Morgunblaðið - 19.09.1978, Blaðsíða 24

28
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. SEPTEMBER 1978
Ágúst H. Bjarnason:
Land-
græðsla
Fyrir nokkru boðaði Sveinn
Runólfsson landgræðslustjóri
blaðamenn á sinn fund og greindi
frá starfsemi Landgræðslu ríkis-
ins. Hvort fundurinn var haldinn
vegna umræðna okkar Björns
Sigurbjörnssonar nýverið eða
fastur liður eins og venjulega, læt
ég ósagt, en víst er, að þær voru
ofarlega í hugum manna. Margt,
er fram kom á fundinum, er vert
nánari athygli. Það yrði hins vegar
alltof langt mál, ef rekja ætti það
allt, og þess vegna verður aðeins á
fátt drepið.
Sveinn heldur því fram, að
Landgræðsla ríkisins sé í sókn í
baráttunni við uppblásturinn,
vegna þess að árlega er grætt
meira land (5000 ha) en blæs upp
(2000 ha). Þessa staðhæfingu
Sveins dreg' ég í efa af þeirri
augljósu staðreynd, að það er
enginn, sem veit, hversu mikill
uppblásturinn er. Því er nú ver, að
þetta er ekki kjarni málsins,
heldur er hann sá, að enn heldur
land okkar áfram að blása upp.
Ræktun örfoka lands, eins og í
Hafi fyrir ofan Þjórsárdal, dugir
lítt í baráttunni við sjálfan
uppblásturinn. Það er ekki unnt að
skilja orð Sveins á annan veg er
þann, að hann telji nóg að græða
upp 1 ha á örfoka landi fyrir hvern
ha af náttúrulegu gróðurlendi á
þykkum jarðvegi, sem fýkur út í
hafsauga. Að vísu hef ég áður
orðið var við þvílíkan hugsunar-
hátt. I sumar kom ég á bæ
norðanlands, og var þar verið að
ryðja með jarðýtu fallegum lyng-
móa upp í vegarstæði rétt við
túnfótinn. Ég spurði bóndann,
framámann í sinni sveit, hvort
honum þætti ekki sárt að sjá
svona illa farið með fallegt land og
stóran hluta að óþörfu að því er
virtist. „Nei, nei, þetta er allt í
lagi,“ sagði bóndi, „þeir hjá
vegagerðinni sá í þetta grasfræi og
dreifa tilbúnum áburði á.“ Eg
viðurkenni, að mér varð orðfall.
Enginn má þó skilja orð mín
svo, að ég sé andsnúinn ræktun
örfoka lands, ef skynsamlega er að
henni staðið, Björn Sigurbjörns-
son er mér sammála, að það nái
„engri átt að græða upp örfoka
land eða nokkurt land á Islandi
með dönskum túnvingli," en land-
græðslustjóri segir, að það gefist
ágætlega. Að þessu þarf að hyggja.
Ég reyndi og að vekja athygli á
þeirri hættu, sem fylgir gegndar-
lausum áburðaraustri og ekki sízt,
hversu óhóflega dýr þessi ræktun
er m.a. vegna lélegrar nýtingar
áburðar, þegar dreift er úr flugvél.
Af viðtali Sveins við fréttamenn
sést, að hann tekur þessa gagnrýni
mína heldur óstinnt upp. Nú er
mál þetta þannig vaxið, að óþarft
er að karpa um það. Væntanlega
mun allur kostnaður við áburðar-
dreifinguna koma fram í uppgjöri
stofnunarinnar um áramót, og
verður fróðlegt að sjá hann
sundurliðaðan. Hvað við kemur
nýtni áburðar studdist ég við eigin
athuganir m.a. mælingar á breidd
ráka o.fl. Þegar ég kynnti mér
málið nánar, kom í ljós, að ekki
eru til nema mjög litlar og alls
ófullnægjandi kannanir á því. Það
er ótvírætt, að það þarf að taka
þetta til gaumgæfilegrar athugun-
ar. Það er ekki nægilega vitað, hve
mikið af áburði er hagkvæmast að
bera á. Kornastærð áburðarefna
er mjög misjöfn og kornastærðar-
dreifingin er óþekkt, en taka
verður tillit til hennar. Mjög lítið
er vitað um dreifingu áburðar úr
flugvélinni og nær ekkert við
mismunandi aðstæður.
Til þess að benda enn rækilegar
á, hvað ég á við, skal dæmi tekið.
Ég legg áherzlu á, að ekki er stuðzt
við neinar beinar mælingar, því að
þær eru ekki fyrir hendi. Ekki er
heldur gert ráð fyrir hliðarvindi,
sem feykir smæstu kornunum
óravegu. — Nú skulum við gera
ráð fyrir, að rannsóknir hafi sýnt,
að gróðurinn svari bezt áburðar-
gjöf, er nemur 25 g/m2 (sú tala
mun nálægt sanni), og gerum
ennfremur ráð fyrir, að 95% af
áburðinum úr flugvélinni komi
niður á 25 m breitt svæði (ekki
fjarri lagi). Mestur áburður lendir
undir miðri vél og þynnist svo
jafnt út til hliðanna eins og sýnt er
á meðfylgjandi mynd (áætlað).
þolsrannsóknir stofnunarinnar.
Vafalaust verður mjög forvitnilegt
að fylgjast með þeim, en ekki ætla
ég að hætta mér út í þá orrahríð
að sinni.
í þessum umræðum hef ég
aðallega mælt gegn því, að tilbún-
um áburði sé dreift á gróið land og
náttúrulegum gróðurlendum rask-
að. Nú mun um 10% af áburðar-
dreifingu Landgræðslunnar fara á
gróið land, ýmist á afrétti eða
heimahaga. Hyggja ber að því, að
samkv. Landgræðsluáætluninni
frá 1974 er áherzla lögð þar á að
auka áburðardreifinguna einkum
á heimahaga (kallast „hagabæt-
ur“), enda á tilgangurinn að vera
sá „að bæta og auka uppskeru“.
