Morgunblaðið - 07.02.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ. ÞRIÐ.JUDAGUR 7. FEBRUAR 1977
Hrafn Gunnlaugsson:
Um sjálfstæða
kvikmyndagerð
GREIN þessi birtist upphaf-
lega í kynningarriti um kvik-
myndahátfð þá, sem nú stendur
yfir:
List og iðnaður
Engin listgrein er háð fjár-
magni í ríkari mæli en kvik-
myndagerð. Sá tækjabúnaður,
efniskaup og „laboratorium-
vinna“ sem fylgir hverri kvik-
mynd, kallar á fjármagn og án
fjármagnsins verður engin
kvikmynd. Kvikmyndin hefur
að þessu Ieyti sérstöðu innan
listgreinanna, þar sem skáldinu
nægir blýantsstubbur og blað,
listmálaranum litir og strigi, en
kvikmyndagerðarmaðurihn
þarf á sérfróðu fólki að halda,
efni og tæknivinnu, og eiga þá
allar listgreinarnar eftir að etja
við sama vandann; að koma vör-
unni á markað.
Fram til þessa hafa kvik-
myndagerðarmenn verið upp-
næmir fyrir öllu sem kallað er
iðnaður, þ.e. kvikmyndaiðnað-
ur, og gert þá skýlausu kröfu að
kvikmyndagerð væri flokkuð
sem list. Þessi afstaða er að
ýmsu leyti skiljanleg, ef haft er
í huga, að listspekúlantar
gamla skólans hafa löngum
reynt að gera kvikmyndina tor-
tryggilega sem listgrein.
Þróunin hefur hins vegar
verið kvikmyndinni f vil og nýj-
ar kynslóðir gert hana að því
listformi sem nær til flestra,
hvort sem hún ryðst úr sjón-
varpskassanum út ástofuteppið
heima hjá manni eða maður
kaupir sér bíómiða og popp-
korn.
Hræðslan við orðið iðnað í
tengslum við kvikmyndagerð
hefur leitt til þess, að sá hluti
kvikmyndagerðarinnar sem
ætti að flokkast undir hreinan
iðnað: framleiðsla filmu, fram-
köllun, hljóðvinnsla og ekki sé
nú talað um öll tækin (kvik-
myndavélar, ljósaútbúnað, seg-
ulbönd) hefur lent utangarðs
og nýtur í engu þeirrar fyrir-
greiðslu sem annar iðnaður í
landinu.
í ljósi dagsins ætti þessi
hræðsla að vera óþörf með öllu.
Gerð hverrar kvikmyndar á að
skipta í tvennt, þ.e. hina list-
rænu sköpun: æfingar leik-
stjóra og upptöku, og hins veg-
ar tæknilega vinnslu: vélar,
laboratorium, stúdíóvinnslu.
I kostnaðaráætlun fyrir
leiknar myndir þar sem menn
eru að fást við kvikmyndagerð í
alvöru, er þessum liðum haldið
aðgreindum, þ.e. listrænum
kostnaði og tæknilegum kostn-
aði.
íslenzkar styrkveitingar til
kvikmyndagerðar ættu ein-
göngu að notast til greiðslu á
Iistrænum kostnaði, en tækni-
lega hliðin að njóta sömu lána
og sjóðafyrirgreiðslu og annar
iðnaður í landinu. Styrkveiting
af opinberri hálfu til ákveðinna
aðilja til að gera listræna kvik-
mynd, ætti jafnframt að vera
trygging fyrir því að þessir að-
iljar sætu við sama borð og önn-
ur iðnaðarframleiðsla lands-
manna.
Ég hef kosið að vekja máls á
þessu atriði, þar sem mönnum
gleymist oft sú staðreynd að
kvikmyndagerðin byggir á vél-
um og tæknibúnaði sem á í
sjálfu sér ekki frekar skylt við
kvikmyndalist, heldur en góð
prentvél við bókmenntir.
Hvar væru bókmenntir þess-
ar þjóðar á vegi staddar, ef sér-
hvert skáld þyrfti að koma sér
upp prentsmiðju, af því óupp-
lýstir fuglar héldu því fram að
allt sem viðkæmi bókaútgáfu
væri Iist, og ætti að flokkast
sem list?
