Morgunblaðið - 07.02.1978, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 7. FEBRUAR 1977
SIGURD MADSLUND
Sigurd Madslund cr rithöfundur, danskur í föðurætt og fslenzkur f móðuraett, systursonur
Sigurgeirs biskups. Hann hefur boðið Morgunblaðinu greinar um menningar- og þjóð-
félagsmál tíl birtingar, en hugur hans er mjög bundinn við pólitíska þróun í Evrópu, ekki
sfst á Norðurlöndunum þar sem hann tclur að tilhneigingar gæti mjög f átt til sósíalisma.
Hann starfaði lengi sem blaðamaður í Danmörku, en er nú búsettur í Sviss, þar sém hann
telur sig hafa frjálsari hendur til pólitfskrar gagnrýni f skrifum sínum heldur en t.d. f
sínu heimalandi. Madslund gaf út tvær Ijóðabækur um 1950 og var í hópi þeirra skálda f
Danmörku sem mestar vonir voru bundnar við. Hann hefur skrifað mikið, en lítið af
verkum hans hefur enn birtst á prenti.
Verða greinar eftir hann hirtar hér í blaðinu næstu mánuði.
..:V-EVRÓPA
Á GATIMAMÓTUM
Staða fjölmiðla
og áhrif
Hvers vegna álítur danskur rit
stjóri að ástandið í heiminum sé
mjög alvarlegt og telur sig ekki taka
of sterkt til orða?
Hvers vegna segir þekktur dansk
ur menningarmaður að frjáls blaða-
mennska sé ekki lengur til?
Hvers vegna skrifar þýzkur blaða-
ritstjórf á opinberum vettvangi, að
ekki hafi verið auðvelt að vera Þjóð-
verji sumarið 1977?
Og eru skoðanir þeirra réttar eða
rangar?
Þegar ég byrja greinina með þess-
um setningum — af langri röð at-
burða. sem ég hef sjálfur upplifað
eða kenninga sem ég hef tileinkað
mér, og ég ætla að skrifa um í
Morgunblaðið, um Danmörku, hin
Norðurlöndin og Vestur-Evrópu, er
það vegna þess að hið frjálsa orð er
grundvöllur frjáls þjóðfélags og það
er einmitt það sem allir segjast þrá
Ábyrgð
fjölmiðlanna
Nú til dags berum við frekar en
nokkru sinni, — ferðamenn, skynj-
endur, lesendur og fregnritarar, sem
eru staddir á stöðum þar sem mál
efni eru útkljáð — aukna ábyrgð.
Það sem i dag kallast fjölmiðlar
dagblöð, vikublöð, sjónvarp og út-
varp, — er það sem veitir þjóðinni
næstum allar þýðingarmiklar upp-
lýsingar. sem gera út um skoðana-
myndun og þess vegna^um það^
hvernig tilvera pkker'VéYður í samfé
íagm« - "
Það hefur stundum verið rætt um
. fræði fjölmiðlanna" — í grein sem
brezki blaðamaðurinn C P Scott
skrifar 5 maí 1921 segir hann
ma ..Grundvöllur blaðamennsku
verður að vera heiðarleiki, hrem-
lyndi, kjarkur, réttsýni og ábyrgðar-
tilfinnmg gagnvart lesendunum og
samfélaginu "
Dagblað verður að vera nokkurs
konar einokunarstofnun og fyrsta
skylda þess er að þess vegna að falla
aldrei fyrir þeim freistingum sem
slík einokun býður upp á Stærsti
þátturinn i starfi fjölmiðla er að afla
frétta Til að varðveita sál sína, verða
þeir alltaf að gæta þess. að frétta-
flutningurinn sé hlutlaus
Það má aldrei í skrifum sínum,
eða því sem það gefur í skyn eða á
þann hátt sem fréttirnar eru birtar,
afbaka sannleikann
Athugasemdir eru hverjum og
einum frjálsar. en staðreyndirnar eru
heilagar
Nútildágs getur verið að þessi orð
hljómi dálitið hátíðlega, dálítið
raunalega, en merkingin ætti einmitt
nú að vera keppikefli blaðaútgef-
enda, ábyrgra ritstjóra og blaða-
manna, greinarhöfunda og gagnrýn-
enda til þess að fólkið í þjóðfélaginu
(sjónvarpsáhorfendur og útvarps-
hlustendur) geti borið traust til dag-
blaðanna og fjölmiðla yfirleitt
Milli sann-
leika og trúar
Ég ætla ekki í anda Pílatusar að
spyrja (eins og margir kannski búast
við): Hvað er sannleikur?
Hver og einn veit hvenær hann
skrifar eða segir sannleikann — eða
hvenær hann lýgur ög afbakar hlut-
ina
Ef einhver er fordómafullur og
trúaður á ákveðna hluti, verður
..sannleiks-frásögn" viðkomandi
auðveldlega lituð fordómum trúar
hans Enginn getur þó með hreinni
saovizku sagt' sig vera lausan við
fordóma og trúarskoðanir, en alltaf
þegar við tjáum okkur á opinberum
vettvangi, verðum við vegna okkar
sjálfra að meta „sannleiks-saemd"
okkar Við verðum að þroska sjálfs-
gagnrýni með okkur Sjálfsgagnrýni
verður að vera siðdferðislegt mark-
mið, skylda hvers rithöfundar og
„sjálfsstjórn" eins og greinarhöfund-
ur hjá Time orðaði það Það sama
gildir raunar um hvern einstakling í
lýðræðisríki, þetta er nauðsynlegt
skilyrði fyrir því að hið ábyrgafrelsi
verði varðveitt.
