsröð heiti og upphöf
allra ljóðanna, en siðan getur
stuttlega æviatriða þýðendanna,
sem eru 44, sá elzti séra Jón Þor-
láksson, fæddur 1744, sá yngsti,
Aðalsteinn Ingólfsson, fæddur
204 árum siðan en skáldklerkur-
inn á Bægisá. Loks er skrá yfir
höfunda ljóðanna og heimalönd
þeirra. Þeir eru 133, úr 27 þjóð-
löndum í fjórum heimsálfum —
og frá allt að því hálfum þriðja
tug alda.
Auðvitað er þýðendum skammt-
að ærið misjafnt rúm í bókinni, og
fer það ekki nema að nokkru leyti
eftir því, hve margt ljóða eða
ljóðaflokka þeir hafa þýtt. Hér á
eftir er skrá yfir það rúm, sem
þeir þýðendur hljóta, er eiga þýð-
ingar á flestum blaðsíðum:
Magnús Asgeirsson 59,
Matthías Jochumsson 51, Einar
Benediktsson 37, Jón Þorláksson
25, Grímur Thomsen 19, Hannes
Sigfússon 19, Þorsteinn Gíslason
14, Jóhann Hjálmarsson 13,
Sveinbjörn Egilsson 12, Jón Ósk-
ar 12, Geir Kristjánsson 12, Jónas
Hallgrímsson 10.
Vafalaust munu ýmsir sakna
þess, að i bókinni er engin þýðing
eftir snillinginn Helga Hálfdanar-
son, en hann gaf þess engan kost,
að neitt af þýðingum hans yrði
birt í þessu merkilega safni. Ég
þykist vita, að ýmsum þyki undar-
Jegt, hve fáar af þýðingum sumra
afkastamikilla þýðenda er þarna
að finna, og nefni ég þar til Stein-
grím Thorsteinsson og Guðmund
Guðmundsson. Af þýðingum Þor-
steins Gislasonar er í bókinni að-
eins hinn snilldarlegi ljóðaflokk-
ur Ibsens A heiðum, en ég hefði
kosið að sjá þarna einnig ein-
hverja af hinum snjöllu þýðing-
um Þorsteins á ljóðum eftir eitth
hvert dáðasta ljóðskáld Norð-
manna, Björnstjerna Björnson.
En af miklu var að taka og starf
veljandans umfangsmikið, vand-
unnið og timafrekt. Hann hefur
orðið að lesa fjölmargar ljóðabæk-
ur og auk þess tfmarit og blöð og
bera saman frumtexta og þýðing-
ar. Þegar hann svo hefur valið allt
það, sem honum hefur virzt stand-
ast þær kröfur, sem hann gerir til
þýðenda, hefur hann komizt að
raun um, að hið valda var allt of
rúmfrekt. Þá hefur hann legið
yfir að úrskurða, hvað skyldi
skorið niður, og á ný hefur hann
komizt að raun um, að enn yrði
hann að fella úr margt það, sem
honum hefur virzt tækt i safnið.
Og þá hefur vandi hans verið
mestur, hann lesið aftur og aftur,
borið saman, valið, síðan hikað —
og loks komizt að endanlegri nið-
urstöðu, þó sár yfir að þurfa að
lúta kröfum harðrar hófsemi um
stærð bókarinnar. En vist er um
það, að hann hefur verið sér þess
fyllilega meðvitandi, að nauðsyn
bæri til þess, hvað sem lýðhylli
iiði, að ætla þýðingum frá síðustu
áratugum á órimuðum ljóðum það
mikið rúm, að unnt ætti að vera
að gera sér grein fyrir gildi slikra
þýðinga sem skáldskapar og að
nokkru sem áhrifavalds á ís-
lenzka ljóðlist og menningarlega
reisn. Sem dæmi þessu til stuðn-
ings má nefna að hann birtir 17
þýðingar eftir Jóhann Hjálmars-
son, sem er næstyngstur allra
hinna 44 þýðenda. Þykir mér
hæfa að birta það, sem í formál-
unum segir um þennan hluta
ljóðavalsins, enda hygg ég, að
augljóst sé, að orð Kristjáns verði
ekki rengd:
„Flest hið bezta i þýðingunum
frá siðustu árum virðist benda til
áherzlu á nákvæmni, jafnframt
viðleitni til að sveigja málið til
hlýðni við nýstárlegar hugmynd-
ir. Of snemmt er að spá um marg-
ar þessar tilraunir, hvort þær
muni festa rætur í íslenzkri ljóða-
gerð, en þær eru merkilegar og
því merkilegri, sem þær leita
lengra út fyrir mörk samtíma
ljóðlistar vorrar. Ég nefni sem
eitt dæmi þýðingar Jóns Óskars á
Saint-John Perse og fleiri frönsk-
um skáldum, sem mig grunar, að
geti verið hinum yngri samtíðar-
skáldum vorum og lesendum
þeirra gagnlegur Iestur. Ég dreg
þessa ályktun af því, að ég sé ekki
bétur en hinn nýjasti skáldskap-
ur vor sé að einfaldast um of og
að þörf væri á samsettari Ijóða-
gerð en tlðkast. (Leturbr. mín.