Hér er um grundvallarspurs-
mál að ræða. Það er því eðlilegt
að um leið og sett verða lög um
kvikmyndasjóð til að efla list-
ræna kvikmyndagerð, verði
búið svo að tæknihliðinni, að
útkoman verði ekki listaverk
sem enginn getur notið vegna
óbætanlegra tæknigalla. Kvik-
mynd byggir á tækni og án
hennar verður engri kvik-
myndahugmynd komið á tjald,
hversu snjöll sem hún er. Við
þekkjum öll sorgleg dæmi þess
að góður vilji og listrænar gáf-
ur hafi farið fyrir ofan garð og
neðan, í þeim fáu íslenzku kvik-
myndum sem fæðst hafa síð-
ustu árin, einungis vegna þess
að tækninni var ábótavant. Eigi
tækniskortur ekki að verða
okkur fjötur um fót, þurfum
við að fá til landsins fullkomn-
ustu vélar og tæki og þar á
Iðnaðarráðuneytið að veita
fyrirgreiðslu.
Fram á þennan dag hafa
kvikmyndir notið hverfandi lít-
illar fyrirgreiðslu af opinberri
hálfu, en nú er hins vegar glæta
á Iofti, Vilhjálmur Hjálmarsson
menntamálaráðherra hefur lof-
að, að í upphafi þessarar Kvik-
myndahátíðar verði lög um
Kvikmyndasjóð lögð fram á Al-
þingi og samþykkt á meðan á
hátfðinni stendur. A ráðuneytið
mikið hól fyrir þetta loforð.
Sjálfstæð
kvikmyndagerð
Staðreyndin er sú að fram-
sækin kvikmyndagerð getur
aldrei þróast innan ríkisstofn-
unar eins og Sjónvarpsins og á
ekki að gera það. Hins vegar
ætti Sjónvarpið að veita frjálsri
kvikmyndagerð alla þá aðstoð
sem það ræður yfir. .Skref í
þessa átt væri að Sjónvarpið
byði út hluta af leikritagerð
sinni til frjálsra kvikmynda-
gerðarmanna.
Einokun Ríkisútvarpsins á
útsendingu hljóðs og myndar er
tímaskekkja og leifar gamals
einræðisskipulags sem framtið-
in á vonandi eftir að uppræta.
Sú staðreynd að frelsi manna
til tjáningar í útsendum tónum
og myndum er einokað af rik-
inu, gerir sjálfstæða kvik-
myndagerð enn nauðsynlegri.
En hvernig er hægt að beina
auknu fjármagni til kvik-
myndagerðar? Raunhæf tillaga
í þessa átt, er að gera fjárfram-
lög einstaklinga til kvikmvnda-
gerðar frádráttabær til skatts.
Ef mynd sem er fjármögnuð á
þennan hátt, og skilar síðan
hagnaði, yrði hagnaðurinn að
sjálfsögðu skattskyldur.
Með þessu móti gætu ein-
staklingar lagt fram fjármagn
til styrktar sjálfstæðri kvik-
myndagerð, en átt jafnframt
von á hagnaði. Lagasetning í
þessa veru gæti komið í stað
skyldusparnaðar og annarra
vandræðaráðstafana sem ríkið
grípur til. Þetta er eðlilegasta
leiðin til að skapa jarðveg fyrir
sjálfstæða kvikmyndagerð, og
hafa aðrar þjóðir sett lög f þess-
um anda.
Tækninni fleygir fram og ef
rétt er á spöðunum haldið getur
myndmálið orðið sameign fjöld-
ans eins og ritmálið; allir eiga
að njóta sama réttar til að tjá
sig með lifandi myndum.
Spurningin sem brennur á okk-
ur er, hvort við ætlum að drag-
ast aftur úr öðrum þjóðum, eða
^ilýta fordæmi Guðbrands góða,
sem flutti inn prentvél þegar sú
nýjung ruddi sér til rúms í álf-
unni og tengdi okkur þar með
við fjölmiðlun nútimans. Við
stöndum. frammi fyrir sömu
spurningu í dag: Ætlum við að
gera þjóðina ólæsa á eigið
myndamál og láta útlendinga
ráða þar öllu, eða taka til hönd-
um eins og Guðbrandur og
hefja okkar eigin framleiðslu?
Þetta er ekki bara spurning um
framgang kvikmyndagerðar,
heldur andlegt sjálfstæði is-
lenzkrar þjóðar.
Bjarni Helgason:
Athugasemd vegna grein-
argerdar þingf arar-
kaupsnef nar Alþingis
Þingfararkaupsnefnd hefur i
dag, 3. febrúar, birt varnarræðu
sína varðandi laun alþingismanna
og ýmis önnur kjaraatriði, svo
sem dagpeninga, húsaleigu utan-
bæjarþingmanna, bifreiðastyrk
o.fl.