I fyrri greinum mínum taldi ég
upp mörg atriði, sem sýna hve
varhugaverð þessi stefna er;
Óþarft er að tína þau til öll aftur. I
staðinn birti ég hér niðurstöður
gróðurathugana, sem ég gerði
norður í Kelduhverfi í sumar, svo
að hver og einn fái að sjá í hverju
það er fólgið, sem sauðfjáreigend-
ur kalla hagabætur. Við gróður-
greininguna var ákvörðuð lárétt
þekja hverrar tegundar eftir
aðferð, sem kennd er við þrjá
grasafræðinga: Hult—Sernand-
er—Du Rietz. Mæliaðferðin bygg-
ist á því, að innan ákveðins
athugunarreits er hverri tegund
gefin einkunn frá 1—5 eftir
láréttri þekju blaða og sprota.
Mælingarnar fóru annars vegar
fram á: A) kvistlendi, sem enga
meðferð hefur hlotið, en ávallt
verið beitt og B) graslendi, en þar
var kvistgróðurinn drepinn 1974
ekki nákvæmlega kunnugt um,
hvernig fénaði vegnar á þessu
tilbúna graslendi, nema það eitt,
að fallþungi dilka er fremur minni
en áður og eitt sumar var fénu
sleppt út af svæðinu, vegna þess
hve rytjulegt það var orðið síðla
sumars.
Landsvæðið, sem hér um ræðir,
er mólendi eða heiði, sem er þurrt
g/nr50- | ” Hlll
1 B R E I D D ÁBURÐARDREIFAR
Skyggðu reitirnir á myndinni
sýna hvar hinn hæfilegi skammtur
kemur niður (þ.e. 20—30 g/m2)-
Svæðið þar á milli fær ofur-
skammt, sem reyndar getur aukið
vöxtinn lítillega en einnig verið
varasamt vegna þess að það getur
valdið of mikilli röskun á hlutdeild
tegundanna auk þess, sem það er
hrein sóun. Út i jöðrunum er
áburðarskammturinn svo lítill, að
hann eykur ekki vöxt svo að
nokkru nemi. Græna rákin, sem
svo myndast í gróandanum, er um
16—17 metrar á breidd. Þrátt fyrir
mjög ójafna dreifingu verður
meðaltalsskammturinn 25g/m/ —
Samkvæmt framansögðu er sóun á
áburði aðeins í þessu dæmi um
35%, auk þess sem ofurskammtur
getur veikt gróðurinn, því að
grasspretta eykst um of (sjá
síðar).
Ég vil vona, að menn líti ekki á
þessi skrif sem illkvittni í garð
Landgræðslu ríkisins, heldur er ég
einungis að benda á, að hér er
ráðist í of áhættusamt verkefni án
undangenginna rannsókna. í lög-
um er ekki gert ráð fyrir, að
Landgræðslan annist vísindalegar
rannsóknir, og því þarf að breyta,
heldur sé það hlutverk Rann-
sóknastofnunar landbúnaðarins
(undir stjórn Björns Sigurbjörns-
sonar). Lesendur hafa væntanlega
lítillega orðið varir við þær deilur,
sem eru í uppsiglingu um beitar-
með hormónalyfi og síðan þá hefur
verið borið á landið úr flugvél.
Frá þessu var rækilega greint í
Tímanum á sínum tíma (8. sept.
1974). Þar segir, að uppskera grasa
aukist nær sextugfalt eða úr 0.6
hestburðum á ha í 34.3 hestburði á
ha. Tilgangurinn með úðun lyfja
óg áburðardreifingu er sagður
vera sá að auka beitarþol og
beitargildi landsins. Nú er mér
gróðurlendi. Skammt þarna frá er
allhár birkiskógur og hefur landið
örugglega áður verið skógi klætt.
Mólendið er mjög þýft, og er þýfið
stórgert. Mælingarnar fóru aðeins
fram á þúfunum en ekki í dældun-
um á milli þeirra. Lífsskilyrðin
þar eru nokkuð önnur en munur-
inn á milli þessara tveggja svæða
er næstum sá sami og ofan á
þúfunum. Hlutdeild dældanna í
heiðagróðrinum er fremur lítil, því
að þúfurnar eru mjög stórar og
flatar. Á báðum svæðunum er
samfelldur gróður.
Á meðfylgjandi töflu eru birtar
niðurstöður mælinganna. Á hvor-
um staðnum voru teknir fjórir
athugunarreitir og er A í kvislend-
inu og B á úðaða og áborna
landinu. Ekki eru til íslenzk heiti á
mosum og fléttum og eru latnesk
nöfn notuð.
Eins og dálkur A ber með sér
drottna ýmsir smárunnar í lyng-
móanum og ber mest á krækilyngi,
bláberjalyngi og fjalldrapa. Ásamt
þeim vaxa svo ýmsar einkennis-
tegundir eins og aðalbláberjalyng,
gulvíðir, stinnastör, og túnvingull
og setur þetta sterkan svip á
landið. Af öðrum tegundum, sem
eru algengar, má nefna beitilyng,
blóðberg, bugðupunt, eini, gul-
möðru, kornsúru, undafífla og
vallhæru. Reyndar er mosa- og
fléttuflóran ekki mjög fjölskrúðug
hér en minnir að ýmsu leyti á
svörð í birkikjarri og hraunum. Á
þessum fjórum athugunarstöðvum
fundust 28, 27, 26 og 25 tegundir.
Mælingarnar eru ekki nema lítið