Morgunblaðið - 07.02.1978, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. FEBRUAR 1977
Erling Garðar Jónasson oddviti:
Kaupstaðarréttindi
fyrir Egilsstaðahrepp
Fjölgun fulltrúa
í sveitarstjórn
öðru hvoru tvö síðustu kjör-
tímabil hafa orðið umræður í
sveitarstjórn um fjölgun fulltrúa
í hreppsnefnd, menn hafa skipst á
skoðunum og rætt málið, en
niðurstaða fram til þessa hefur
verið sú að skynsamlegt væri að
ræða málið á víðari vettvangi, þ.e.
á flokksfundum og jafnvel á
sveitarfundi ef möguleikar
sköpuðust.
Bakgrunnur ofangreindrar um-
ræðu er einkum tvær staðreyndir
sem blasa við sveitarstjórnar-
mönnum, í fyrsta lagi er ljóst að
samfara þeirri íbúafjölgun sem
átt hefur sér stað í Egilsstaða-
hreppi, þ.e. næsta tvöföldun á tíu
árum, er lýðræðisleg nauðsyn að
kjörnum fulltrúum í sveitarstjórn
fjölgi.
I því sambandi skal bent á að
við fjölgun íbúa í slíku samfélagi
sem okkar, fjölgar einnig starfs-
stéttum og mikil fjölgun verður í
þeim starfsstéttum sem fyrir eru.
Með fjölgun fulltrúa í sveitar-
stjórn má ætla að raddir fleiri
stétta komi þar fram og þar með
víðari skoðanaskipti en í fá-
mennri sveitarstjórn. í öðru lagi
hefur fjölgun ibúa í okkar unga
sveitarfélagi i för með sér mikla
fjölgun dagskrármála á sveitar-
stjórnarfundum, jafnframt því
sem sífelld fjölgun verður á mál-
efnum sem taka mikinn tíma í
allri meðhöndlun og skoðun.
í þessu sambandi hefur verið
reynt í nokkrum tilvikum að
skipa undirnefndir sveitar-
stjórnarmanna með það hlutverk
að undirbúa mál fyrir sveitar-
stjórnarfund og jafnframt hafa æ
fleiri mál verið tekin til fleiri en
einnar umræðu.
Með fjölgun sveitarstjórnar-
manna í hreppsnefnd skapast að
sjálfsögðu betri grundvöllur til
slfkra vinnubragða og um leið
auðveldun á skoðanamyndun
fyrir sveitarstjórnarmenn í
hverju máli.
Enn fleiri kosti væri hægt að
nefna sem hafa komið fram í um-
ræðu um þetta mál en ég tel þess
enga þörf, þar sem ég veit að
fjölgun sveitarstjórnarmanna er
augljóst hagsmunamái fyrir
sveitarfélagið, augljóst fyrir alla
þá sem vilja skoða málið í sam-
hengi við kröfu um lýðræðisleg
vinnubrögð í stjórnsýslukerfi
samfélagsins I heild.
Mótrök gegn fjölgun hafa helst
verið þau að samstarf í fámennri
sveitarstjórn væri auðveldara —
kostnaður vegna funda minni og
minni hætta á að meirihluta
myndun ætti sér stað.
Öll þessi rök hafa við reynslu að
styðjast, því miður, það er
áreiðanlega ekki ofsagt að sam-
starf innan sveitarstjórnar Egils-
staðahrepps síðastliðin kjörtíma-
bil hafi verið með öðrum hætti en
meðal sveitarstjórna sveitar-
félaga af iíkri stærð almennt séð,
— og að mínu mati hefur það
áreiðanlega orðið til gagns fyrir
sveitarfélagið. Hinu má þó aldrei
gleyma að ofangreind rök hafa
einnig augljósa agnúa.
Samstarf innan sveitarstjórna
mótast líklega miklu fremur, af
samstarfsáhuga almennt séð I við-
komandi sveitárfélagi en innan
sveitarstjórnarinnar sjálfrar. Sú
mikla uppbygging sem hefur ver-
ið í sveitarfélaginu á tiltölulega
skömmum tíma og mikill tilflutn-
ingur fbúa víðsvegar að af land-
inu hefur haft í för með sér sam-
kennd meðal fólksins almennt um
uppbyggingu eftir almennum
leiðum að fyrirfram sjálfsögðum
markmiðum fyrir sveitarfélagið,
einfaldlega til að nálgast þá stöðu
menningar og félagslega sem rik-
ir í samsvarandi sveitarfélögum.