G.G.H.).
Kristján bendir síðan á það, „að
höfuðerindi þýðinga sé að afstýra
einangrun tungunnar og þeim
samdrætti hverrar skáldskapar-
tegundar, sem leiðir af einangr-
un.“
Hann hefur með formála sínum
og valinu á upphafi fjórðu bókar
Paradísarmissis í þetta safn gert
hlut Jóns Þorlákssonar veglegan
að verðleikum, og undir lok for-
málans bendir hann á þátt ljóða-
þýðinga séra Jóns og Jónasar
Hallgrímssonar í „endurreisn ís-
lenzkrar Ijóðagerðar á 19. öld, eft-
ir skáldlega fátækt og einangr-
un“.
Enginn, sem hefur gert sér far
um að kynnast ljóðaþýðingum is-
lenzkra skálda, mun lesa þessa
Kristján Karlsson
bók án þess að sakna ýmissa ljóða,
sem hann hefur_jnætur á. Og ef
svo væri ekki um mig, væri ég
sannarlega orðinn stórum
gleymnari en ég er. En svo vil ég
þá taka það fram, að ef ég léti
slíkan söknuð varpa skugga á hið
glóandi gulL sem víðast hvar blas-
ir við i þessu safni, þá væri ég
vissulega orðinn elliær!
Ég hef nokkrum sinnum lesið
bókina sem heild og ýmis kvæði
margoft, og lesturinn hefur
reynzt mér djúptæk nautn og á
eftir að verða það enn frekar. Að
mér hafa flykkzt minningar frá
bernsku og unlingsárum, og aftur
og aftur hef ég orðið þeirrar gleði
aðnjótandi að uppgötva nýjan og
dýpri skilning á sumum ljóðum
sem ég hef þó áður notið, og svo
mun fleirum fara við meira og
minna samfelldan lestur safnsins.
Ég hef einnig fundið í þvi fáein
ljóð, sem ég minnist ekki að hafa
áður lesið, en eru þess sannarlega
verð að eiga þarna sæti, og nefni
ég þar til tvær af þýðingum
Matthiasar Jochumssonar, Fólks-
orðið og guðsorðið eftir Grundvig
— og Kristján annar eftir Christ-
ine Daugaard.
Það, sem nú hefur verið sagt, á
fyrst og fremst við hinar rimuðu
ljóðaþýðingar, sem áttu drjúgan
þátt í þeim allalmennu vinsæld-
Margrét Eliasdóttir við eitt verka sinna.
Sýning Margrétar Elíasdóttur
I Norræna húsinu stendur yf-
ir sýning á verkum ungrar lista-
konu, sem lokið hefur námi i
Myndlistarskólanum hér heima
og siðan haldið áfram námi i
Stokkhólmi, en þar mun þessi
unga listakona búsett nú. Þetta
mun fyrsta einkasýning
hennar, en hún hefur átt verk
hér á sýningum áður, og má þar
til nefna sýningu á list kvenna í
tilefni kvennaárs.
Þessa sýningu kallar Margrét
„Þrjá áfanga", og mun hún i
þeirri nafngif! aðallega ganga
út frá því efni, sem hún notar
til myndgerðar, þ.e. postulín,
steinleir, textil og silkiþrykk.
Af þessari upptalningu másjá
að hér er allóvenjuleg sýning á
ferð, og líklegast er einna sann-
gjarnast að flokka þessi verk
undir það.sem á erlendu máli
er nefnt „dekorativ kunst“, en
því miður finnst mér islenzka
orðið skreytilist ekki ná þeirri
merkingu, sem erlenda hug-
takið ber í sér. Ég vona þó að
lesendur átti sig á því, hvað ég
er að fara.
Það er viss viðkvæmni í
sumum þessara verka, en þau
eru, að mér finnst, nokkuð mis-
jöfn að gæðum. Stundum tekst
listakonunni að skila hreinum
og einföldum áhrifum, eins og
Nlyndllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
t.d. i verkunum nr. 4 og 5.
Einnig má nefna verkið „Höfuð
horfir á fiðrildi". Það verka
Margrétar, sem mér er þó einna
minnisstæðast er nr. 19
„Fuglar“, sem er textilcollage,
sem sýnir næma tilfinningu
fyrir litum og formi. Fleira
mætti nefna á þessari sýningu,
sem er verulega snotur i eðli
sínu og lofar góðu um fram-
vindu mála hjá þessari ungu
konu. Auðvitað er þarna einnig
eitt og annað, sem ég tel að
betur mætti fara, og sumt er i
hinum nýja klunkustil, sem er
tízkufyrirbæri í listaskólum
víða um heim um þessar
mundir. Það er eins og afi og
atnnta hafi náð að hasla sér völl
að nýju, en þannig er nú einu
Framhald á bls. 25.