Varnarræða þessi er byggð á
samanburði við „aðra starfsmenn
ríkisins“ og virðist eiga að gefa til
kynna, að hlutur þessara „ann-
arra starfsmanna“ kunni jafnvel
að vera mun betri en vesalings
þingmannanna. Samskonar varn-
arræða var uppi höfð síðast, þegar
kaup og kjör alþingismanna voru
bætt. — Og sömu fulltrúar úr
þingfararkaupsnefnd hafa mest
látið á sér bera nú og gerðu það
þá. í bæði skiptin er það hinn
heiðarlegi samanburður við „aðra
starfsmenn ríkisins", sem settur
Geimvís-
indaafrek
Muskvu. 3. febrúar AP.
VESTRÆNIR sérfræðingar segja
að Rússar hafi unnið meiri háttar
geimvísindaafrek þegar þeir
fylltu á tanka eldsneytisgeyma
geimvísindastöðvarinnar Salyut 6
f geimnum. Þeir segja að það hafi
verið mjög vandasamt að flytja
eldsneyti úr geimfarinu Progress
1 f rannsóknarstöðina, bæði
vegna eldhættu og þyngdarleysis.
Verkinu var að mestu leyti fjar-
stýrt frá jörðu. Geimfararnir
Georgy Greskho og Yuri
Romanenki fylgdust aðeins með
áfyllingunni á mælum. Þeir hafa
verið f Salyut 6 sfðan 11. desem-
ber, en var skotið á loft einum
degi áður.
er á oddinn. Þetta sést bezt á því,
að varnarræðan hefst á orðunum:
„Þar sem mjög hefur verið hallað
réttu máli í umræðum um kaup
og kjör þingmanna..."
Og síðar segir orðrétt: „Allir
aðrir starfsmenn rfkisins, sem
dvelja utan heimilis sfns fá til
kaupa á gistingu og fæði á dag kr.
7.100 eða kr. 2.850 meira á dag en
þingmenn eða sem svarar kr.
85.500 meira á mánuði.“ — Ljótt
er, ef satt reyndist, og þá ekki
síður ef þingmenn þyrftu að
ganga um svefnlausir og svangir
vegna auraleysis og ónógra dag-
peninga. Með þessum málflutn-
ingi virðist eiga að láta líta svo út
sem opinberir starfsmenn geti
haft stórtekjur umfram þing-
menn fyrir að éta og sofa í öðru
sveitarfélagi en daglegur starfs-
vettvangur þeirra segir til um.
Vegna þeirra mörgu, sem ekki
vita betur, en vilja þó hafa það,
sem sannara reynist, er rétt að
benda á, að opinberir starfsmenn
geta fengið ferðakostnað endur-
greiddan með tvennu móti, sbr.
kjarasamninga ríkisins við BHM
og BSRB. Annars vegar skal
greitt samkvæmt reikningi, enda
fylgi honum fullnægjandi frum-
gögn. En sé hins vegar um það
samkomulag milli yfirmanns
stofnunar og starfsmanns skal
greiða gisti- og fæðiskostnað á
ferðalögum með dagpeningum.
Aðilar verða að ákveða fyrirfram
og koma sér saman um, hvorn
greiðsluháttinn þeir ætla að hafa.
Upphæð dagpeninga er ákveðin
af sérstakri nefnd, sem skipuð er
einum fulltrúa frá BHM og einum
fulltrúa frá BSRB og tveimur
fulltrúum fjármálaráðherra Síð-
an sú skipan komst á, hefur
nefndin, sem kölluð er ferða-
kostnaðarnefnd, jafnan ákveðið
upphæð dagpeninga með hliðsjón
af verðupplýsingum gisti- og veit-
ingastaða viðs vegar af landinu.
Hitt er svo annað mál, að það
hlýtur ætíð að verða undir skyn-
semi og réttsýni forstöðumanna
hinna ýmsu stofnana komið,
hvernig þeim ferst þessi þáttur
stjórnunarstarfsins úr hendi.
Feröakostnaðarnefnd ákveður
einnig kílómetra-gjald vegna
greiðslu fyrir afnot eigin bifreiða
starfsmanna í þeim tilvikum, sem
starfsmenn hafa verið fáanlegir
til að láta eigin bifreiðir í té
starfa sinna vegna. Þetta kíló-
metra-gjald er, hvorki reksturs-
styrkur né kaupuppbót, heldur
hrein endurgreiðsla á beinum út-
lögðum kostnaði bifreiðareigand-
ans í þágu vinnuveitanda sfns. —
Hinn venjulegi opinberi starfs-
maður hefur ekkert sjálfdæmi
um akstur sinn, ferðalög eða
ferðakostnað í heild. Ekkert skal
þó fullyrt um, hvort til séu ein-
hverjir óvenjulegir í þessum efn-
um, en þá ætti þingkjörnum
endurskoðunarmönnum ríkis-
reikninganna ekki að verða skota-
skuld úr að fínna það út, og gera
verðugar ráðstafanir.
