Morgunblaðið - 07.02.1978, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐJUDAGUR 7. FEBRUAR 1977
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiSsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjöm GuSmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni GarSar Kristinsson.
ASalstræti 6, simi 10100.
ASalstræti 6. simi 22480.
Áskriftargjald 1 700.00 kr. á mánuSi innanlands.
I lausasölu 90 kr. eintakiS.
Stundum er spurt. hvers vegna
MorgunblaSiS hafi stutt rikis-
stjórnina. Ýmsum finnst margt fara
aflaga i þjóSfélaginu, og þaS er rétt.
MorgunblaSiS hefur reynt aS veita
þeim aShald. sem ábyrgS bera. ÞaS
hefur gagnrýnt ýmsar gerSir rikis
stjórnarinnar. ÞaS hefur stundum
fengiS hörS viSbrögS, bæSi frá
ráSherrum og þingmönnum Sjálf-
stæSisflokksins eSa fylgismönnum
hans úti um land og i Reykjavik, ekki
siSur en öSrum. ÞaS hefur stundum
átt þessa gagnrýni skiliS, stundum
ekki. En ritstjórar kippa sér ekki upp
viS slikt. Gagnrýni á dagblaS er jafn
sjálfsögS og sú skylda sem hvílir á
frjálsu blaSi aS gagnrýna þaS. sem
aflaga fer hjá opinberum embættis-
mönnum. stjórnvöldum, sveitar-
stjórnum o.s.frv. En gott dagblaS
reynir einnig aS stySja viS bakiS á
þeim. sem vel vinna. ÞaS gerir
greinarmun á svartnætti og sólar-
geislum. ÞaS reynir a.m.k. aS draga
réttar ályktanir af staSreyndum. en
búa sér ekki til rangar forsendur.
Ályktanírnar eiga ekki aS vera e.k.
geSþóttaákvarSanir ritstjóra.
Hér i blaSinu hefur áSur veriS
skýrt frá þvi meS rökum, hvers
vegna MorgunblaSiS hefur stutt
núverandi ríkisstjórn. enda þótt þaS
hafi fundiS henni sumt til foráttu —
og a.m.k. ekki alltaf aS ástæSulausu.
En rikisstjórnin hefur náS góSum
árangri i ýmsum málum. í Reykja
vikurbréfi hefur áSur veriS bent á
meS samanburSi viS nágrannalönd
okkar. aS viS erum nokkuS vel i
stakk búin aS mæta erfiSleikum.
sem alltaf má búast viS. Lifskjörin
hér eru ekki verri en þau gerast i
nágrannalöndum okkar. þar sem at-
vinnuleysi hefur ríkt og siSur en svo.
aS úr þvi dragi. Atvinnuleysi i Finn-
landi er t.d. aS aukast. MikiS at-
vinnuleysi er i Bretlandi og viSar i
Efnahagsbandalagslöndum. ekki sizt
Danmörku. sem viS höfum oft boriS
okkur saman viS. Rikisstjórn Sjálf-
stæSisflokks og Framsóknarflokks á
þann heiSur skiliS aS hafa komiS i
veg fyrir atvinnuleysi hér á landi,
enda þótt vinstri stjórnin hafi skilaS
af sér búi. sem var nær gjaldþrota.
Samt tók hún viS góSu búi af
ViSreisnarstjórn Jóhanns Hafstein á
sinum tima. Þetta eru m.a.
ástæSurnar til þess aS MorgunblaðiS
hefur stutt þessa ríkisstjórn. Hún
hefur samt ekki náS þeim árangri á
öllum sviðum. sem til var ætlazt eða
vonazt var til. en hún hefur þó náð
árangri á ýmsum sviSum.
Kaupmátturinn hefur aukizt. þaS
vita allir, enda þótt verðbólgan sé sá
skaSvaldur. sem engum hefur tekizt
aS ráða við. Hún var 54% þegar
núverandi rikisstjórn tók viS völdum,
en var á miðju siSasta ári komin
niSur i 26%. ÞaS var góSur árangur,
enda þótt siSan hafi sigiS á ógæfu-
hliSina vegna óraunsæis i kaup
gjaldsmálum. Rfkisstjómin hefur þó
náS verulegum árangri i efnahags-
málum. Þegar hún tók við völdum
haustiS 1974 var gjaldeyrisstaðan
komin langt niður fyrir stórt núll. en
á siðustu 12 mánuðum batnaði hún
um rúmlega 6 þúsund milljónir
króna. ÞaS er góður árangur. Þegar
rikisstjórnin tók við völdum, nam
viSskiptahallinn út á viS um
11 —12% af þjóSarframleiSslu.