Sveitarstjórnin getur því ekki,
sem slík, tryggt það fyrirfram að
friður og ró hvíli yfir störfum
hennar eða að allir fulltrúarnir
hafi ætið þolinmæði — eða á
grundvelli ytri kringumstæðna,
tækifæri til biðar eftir einni
sannri leið að settu markmiði við
umræður — hér skiptir ekki máli
hvort sveitarstjórn er fimm
manna eða níu manna, slíka
tryggingu er aldrei hægt að gefá
fyrir fram um það eru ótalin
dæmi í ísl. sveitarstjórnarsögu.
Aukinn kostnaður við sveitar-
stjórnar störfin vegna fjölgunar
fulltrúa er staðreynd — en vegna
framsetningar á þessu atriði í um-
ræðuna er rétt að geta þess, að
fundarlaun eru nú um 2400 kr.
fyrir fund og sá kostnaðarauki
sem hér um ræðir er vægast sagt
of lítill til að vega á móti félags-
legum ágóða af breytingunni.
Meirihluta myndun í einni
sveitarstjórn er á allan hátt eðli-
legt fyrirbæri enda er þess gætt
með lögum að hlutfallsleg ítök í
sveitarstjórn séu t.d. tryggð
minnihluta, — hitt er annað mál
hvort er árangursríkara fyrir við-
komandi sveitarfélag að fulltrúar
gangi óbundnir til starfa i sveitar-
stjórn eða á grundvelli málefna-
samnings um samstarf milli ein-
stakra flokka. Mín skoðun er sú
að fyrirfram ákveðin meirihluta-
myndun á grundvelli málefna-
samnings tveggja eða fleiri flokka
bjóði þeirri hættu heim að full-
trúar meirihlutans telji sig
bundna af og samþykki allt frá
meirihluta og felli um leið allar
tillögur frá minnihluta og sé upp-
spretta þeirra óþörfu átaka og ill-
inda sem gætt hefur víða í sveitar-
stjórnum. Ég legg þvf að jöfnu
hreinan meirihluta eins flokks og
meirihluta myndun fleiri flokka
sem neikvæða stöðu fyrir hags-
muni sveitarfélagsins sem heild-
ar, þó á hinn bóginn sé margsann-
að að víðast sé enginn annar
möguleiki til framvindu sveitar-
stjórnarmála.
2. Kaupstaðarréttindi
í sveitarstjórnarlögum er kveð-
ið svo á ,,að ríkið skiptist í sveitar-
félög, sem ráða sjálf málefnum
sínum undir yfirstjórn ríkis-
Stjórnarinnar samkvæmt því sem
lög ákveða. Eigi skal neinu máli,
sem varðar sérstaklega hagsmuni
sveitarfélags, til lykta ráðið án
umsagnar sveitarstjórnar".
Síðan segir: „með sveitarfélög-
um er átt við hreppa og kaup-
staði“, síðan: „kaupstöðum og
sýslum má eigi fækka eða fjölga
nema með Iögum“.
Engar reglur eða lög eru til um
það, hvenær hreppur gerist kaup-
staður. Það er háð mati og óskum
sveitarstjórna viðkomandi hreppa
og ákvörðum löggjafans, þar sem
kaupstöðum verður ekki fjöigað
nema með lögum, skv. ákvæðum
sveitarstjórnarlaga.
Samkvæmt grein Magnúsar
Guðjónssonar framkvæmdastjóra
Sambands ísl. sveitarfélaga í
Sveitarstjórnarmálum 2. hefti
1973 er mismunur á kaupstöðum
og hreppum aðallega fólgin í eft-
irfarandi:
1. Formmunur: Sveitarstjórn í
kaupstað nefnist bæjarstjórn og
önnur heiti í samræmi við það, en
sveitarstjórn í hreppi hrepps-
nefnd. Formaður hreppsnefndar
nefnist oddviti, en formaður bæj-
arstjórnar forseti bæjarstjórnar.
2. Bæjarstjórnir eru skipaðar
7—11 bæjarfulltrúum, aðalreglan
9 bæjarfulltrúar, en hreppsnefnd-
ir 3—7 hreppsnefndarmönnum,
aðalreglan 5. 1 kaupstöðum má
skipa bæjarráð, sem fer með
ákveðið vald, en ekki er gert ráð
fyrir hliðstæðu stjórnvaldi í
hreppum.
3. Hver kaupstaður er sjálf-
stætt lögsagnarumdæmi, þar sem
hins vegar hreppur er hluti af
lögsagnarumdæmi sýslu. Bæjarfó-
geti fer mpð lögsögu i kaupstað og
hefur þar aðsetur, en sýslumaður
í hreppi og þarf ekki að vera þar
búsettur.
4. Skylt er hverri bæjarstjórn
að ráða sérstakan framkvæmda-
stjóra, en heimilt er að gera slíkt í
hreppum með yfir 500 íbúa eða
þar sem um mikinn atvinnurekst-
ur er að ræða, ella er oddviti
hreppsnefndar framkvæmda-
stjóri hennar.