Eðli dagpeninga, sem opinberir
starfsmenn fá greitt, þegar þeir
eru á ferðalögum starfa sinna
vegna, ef ekki er ferðast eftir
reikningi, svo og kflómetragjald
af sömu orsökum er og á að vera
endurgreiðsla hóflegra beinna út-
gjalda, hvorki meira né minna.
Rétt er að staldra við grein
5.7.1. í kjarasamningi BHM og
rfkisins, en hliðstæða grein er að
finna í kjarasamningi BSRB. Þar
segir orðrétt: „Dagpeningar
vegna námskeiða, þjálfunar- og
eftirlitsstarfa skulu ákveðnir af
nefnd skv. 5.8.“ — Hér er átt við
ferðakostnaðarnefnd, sem áður er
getið. Bent skal á í þessu sam-
bandi, að mat nefndarinnar hefur
verið það, að dvalarkostnaður sé
að öllum jafnaði mun lægri, þeg-
ar dvalið er um lengri tfma á
sama stað en þegar um skyndi-
ferðir eða stuttar dvalir er að
ræða. Þessa hugsun má í rauninni
lesa út úr orðalagi kjarasamning-
anna.
Þetta vekur mann óneitanlega
til umhugsunar um eðli rök-
semdafærslu þingfararkaups-
nefndar og gerir samanburð
hennar á dagpeningum þing-
manna og opinberra starfsmanna
í senn léttvægan og fávíslegan,
sérstaklega sá þáttur hennar, að
opinberir starfsmenn hafi 85.500
kr. meira á mánuði en þingmenn
fyrir að dvelja við störf fjarri
heimilum sínum.
Sannleikurinn er sá, að fyrir
allt venjulegt fólk er töluvert
mikill munur á gisti- og dvalar-
kostnaði eftir því, hvort dvalið er
á sama stað i fáeina daga eða svo
að mánuðum skiptir. Þessu hefur
ferðakostnaðarnefnd líka gert sér
greih fyrir í sambandi við mat á.
dvalarkostnaði opinberra starfs-
manna, þegar dvalið er til Iengri
tíma. Röksemdafærsla þingfarar-
kaupnefndar bendir hins vegar
til, að slík sjónarmið kunni að
þykja gamaldags nú á timum, —
FORSETI tslands hefur að til-
lögu dómsmálaráðherra skipað
Þorstein Skúlason bæjarfógeta
f Neskaupstað frá 1. febrúar að
telja.
Þorsteinn Skúlason er fædd-
ur 22. nóvember 1940 á Eski-
firði, sonur Skúla Þorsteinsson-
ar, skólastjóra og námsstjóra,
og konu hans Önnu Sigurðar-
dóttur. Þorsteinn lauk stú-
dentsprófi frá M.R. 1961 og lög-
fræðiprófi 1968. Hann stundaði
framhaldsnám í Ósló og Glas-
gow. Árið 1968 var hann full-
trúi hjá sýslumanni Árness-
sýslu, en árið eftir varð hann
fulltrúi yfirborgarfógetans í
Reykjavík. 1973 var honum
veitt skipun til að vinna á eigin
búhyggindi, sem bezt sé að
gleyma sem fyrst.
1 Morgunblaðinu 18. janúar síð-
astliðinn birti Sigurlaug Bjarna-
dóttir, alþingiskona og fulltrúi í
þingfararkaups nefnd smápistil
undir fyrirsögninni: „Er okkur
alvara?“ — ÞaF býsnast hún yfir
eigin kjarabótum, en fullyrðir um
leið, að ýmis kjaraatriði þing-
manna séu ákveðin „með hliðsjón
af samskonar fríðindum opin-
berra starfsmanna."
Það er sannarlega von, að al-
þingiskonan spyrji sjálfa sig opin-
berlega, hvort henni sé lengur
einhver alvara. Að sjálfsögðu fer
bezt á því, að lesendur Morgun-
blaðsins þurfi ekki að svara fyrir
hana. En þeir eru áreiðanlega
fleiri en ég, sem hafa áhyggjur af
því, hvort alþingismenn og konur
séu almennt orðin svo áttavillt í
íslenzkri málhugsun, að ekki sé
lengur gerður greinarmunur inn-
an veggja Alþingis á fríðindum
annars vegar og endurgreiðslu
beinna útgjalda hins vegar. —
Hræddur er ég um, að þingfarar-
kaupsnefnd verði að nota ein-
hverjar betri röksemdafærslur í
sambandi við hin meintu „fríð-
indi“ „annarra starfsmanna ríkis-
ins“ en hún hefur gert til þessa.
ábyrgð að þeim störfum, sem
honum voru falin við embættið.
Þorsteinn Skúlason
Skipaður bæjarfó-
geti í Neskaupstað