Hann er nú kominn niSur I rúmlega
2%. ÞaS er einnig góSur árangur.
Þegar rikisstjórnin tók við af vinstri
stjórninni, var stórfelldur hallarekst-
ur hjá rikissjóði. Hann er nú nálægt
jöfnuSi. ÞaS er enn góSur árangur.
Af þessum ástæSum einnig hefur
MorgunblaSiS stutt núverandi ríkis-
stjórn. Meginstefna hennar ætti aS
leggja grundvöll að þvi. að þjóSar-
skútan komist á réttan kjöl. enda
þótt viS getum ekki enn hrósaS sigri
I þeim efnum. ÞaS er slagsiSa á
skútunni.
Þegar Sjálfstæðisflokkurinn gerði
þaS aS stefnu sinni aS færa út fisk-
veiSilögsöguna i 200 milur, hló ÞjóS-
viljinn; þá hló raunar allt AlþýSu-
bandalagið „undir forystu" LúSviks
Jósepssonar. ÞaS var mikil sinfónia.
Framsóknarmenn báru gæfu til að
taka undir 200-milna stefnuna og
geta þvi litið meS stolti yfir þetta
kjörtimabil. Þeir hafa átt þátt i þvi.
að fslendingar sitja nú einir aS 200
milna fiskveiSilögsögu sinni. 200
milna fiskveiðilögsaga á kjörtimabil-
inu er mesti árangur rikisstjórnar-
innar. Þessi stefna hennar hefur far-
ið saman viS stefnu MorgunblaSsins.
Þess vegna ætti það ekki að koma
neinum á óvart. aS blaSiS stendur
viS bakið á rikisstjórn. sem hefur
unnið svo mikinn og góSan sigur i
þessu sjálfstæSismáli þjóSarinnar.
Eða hverjum skyldi hafa dottiS i hug
þegar krafan um 200 milna fisk-
veiðilögsögu var fyrst sett fram. að
við sætum einir aS fiskimiðum okkar
undir lok þessa kjörtimabils?
ÁreiSanlega fáum. Rikisstjórnin hef-
ur haft forystu um fiskveiSi- og
verndunarmál og ber að fagna þvi.
ÞaS hefur ekki verið erfitt aS stySja
málstað hennar i þessum efnum,
siður en svo.
Allt siðasta kjörtimabil var reynt
aS veikja varnir íslands og öryggi.
Þegar núverandi rikisstjórn tók viS
völdum, urSu þáttaskil. Varnar- og
öryggismál fslands hafa verið leyst.
þjóSinni hefur létt. ÞáS hefur ekki
veriS deilt um meginatriði öryggis-
mála á þessu kjörtímabili. Þegar
þorskastríðiS stóS sem hæst. voru
háværar raddir almenningsálits og
jafnvel forystumanna þess efnis. aS
við ættum aS segja okkur úr NATO
og varnarliSiS skyldi fara heim.
MorgunblaSiS skrifaði af hörku gegn
þessum röddum. benti á að viS
ættum fremur aS nota aðild okkar að
Atlantshafsbandalaginu til aS ná
200 milum en aS hlaupa úr því. ÞaS
var ekki vinsælt verk á þeim tima aS
skrifa þannig þvert á almenningsálit-
ið ÞaS er ekki sízt vegna aSildar
okkar aS NATO, sem viS höfum
fengiS 200 milna fiskveiðilögsögu.
