Morgunblaðið - 07.02.1978, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUH 7' FÉBRÚÁR 197T
Jón Þ. Árnason
— Lífríki og lífshættir VI:
Úr akri í eyðimörk
„ VIÐ komumst að réttum niðurstöðum í rangri röð.
sem þýðir með öðrum orðum, að við lærum tök á
náttúrunni áður en við höfum lært tökin á sjalfum
okkur. "
— Raymond Foschick.
að reisa sorpeyðingarstöðv-
ar, í löndum sínum.
Stjepan Klekkes, forstöðu-
maður Miðjarðarhafs-
framkvæmdaáætlunar Um-
hverfisverndarstofnunar Sam-
einuðu þjóðanna (UNEP), hef-
ir því naumast ofmælt, þegar
hann lýsti yfir f lok ráðstefn-
unnar, „að það er með öllu til-
gangslaust að halda fast við
samningstexta, sem hlutaðeig-
andi ríkisstjórnir munu ekki
fallast á.“
Á meðan beðið er eftir samn-
íngsdrögum, sem hlutaðeigandi
ríkisstjórnir munu e.t.v. geta
fallizt á seint og um síðir,
streymir eitraður óþverri við-
stöðulaust í Miðjarðarhafið úr
öllum áttum: af strandlengj-
unni Genua-Barcelona einni
um 414.000 smálestir á sér-
hvern ferkílómetra utan henn-
ar á ári.
Ágreiningur um uppkast
Milljónir manna gera sér
ljóst, að úthöfin eru í vaxandi
hættu, og enn aðrar milljónir
horfast daglega í augu við að
innhöfin breytast I vilpur.
Astand Miðjarðarhafsins er án
nokkurs efa einna ískyggileg-
ast, og um hörmulegar framtíð-
arhorfur þess hafa verið haldn-
ar margar ráðstefnur og birtar
margar álitsgerðir. Síðasta ráð-
stefnan sat á rökstólum I Mon-
aco um miðjan sl. mánuð. Á
henni báru saman bækur sínar
fulltrúar 17 ríkja, sem lönd
eiga að Miðjarðarhafinu. Von-
azt hafði verið til, að samkomu-
lag myndi takast um undirritun
uppkasts að samningi, er ætlað
yrði að kveða á um samræmdar
aðgerðir með það fyrir augum
að draga úr flóði eiturefna frá
mengunarvöldum borga og
byggða, s.s. iðnaðarúrgangi,
skaðskemmdaefnum landbún-
aðarframleiðslu, skolpi, skarni
og sorpi.
Ef samkomulag hefði tekizt,
var ástæða talin til að ætla, að
undirritun þessarar „þriðju
bókunar" gæti farið fram síðar
á árinu, um leið og lokafrágang-
ur „Samnings um að halda Mið-
jarðarhafinu ómenguðu", sem
uppkast hafði verið gert að i
Barcelona árið 1976. En ráð-
stefnunni f Monaco lauk án
samkomulags um annað en að
fresta undirskrift samninga,
sem síðan er áformað að fari
fram í Aþenu einhvern tíma
fyrir árslok 1979, og fela sér-
fræðingum að hittast í Genf til
að freista að útkljá deilumálin í
haust.
Deilumálin, sem leysa á í
haust, eru allt annað en auð-
veld viðureignar. Þau eru í höf-
uðatriðum fólgin I
a.) að nær öll ríkin 17 telja sér
fjárhagslega um megn að
taka á sig nauðsynlegar
skuldbindingar vegna þess
kostnaðar, sem þær myndu
hafa í för með sér,
b) að iðnaðarríkin, einkum
Frakkland og ítalía óttast
ráðstafanir þær, sem samn-
ingsdrögin mæla fyrir um,
sökum þess að þær myndu
vafalítið leiða til aukins at-
vinnuleysis hjá sér, og
c) að Afríkuríkin telja væntan-
lega samninga óhjákvæmi-
lega hindrun í vegi „þróun-
ar“ sinnar, og krefjast und-
anþága, sérréttinda og frest-
unar á að hefja nauðsynleg-
ar framkvæmdir, eins og t.d.
Sókn eyðimerkurinnar
Eyðilegging heimshafanna er
þvi miður ekki einsdæmi um
þau heljartök, sem tæknivædd
skammsýni mannkynsins hefir
tekið náttúruna, og eru þó nóg-
samlega þrælsleg ein út af fyrir
sig. Af andrúmslofti og dýra-
ríki er svipaða sögu að segja.
Líka úr gróðurríkinu, þótt
einnig þar beri að hafa í huga,
að spjöll og skemmdir eru ekki
eingöngu afleiðing þess, sem
manneskjan gerir, heldur ekki
síður þess, er hún lætur ógert.
Hún bregst varðveizluskyldu
sinni með átakanlegum afleið-
ingum.
Uppblástur gróðurlendis,
eyðing skóga og spilling jarð-
vegs, eru staðreyndir, sem sér-
hver dagur ber í skauti sínu, þó
að ekki þyki lengur fréttaefni
fremur en annað, sem orðið er
hversdagslegt. Samt sem áður
sækir eyðimörkin fram án af-
láts og þrengir í sífellu lífsrými
manna, dýra og jurta. Slíkt ger-
ist ekki eingöngu í Afrfku. Það
gerist m.a.s. í „velferðarríkjun-
um“, en þar kveður einna mest
að steinsteypueyðimörkinni.