5. Kaupstaðir lúta beint yfir-
stjórn félagsmálaráðuneytisins,
sem fer með sveitarstjórnarmál-
efni, en eiga aðild að sýslufélög-
um skv. lögum.
6. Kaupstaðir geta á sitt ein-
dæmi gert ýmsar ráðstafanir án
samþykkis æðra stjórnvalds (fé-
lagsmálaráðuneytis) s.s. takið lán,
veðsett tilteknar eignir og tekist á
hendur ólögbeðnar skuldbinding-
ar. Hreppar verða að fá samþykki
æðra stjórnvalds (sýslunefndar)
til slíkra ráðstafana.
7. Hreppar eru aðilar að sýslu-
að hreppurinn verði með lögum
gerður að kaupstað.
Meðal þessara atriða má nefna:
1. Ibúafjöldi hreppsins.
2. Hvort telja megi að útgjöld
sveitarfélagsins hækki við breyt-
inguna.
3. Mat á því annars vegar, að
sveitarfélagið fái aukið sjálfsfor-
ræði og hins vegar, að tengsl þess
við nágrannasveitarfélög og
byggðarlög rofni við brottför úr
sýslufélagi.
4. Hagræði og aukin þjónusta
við íbúa sveitarfélagsins við
stofnun bæjarfógetaembættis, ef
sýslumaður hefur ekki verið bú-
settur í sveitarfélaginu.
Þá segir Magnús einnig í
nefndri grein:
„Þar eð bæjarfógeti verður að
hafa aðsetur í kaupstað, er ljóst,
að lögfesting kaupstaðarréttinda
til handa hreppi hefur í för með
sér útgjaldaaukningu fyrir ríkis-
sjóð, hafi sýslumaður ekki verið
búsettur I viðkomandi hreppi
(kauptúni). Af framansögðu er
því ekki óeðlilegt að álykta, að
nokkurrar tregðu muni gæta hjá
löggjafarvaldinu við að sam-
þykkja lög um að veita hreppum
kaupstaðarréttindi.“
Tillögugerðin.
Á grundvelli þeirra atriða og
hugleiðinga sem á undan er getið
fari fram eigi síðar en 20 marz
1978, að afloknum borgarafundi
um málið.
3. grein
Atkvæðisrétt í skoðanakönnun
samkvæmt annarri grein hafa all-
ir íbúar Egilsstaðahrepps 18 ára
og eldri.
4. grein
Verði tillagan samþykkt með
einföldum meirihluta greiddra at-
kvæða samkvæmt þriðju grein
verpur málinu vísað af hrepps-
nefnd til Alþingismanna Austur-
lands með ósk um að þeir flytji
frumvarp til laga um kaupstaðar-
réttindi til handa Egilsstaða-
hreppi.
5. grein
Verði tillagan felld við skoð-
annakönnun samkvæmt annarri
grein samþykkir hreppsnefnd að
óska eftir við sýslunefnd Suður-
Múlasýslu að fjölga hrepps-
nefndarmönnum úr fimm í sjö frá
og með sveitarstjórnarkosningum
1978.
Við atkvæðagreiðslu kom í ljós
að samhljóða afgreiðsla varð um
fjórar fyrstu greinar tillögunnar
en fulltrúar framsóknarmanna
lýstu sig andvfga fimmtu grein
sem var samþykkt með þrem sam-
hljóða atkvæðum.
4. Framhaldsumræða
Sem flutningsmaður ofan-
greindrar tillögu hefur það verið
efst í huga mér að reyna að finna
leiðir til að bæta þá stjórnsýslu-
þjónustu sem sveitarfélagið sjálft
á að veita þegnum sínum, og um
leið að koma því til leiðar að ríkið
veiti íbúum sveitarfélagsins lög-
boðna þjónustu sem samrýmist
stöðu þess í dag.
Ég hef hér að framan gert ýtar-
lega grein fyrir viðhorfum okkar
sem stöndum að fjölgun í sveitar-
stjórn, en jafnframt er rétt að
benda á að rök okkar fyrir kaup-
staðarréttindum eru í meginatrið-
um þau sem Magnús Guðjónsson
félögum og lúta yfirstjórn þeirra
með ýmsum hætti. Þannig skal
sýslunefnd hafa umsjón með þvi,
að hreppsnefndir starfi eftir lög-
um og reglum. Sýslunefnd hefur
eftirlit með fjárreiðum hreppa,
annast endurskoðun reikninga
þeirra o.fl. — Samþykki sýslu-
nefndar þarf til ýmiss konar fjár-
ráðstafana hreppsnefnda, sbr. 6.
tl. Sýslunefnd setur ýmiss konar
reglugerðir og samþykktir, sem
gilda fyrir alla hreppa sýslunnar,
s.s. byggingarsamþykkt, reglu-
gerðir um fjallaskil o.fl., en bæj-
arstjórnir setja ýmiss konar
reglugerðir og samþykktir, sem
að vísu margar hverjar þurfa
staðfestingu ráðuneyta.