í heiminum i dag, þar sem hin
raunverulega samansafnaða þekk-
ing (náttúruvísindanna. tækninnar,
læknisfræðinnar. lögfræðinnar. fé-
lagsfræðinnar, ættfræðinnar, sál-
fræðinnar, kjarnorkunnar, stjörnu-
fræðinnar (sem ekki má rugla saman
við stjörnuspáfræðina) er meiri nú
en nokkru sinni í sögu mannkynsins
hér á jörðinni en fólk lætúr of mikið i
verkum sinum og hegðun stjórnast
af einhvers konar trúarofsa Fólk
hefur raunar þörf fyrir að trúa á
eitthvað En trú blandin blekkingum
er hættuleg
Fyrir iðnbyltinguna höfðu trúar-
brögðin mest að segja fyrir mann-
fólkið í samfélaginu. Trúarbrögð. þá
meina ég trúna á guð, ósýmlegan og
Það verður að líta á stöðu fjölmiðl
anna og rithöfundarins i þessu Ijósi
Þess vegna er hægt að segja að
ábyrgð dagblaðanna sé geysilega
mikil
Þess vegna er einnig hægt að
segja. að það sé hættulegt að láta
það í Ijós að maður trúi á einhver
þessara hugmyndakerfa- og kannski
ennþá hættulegra að viðurkenna
ekki að maður geri það *
Það má oft segja að ég og þú
verðúm að játa þjóðfélags-trú okkar
í raun segja hugmyndafræðingarnir:
segðu já eða nei Þvi sá sem ekki
stendur með mér er á móti mér Eða
nákvæmlega Sá sem ekki stendur
með Okkur, er gegn Okkur
Enginn má segja Ég Það á að
vera Við
í þeim flóknustu samfélögum sem
verið hafa til í heiminum er þess
krafist af hverjum einstaklingi að Við
verðum að vera Annað hvort —
Eða Hægrisinnar eða vinstrisinnar
Og i lífinu er það svo oft — stund
um alltaf — bæði — og Þetta er
ekki vandræðalaust fyrir mannfólk-
ið
„Það er illa farið með mannfólk-
ið". eins og Strindberg skrifaði í
Drömmespil En veröldin nú er eng-
inn draumur Hún er raunveruleika
martröð — veröldin er vitskert Yes
og No
Um trú,
trúarbrögS o.fl.
Ég vil koma því hér að, að það
getur virst sem ég hafi með umræð-
unni um trúarbrögðin farið nokkuð
út fyrir efnið En það mun koma i
Ijós hvers vegna ég tek þau svona
fyrir
Ég veit það lika að það kemur illa
við marga, þegar ég vara fólk við
trú.
í menntaskóla hafði ég trúarfræði-
kennara cand. theol . sem ég hafði
mikið álit á Hann lagði rika áherzlu
á það við okkur, að reyna aldrei að
taka trúna frá nokkrum manni Hann
hafði rétt fyrir sér — að svo miklu
leyti sem um trú á Guð er að ræða,
Guð sem ekki er mannvera Ég er
einnig trúaður, trú min er þó
kannski fremur byggð á ræktun og
þekkingu. en tilfinningum.