Atlantshafsbandalagsrikin voru flest
bandamenn okkar i þorskastríSinu
gegn Bretum. þau veittu okkur styrk
með ýmsum hætti og settu þrýsting
á Breta. sem varS okkur ómetan-
legur. Án aSildar að Atlantshafs-
bandalaginu er óvíst. hvort viS hefS-
um fengiS 200 milna fiskveiSilög-
sögu. Þetta vita allir nú. Stefna rikis-
stjórnarinnar i fiskveiðimálum og af-
staða íslands i öryggis- og varn-
armálum hefur farið saman. ÞaS er
þvi ekki aS ástæðulausu. sem
MorgunblaSiS hefur fylgt núverandi
rikisstjórn i þessu máli. MeSan
þorskastríSið stóð sem hæst. fór for-
sætisráSherra á fund Wilsons. þá-
verandi forsætisráSherra Bretlands.
og plægSi akurinn, svo unnt yrSi aS
ná samkomulagi. ÞaS tókst. For-
sætisráSherra sýndi þá mikið þrek.
ÞolgæSi hans viS erfiSar aðstæSur
þá vakti traust. sem hefur kannski
ráSiS úrslitum um það, að ríkisstjórn-
inni tókst aS standa af sér þau vá-
lyndu pólitisku veSur. sem gengu
yfir landiS. Þá ekki sizt sýndi forsæt-
isráSherra, að hann er trausts verS-
ur.
Þegar allt þetta er haft i huga og
miS tekin af staðreyndum og þvi.
sem undan er gengiS. er ekki undar-
legt þó aS blaS eins og MorgunblaS-
iS telji ástæðu til þess að styðja
núverandi rikisstjóm, undir forystu
Geirs Hallgrimssonar, enda þótt þaS
hafi gagnrýnt einstakar gerSir henn-
ar eSa aðgerSaleysi, t.a.m.. i verS-
lagsmálum. sem eru ekki komin i
höfn, þá eru höft á ferSamannagjald-
eyri út í hött nú á dögum og alger
tímaskekkja, skattamálin hafa ekki
veriS leyst og fleira mætti tina til. En
meginstefnan i þeim málum, sem
hafa veriS efst á baugi. eins og
fiskveiði- og öryggismálum, hefur
borið meiri árangur en bjartsýnustu
menn þorSu aS vona. Og margvisleg-
ur árangur hefur náðst i efnahags-
málum, þrátt fyrir allt. En þó verSur
aS viSurkenna. aS i þeim efnum hafa
vonirnar ekki rætzt. Enn sigur á
ógæfuhliSina. NauSsynlegt er þvi að
gripa i taumana og hefja efnahags-
lega endurreisn eftir þaS álag. sem
rangir kaupgjaldssamningar á sl. ári
hafa haft f för meS sér. bæði fyrir
rikiS og allan atvinnurekstur. Ætli
nokkur telji eftir sér að taka þátt i
þvi aS sú efnahagslega endurreisn.
sem tekizt hefur á þessu kjörtima-
bili, geti haldið áfram eftir aS þær
ráðstafanir. sem nú þarf að gera.
hafa borið árangur. Við þurfum aS
halda i horfinu um stund. áður en viS
getum hafiS nýja sókn fyrir bættum
lifskjörum. Hitt er svo annað mál. að
öllum ber saman um. aS velmegun
hafi sjaldan eða aldrei veriS meiri á
íslandi en nú.
Af þeim sökum einnig hefur veriS
ástæSa til aS styðja við bakið á
núverandi rikisstjórn. Grundvöllur-
inn hefur veriS lagður. Ef rétt er á
haldið og reynt aS draga úr stétta-
átökum i staS þess aS magna þau —
en þau eru forsenda verSbólgunnar
aS dómi Magnúsar Kjartanssonar —
þá getum við vonazt til þess, að
verðbólgudraugurinn verSi kveðinn
niður á islandi og viS þurfum ekki að
óttast um efnahagslega framtið
þjóSarinnar. En til þess þarf að
ganga hreint til verks og sniða af
verstu kýlin. þó aS undan sviði um
stund.
Höldum í horfinu
Kvikmyndahátíð 1978:
AFLEIKUR er ein þriggja mynda Wim Wenders
sem sýnd var í Tjarnarbæ en hin fjórða og nýjasta
— Ameríski vinurinn — var hins vegar sýnd i
Háskólabíói og oftar en einu sinni, guði sé lof.