Um það segir þýzki lífsverndar-
sinninn og læknirinn, Bodo
Manstein t.d. (í bók sinni „Im
Wíirgegriff des Fortschritts"):
„Nú þegar nemur eyðing
ræktunar- og skóglendis
vegna íbúðarhúsa- og iðnað-
arbygginga, svo og lagningu
Lífvana gróðurleifar f eyðimerkursandinum.
Afríka
heimtar
sérréttindi
Á hitt má raunar einnig líta,
að bændur hafa ekki alltaf ver-
ið barnanna beztir í samskipt-
um við náttúruna. Fyrirhyggju-
laus gróðurfíkn bænda hefir
iðulega dregið ljótan dilk á eft-
ir sér. Tilvalin dæmi um það er
ég landið, ég ræð öllu einn og
enginn getur rænt mig þvf. Allt
í einu tók vindurinn að hvína,
því að nú voru engin skjólbelti
skóganna til varna. Þetta var
reyndar ekki einu sinni að-
gangsharður vindur, því síður
stormur, en samt nógu sterkur
til þess að leggja afkomu tug-
þúsunda efnaðra og auðugra
bænda í rúst, án þess að nokkur
lifandi manneskja megnaði að
hindra „landránið". Búandfólk
hnipraði sig saman innandyra,
búfénaður fórst unnvörpum á
víðavangi og nýsæðið kafnaði í
ryk- og moldarmekki.
Fræðimönnum reiknaðist síð-
ar svo til, að hinn fyrsta „svarta
dag“, hinn 17. marz 1934, hafi
300.000.000 smálestir jarðvegs
fokið út í Atlantshaf. Og
160.000 dugmiklar bændafjöl-
skyldur urðu öreigar á svip-
stundu, forsenda lífsafkomu
þeirra var brostin. Þær áttu
ekki annarra kosta völ en að
flykkjast allslausar til stórborg-
anna.
Aðvörun ekki sinnt
Lffríkið gefur sér 50—200 ár,
eftir verðurfari og hnattstöðu,
til að skapa 1 sm þykkt lag
gróðurmoldar. A þessum eina
degi ruku milljónir hektarar
dýrmætustu gróðurmoldar, allt
að 18 sm þykkt lag, út í haf og
loft. En ein synd býður annarri
heim, og þess vegna sat ekki við
það eitt. Nokkrum vikum siðar
steyptu skýjabólstur úrkomu í
stríðum straumum yfir hið
hrjáða land og afleiðingarnar
urðu eins og vænta mátti vatns-
flóð og skriðuföll. I kjölfar upp-
blásturs af völdum loftstrauma
fór landsvörfun af völdum
vatnsflóða. Einn einasti snjó-
laus þurrviðravetur hafi nægt
til að breyta frjósömum unaðs-
reit í eyðimörk. „Svo nærri
höfðu bændurnir gengið skóg-
unum“, segir A.J. Karbe (í
„Wasser, Segen und Gefahr")
að jafnvel krákurnar áttu erfitt
með að finna sér hreiðurstað.“
Karbe telur sig hafa öruggar
heimildir fyrir því, að „land-
námsafrek“ Bandaríkjanna
hafi
160.000
öreigar á
einum degi
gjöreyðilagt
stórskemmt
sökkt
ofurselt
20.000.000 ha akurlendis með uppblæstri,
80.000.000 ha akurlendis með uppblæstri,
2.000.000 ha akurlendis undir sand, og
25.000.000 ha akurlendis sandfokshættu
nýrra vega, minnst 70 ha
daglega I Sambandslýðveld-
inu. Umreiknað jafngildir
þessi eyðilegging þremur
100-dagslátta búum, sem
þannig glatast landbúnaðin-
hið gengdarlausa skógarhögg í
Bandaríkjunum.
Um 300 ára skeið hafði kyn-
slóð eftir kynslóð bandarískra
bænda rutt skóglendið og þanið
ekrur sínar út fyrir heila
hreppa, sýslur og væna hluta
heilla fylkja. I upphafi hægt og
sígandi, með tímanum, eftir að
hafa tekið ,,vélmenninguna“ í
þjónustu sína, með síauknum
hraða og ákafa. Allir bændur
sögðu það sama við sjálfa sig:
Hér vinn ég baki brotnu frá
morgni til kvölds; þess vegna á
á 150 árum til ársins 1957.
„Þetta er hin gjöfula, frjósama
mold Ameríku, er þarna hverf-
ur undan vindinum út I loftið,"
segir hann. Og bætir við: „Þetta
er ferðalag, sem aldrei verður
snúið úr heim aftur. Það er
þjóðarharmleikur að því er
Bandaríkjamenn varðar og síð-
asta aðvörunin íil allra annarra
þjóða heimsins . . .“
Bandaríkjamenn virðast ekki
hafa látið sér að kenningu
verða: „Og gríðarleg flæma í
Arizona og New Mexico, sem
voru þakin safarfku grasi árið
Framhald á bls. 37.
Eyðimörkin rekur flóttanna. Ofbeit á Sahel-svæðinu kostaði yfir 100.000 mannslff.