Þegar ég lít niður á jörðina. upp i
himinhvolfið, á jurtir, dýr og fólkið
— skoða hlutina og bæti þannig við
þekkingu mina um: stjörnufræði,
eðlisfræði. stærðfræði, dýrafræði,
grasafræði, og viðurkenni það lög-
mál, sem allt lýtur, þá segir brjóst-
vitið mér (og tilfinningarnar einnig)
að það hlýtur að vera eitthvað sem
ég vil kalla óskiljanlegan. guðdóm-
legan kraft og mátt sem býr yfir
óendanlegri þekkingu, sem hefur
skapað allt og stjórnar öllu, —
nema verkum mannfólksins
Það er mér stöðugt undrunarefni,
að eitt korn, eitt fræ, kjarni, hver
sem ávöxturinn nú verður, felur í sér
„upprunalega þekkingu", sem gerir
það að verkum að það (þau) verða
annað hvort að grasstrái. eggi. kaffi-
tré, rauðri rós -— og svo framvegis
Eða þegar sáðfruma frá karlmann-
inum og eggjafruma frá konunni
9 9 Grundvöllur blaðamennsku verður að vera heiðarleiki
og ábyrgðartilfínning gagnvart lesendum og samfélaginu 9 9
almáttugan, eilifan stjórnanda al-
heimsins Trúna á að fyrirfinnist
annað lif en á jörðinni og trúin á
paradís. fallegan og hamingjusaman
dvalarstað eftir dauðann, lok tilver-
unnar hér á jörðinni. Við í hinum
vestræna heimi viðurkennum enn
og trúum á Krist, sem mótmælend-
ur, kaþólikkar. baptistar, metodistar
og annað Þetta eru kirkjusamfélög
sem leitast við að vinna saman
En nýrri trúarbrögð, hugmynda-
fræðin sem prisar paradís hér á
jörðu, þessi samfélagstrúarbrögð
hafa í dag miklu meiri áhrif á fólkið i
heiminum Ásamt tæknivæðingunni
eru það þessi samfélags-trúarbrögð
sem eiga meiri þátt en nokkuð ann-
að í að móta líf okkar, lífsvenjur og
samfélagið í dag
Að segja:
eða nei
Það er trú fólksins á þessi samfé-
lagstrúarbrögð sem síðustu hundrað
árin, ekki minnst s I 50 ár hefur
breytt þjóðfélagsskipulaginu svo
mikið, hefur mótað og mótar spenn-
una í heiminum. stríð, byltingar,
hryðjuverk, — sem fá fólkið með
trúnni á jarðnesk trúarbrögð til að
hata, elska. vinna með eða á móíi
hvert öðru Þetta er ekkert nýtt fyrir-
brigði, en vegna of mikiliar manrv
fjölgunar. mikillar framleiðslugetu
og aukinnar iðnvæðingar er ástand-
ið alvarlegra en nokkru sinni í sögu
mannkynsins
verða af sjálfu sér að fullskapaðri,
lítilli, nýrri mannveru
Þetta eru ekki kraftaverk. þetta er
(fyrir okkur) óskiljanlegt lögmál lífs-
ins, sem hlýtur að fá okkur til að
viðurkenna og undrast það guðdóm-
lega Sönnun fyrir því að Skaparinn
— upphafinn yfir alla í heiminum,
— er til
Við ættum öll að trúa á þennan
guð Það er ekki blekking
Að við í „auðmýkt", með „lotn-
ingu" ef viðkomandi vill, tilbiðjum
þessa veru, þennan guð er bæði
eðlilegt, heilbrigt og rétt
En að „trúa á" og „dýrka" mann-
veru eða menn yfirleitt er eyðileggj-
andi bæði fyrir „trúendurna" og fyrir
þann, sem upphafinn er til guðs
Vegna þess hve margir gleyma,
— hafa gleymt — þeirri grundvall-
arþekkingu sem þeir hafa öðlast eða
hún hefur alltaf verið of lítil — og
vegna þess að dagleg störf og einka-
lífið tekur allan tima þess — auka
þeir aðeins við þekkingu sína fyrir
tilstuðlan fjölmiðlanna Þess vegna
er ábyrgð blaðamannsins. fréttaritar-
ans, útvarps- og sjónvarpsfrétta-
mapns svona mikil
Rithöfundurinn
og mannfólkið
í ringulreið
Ef við notum einföld orð um þetta
málefni. má orða það á þennan veg
Ef rithöfundur í „vinstri sinnuðu"
samfélagi vekur athygli á þvi að i
einhverju „hægri sinnuðu" samfé-
lagi væru ákveðnar hugmyndir hafð-
ar í hávegum, sem gætu komið sér
vel i hans eigin þjóðfélagi. gæti það
komið viðkomandi „andólfsmanni" i
koll
Á sama hátt, ef rithöfundur i
„hægrisinnuðu" þjóðfélagi skrifar
um hugmyndir. lifnaðarhætti i
„vinstrisinnuðu" landi sem gætu
komið sér vel í hans þjóðfélagi, gæti
það komið sér illa fyrir hann Þó er
málið ekki svona einfalt í þessari
ringulreiðarveröld
Þvi margir hafa gert sömu hlutina
og Jesús og Sókrates gerðu. án
þess að verða píslarvottar fyrir vikið
(An samanburðar við þessa tvo
menn, áttu slíkir atburðir sér stað
t.d á tímum rannsóknarréttarins.
frönsku byltingarinnar, i valdatið
nasistanna. Stalíns og við likar þjóð-
félagsaðstæður — og eiga sér enn
stað
Þrátt fyrir það þá segja margir og
skrifa „andófskenndar" skoðanir sín-
ar ennþá fyrir austan járntjald og
vestan Hafa gert það og munu
halda því áfram Enn einu sinni Það
eru ekki svo fáir rithöfundar sem
skrifa á þennan hátt, til að skapa
það andrúmsloft friðar, sem við höf
um svo mikla þprf fyrir i veröld í
stríði við sjálfa sig Við getum ekki
lokað augunum fyrir þvi að styrjald
ir, borgarastríð, hryðjuverkastarf-
semi, og pyndingar bæði likamlegar
og sálrænar eiga sér stað i heimin-
um, þegar við höfum myndir og
fréttir af slikum atburðum fyrir aug
unum hvern einasta dag
Þeir sem skrifa eins og ég, sem
hef lesið mikið, ferðast víða, rætt við
alls kyns fólk úr öllum stéttum. i
fjölda landa geta ekki komist hjá því
að sjá, heyra og skilja að fólkið í
Framhald á bls. 33.