Tjarnarbæjarmyndirnar voru aðeins sýndar einu
sinni aftur á móti og af þeim átti undirritaður
þess aðeins kost að sjá Afleikinn. Eftir þá sýningu
er ég enn daprari en ella að missa af hinum, en
maður verður aðeins að vona að hinar tvær —
Ótti markvarðar við vítaspyrnu og í tímans rás —
eigi eftir að berast hingað á ný, þótt síðar verði.
Afleikur er annars einkennileg
mynd, torskilin en ótrúlega
heillandi Myndin er afsprengi sam-
vinnu þeirra Wenders og austurriska
rithöfundarins Peter Handke (f
1942) sem samdi Ótta markvarðar
við vítaspyrnu og einnig leikritið um
Kaspar Hauser, sem sýnt var í Þjóð-
leikhúskjallaranum fyrir nokkru Peir
hafa áður unnið saman þar sem er
kvikmyndagerð Ótta markvarðar og
ýmislegt bendir til þess að lífssýn og
listviðhorf þeirra tveggja séu ekki
ósvipuð
Það á að heita að Afleikur sé
nútimaútgáfa af sögu Göthe um
ferðir Wilhelms Meisters, en þá bók
skrifaði skáldið á gamals aldri og
komst að þeirri niðurstöðu að mér
skilst að sérhæfingin, þ e að sér-
hver ræktaði með sér sérstakt
þekkingarsvið, eða hæfileika, yrði
samfélaginu heilladrýgst en í
sögunni um þroskaár Meisters hafði
hann haldið fram að mestu hinu
gagnstæða Ekki verður þetta þema
sérlega áleitið í handriti Handke,
líkiega er fremur að hann noti þessa
umgjörð. ferðalagið, en fari frjáls-
lega með efnið og móti með
persónulegu svipmóti sínu Handke
er líka kunnur fyrir það úr bæði
leikhúslífi og bókum sínum að dýrka
tungumálið — málið er veruleiki út
af fyrir sig og leikhúsið á ekki að
líkja eftir veröldinni heldur á
veröldin að birtast sem eftirlíking af
leikhúsi
Þessu er líkt farið um Wenders,
hann dýrkar myndmálið eins og svo
berlega kemur fram í þessari mynd
og Ameríska vininum og hefur
fullkomið vald yfir miðlinum Samt
sem áður er Afleikur fyrst og fremst
bókmenntalegs, jafnvel heimspeki-
legs eðlis, textinn er þungur og
torræður á stundum, og hefði senni-
lega kollsteypt myndinni, ef minni
hæfileikamaður en Wenders hefði
haldið um stjórnvölinn
í Ijósi listrænna stefnuyfirlýsinga
Handkes og tengsla Wenders við
hann er maður beinlínis feiminn við
að fara að leita að einhverjum boð-
skap myndarinnar. enda dettur mér
ekki til hugar að halda því fram, að
ég hafi skilið hana til fulls. Senni-
lega er heldur ekki til þess ætlast —
veröldin birtist okkur sem eftirlíking
kvikmyndar En samt er eins og
eitthvað meira sé þarna að baki
Ef það ætti að flokka þessa mynd,
yrði líklega að skipa henni á bás sem
„road-movie” eins og þeir kalla það í
Ameríku, en þá er þess að gæta að
flestar myndir Wenders eru af
þessum toga og einnig eru ferðalög
tíð í mörgum verka Peters Handke
Hins vegar er vert að huga að því
hverjir eru samferðamenn í þessari
mynd Wilhelm sjálfur, maður sem
vill skrifa en veit ekki hvað hann á
að skrifa, gamli maðurinn, söngvar-
inn sem tók þátt í 1 00 m hlaupinu á
Ólympíuleikunum í Berlín en komst
aðeins í undanrásir, alltaf að því
kominn að segja alla sögu sina sem
nazisti og gæzlumaður í útrýmingar-
búðum; unga stúlkan sem fylgir
honum, skemmtikraft getum við
kallað hana, sem aldrei mælir orð af
vörum né sýnir minnstu geðbrigði;
þá leikkonan sem stöðugt er að
reyna að ná sambandi við Wilhelm
og loks þybbni maðurinn sem er að
reyna að yrkja en er heldur lélegt
skáld.