8. Þátttaka hreppa í sameigin-
legum framkvæmdum sýslufélaga
og gjaldskyldu hreppa til sýslu-
sjóða. Hreppar eru skyldir til að
greiða til sýslufélags árlega
skatta skv. lögum og ákvörðunum
sýslunefnda. Er hér um að ræða
sýsluvegasjóðsgjald og sýslusjóðs-
gjald. Sýslusjóðsgjaldið er megin-
tekjustofn sýslusjóðanna til að
standa undir samþykktum út-
gjöldum og framkvæmdum á veg-
um sýslufélagsins, en sýslunefnd-
ir virðast hafa ótakmarkaðar
heimildir til að skattleggja ein-
staka hreppa í formi sýslusjóðs-
gjalda.
Ennfremur segir Magnús:
Mörg atriði koma til álita í sam-
bandi við mat hreppsnefndar á
því hvort rétt sé að hún æski þess
taldi ég eðlilegt að leggja fram
tvær tillögur. Annars vegar til-
lögu um að óska eftir kaupstaðar-
réttindum og hins vegar tillögu
sem fól í sér að hreppsnefnd sam-
þykkti fjölgun hreppsnefndar-
manna úr fimm í sjö. Þegar tillög-
urnar voru lagðar fram hafði áður
verið óskað eftir því við fulltrúa,
að þeir tækju málið til umræðu í
sínum flokkum og hafði verið gef-
inn til þess mjög rúmur tfmi og í
framhaldi af því hefur öllum gef-
ist tækifæri til að skoða og ræða
tillögurnar.
Við umræður kom í ljós að
meirihlutavilji var fyrir að óska
eftir kaupstaðarréttindum að
undangenginni skoðanakönnun
meðal íbúa hreppsins og jafn-
framt fyrir því að fjölga í hrepps-
nefnd ef atkvæðagreiðsla íbúa um
kaupstaðaréttindi yrði á þann veg
að þeim sýndist þau ekki tíma-
bær.
Hinn 17. janúar lagði ég því
fram endanlega tillögu til síðustu
umræðu og atkvæðagreiðslu og er
hún svohljóðandi:
1. grein
Hreppsnefnd Egilsstaðahrepps
samþykkir að óska þess við hið
háa Alþingi að Egilsstaðahreppi
verði veitt kaupstaðarréttindi frá
og með sveitarstjórnarkosningum
1978.
2. grein
Tillögunni skal vísa til al-
mennrar skoðannakönnunar með-
al ibúa í Egilsstaðahreppi sem
Greinargerð vegna tillagna um stjórn-
sýslubreytingar í Egilsstaðahreppi
bendir á í sinni grein, en jafn-
framt því teljum við að hér sé á
ferð hvati að breytingu á þeirri
afkáralegu sýsluskipan sem nú er
á Fljótsdalshéraði og þá um leið
möguleiki til að ríkið komi upp
stjórnsýslumiðstöð í meiri nálægð
við þegna sína á Fljótsdalsheraði
en nú er.
Ég ítreka sterklega að í huga
okkar sem að þessu stöndum er
ekki fólgin nein gagnrýni á störf
ágætra fulltrúa ríkisvaldsins á
Seyðisfirði eða Eskifirði en vil
jafnframt ítreka að allt slíkt hjal
er ekki samboðið þeirri umræðu
sem hefur farið fram eða muni
fara fram.
Hér er einfaldlega um það að
ræða að Egilsstaðakauptún og
Fljótsdalshérað eigi kost á þeirri
stjórnsýsluþjónustu ríkisins og
reisn, sem er samboðin íbúafjölda
þess og því mikla félagslega sam-
starfi sem á er komið og mun
aukast milli hinna tíu hreppsfél-
aga á Fljótsdalshéraði.
5. Samstarf sveitarfélaga
á Fljótsdalshéraði
Við umræður um kaupstaðar-
réttindi til handa Egilsstaðakaup-
túni hefur mönnum verið mjög í
huga sú spurning hvort einhverj-
ir erfiðleikar eða breytingar yrðu
á samstarfi kauptúnsins við önn-
ur sveitarfélög á Fljótsdalshéraði
ef af kaupstaðarréttindum yrði.
Ef svara skal slíkri spurningu
viðhlítandi, er nauðsynlegt í
fyrsta lagi að skoða samstarf
sveitarfélaga almennt á Austur-
landi með tilliti til hvort hugsan-
legt sé að Samband sveitarfélaga
á Austurlandi verði gerð að sam-
eiginlegri stjórnsýslustofnun
þeim til handa, þ.á m. hvort þau