Það er vart hægt að segja að
myndin hafi söguþráð Wenders er
sem fyrr að fjalla um vináttuna —
samband þessa fólks, sem þó er
fyrst og fremst upptekið af sjálfu sér
og þó Wilhelm mest af öllum Átak-
anlegasta atriðið er þó ef til vill
heimsókn samferðamannanna í nið-
urniddan bústað kapitalistans sem
tekur á móti þeim með byssu í hönd
ekki af því að hann ætli að skjóta
þau heldur vegna þess að hann var
að þvi kominn að skjóta sig þegar
þau bar að Hann tekur þeim því
fegins hendi, segir þeim frá því að
kona sin hafi fyrirfarið sér nokkru
áður. og verður tiðrætt um einmana-
leikann og þá einkanlega einmana-
leikann í Þýzkalandi, sem hann held-
ur að sé meiri en annars staðar
Ferðalangarnir hlusta án þess þó að
Wim Wenders.
leggja nokkuð til málanna. Þegar
ferðalagnarnir koma heim úr hress-
ingargöngunni morguninn eftir, hef-
ur kapítalistinn hengt sig Upp úr
því fer einnig að komast los á sam-
ferðamennina
Það er engu líkara en Handke og
Wenders séu þarna að sýna fram á
getuleysi eða vanmátt listarinnar og
skemmtiiðnaðarins (ferðalangarnir
eru fulltrúar mismunandi listgreina)
til að koma nokkru til leiðar
Skömmu áður sjáum við hópinn á
göngu, þar sem samferðamennirnir
verða vitni að átökum milli manns
og konu án þess þó að áhugi þeirra
vakni að ráði og af svölum í grennd-
inni eys maður nokkrum svívirðing-
um yfir þau fyrir að aðhafast ekkert
til að eyða lífsótta hans.
Víða í samræðum samferðamann-
anna sín á milli koma fyrir hugleið-
ingar um eðli einstakra listgreina.
sumar bráðfyndnar, eins og þær hjá
Wilhelm á göngunni löngu þar sem
hann skrafar um skort sinn á athygl-
isgáfu, ellegar að hann hafi ekki
pólitíska sannfæringu En maður má
líka hafa sig allan við til að fylgjast
með myndmáli Wenders og táknum
Wilhelm leikur ameríska rokkplötu í
upphafi myndar, eins og svo margar
persónur Wenders í öðrum myndum
þegar þær eiga í erfiðleikum eða
standa á krossgötum; hann brýtur
iitlu síðar rúðu og sker sig svo
blæðir Það blæðir líka úr nefi gamla
söngvarans þegar hann kemur fyrir-
varalaust inn í lif Wilhelms í upphafi
myndar, og kapítalistinn sker sig til
blóðs með penna sem Wilhelm síð-
an tekur og strýkur af blóðið i nótu-
bók sína Wenders lætur líka per-
sónurnar hvað eftir annað sitja fyrir-
framan sjónvarpsviðtæki, sem er í
sambandi, sjaldnast nokkur mynd á
skjánum og engin að horfa á Einu
sinni bregður þó fyrir mynd á skján-
um — atriði úr mynd eftir Jean
Marie Straub einhvers mesta dýrk-
anda kvikmyndaformsins. en i ann-
að sinn sjáum við þau horfa á kvik-
mynd á útibíó — La Victoria, að
mig minnir eftir Peter Lillendahl,
algjöra andstæðu Straubs sem
þarna á hápólitíska mynd.
Afleikur hefur á sér yfirbragð
draums, hún eins og líður áfram
draumkennd og seiðandi, og per-
sónurnar tala gjarnan um drauma
sín á milli Rökrænan, lógíkin er líka
síður þessa heims en draumheima,
og allt er þetta undirstrikað með
ákaflega einkennilegri litabirtu i
kvikmyndatöku Robby Múllers og
félaga hans. í lok myndarinnar sjá-
um við hvernig Wilhelm ógnar
gamla söngvaranum sem leggur á
flótta og litlu siðar segir hann einnig
skilið við stúlkurnar tvær í lokin
veltir hann þvi þó fyrir sér hvort það
hafi ekki verið rangt, hvort hann
hefði ekki átt að halda i vináttuna og
jafnvel hlusta á frásögn gamla naz-
Framhald á bls. 37.
Vinir og samferðamenn