Morgunblaðið - 07.01.1979, Blaðsíða 14

\ 4 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. JANÚA R 1979
Sovéskir hermenn í Prag eftir innrásina ’68.
Ég var að sækja úrið mitt úr
viðgerð og svo vantaði mig eitthvað
smávegis úr Rott-verzluninni við
Litla torgið. Þaðan er steinsnar í
Celetna-götu til Klements. Hann á
heima í húsinu, sem ilmar svo
dásamlega af brauði neðan úr
kjallara alla leið upp á háaloft. Ég
hlakka til að njóta bolla af heitu tei
og að hita almennilegt kaffi handa
honum Klement, þá yrði hann
feginn. Þegar hann býr það til
sjálfur, þá hittir hann ekki alltaf
rétt á það. Stundum lætur hann of
lítið vatn, en stundum hellir hann
út fyrir. Hann hlustar nefnilega
eftir því. Hann setur eyrað alveg að
katlinum og hellir svo. Það heyrist
öðruvísi í vatni á botninum en í
miðjunni og enn öðru vísi, þegar
ketillinn er fullur. Þegar ég laga
kaffi fyrir hann, þá nýtur hann þess
betur. Og svo segjum við hvort öðru
fréttir, eins og hvort Blanka hefði
orðið fegin, og annað.
Ég fer upp tröppurnar, sem vinda
sig kringum tómt gímald, sem er
búið að bíða eftir lyftu í rúm 40 ár.
Sem betur fer eru tröppurnar ekki
margar upp á þriðju hæð. Auk þess
þarf ég ekki að stíga fæti í þær
allar. A síðasta stigapalli fyrir
neðan íbúð Klements var búið að
setja stól í hornið, og á honum situr
maður í einkennisbúningi öryggis-
þjónustunnar. Taska í langri ól
hangir á handriði fyrir framan
hann; í henni er tæki, sem vælir og
ýlfrar: senditæki.
„Hvað er þetta?" segi ég. „Er ekki
leyfilegt að heimsækja herra
Lukes?“
„Jú, en hann er ekki heima."
„Hvað er að heyra. Varð hann
fyrir slysi?“ segi ég hálfskelkuð.
„Nei, hann skrapp í búð. Þér getið
beðið eftir honum."
Klement lýkur upp íbúð sinni,
senditækið ýlir og ég bíð eftir að
vera skrifuð upp. Hann opnar
nafnskírteini mitt.
„Svo þetta er frú Bendarova!
Yður má ég ekki hleypa inn,“ segir
hann ákveðinn.
„Er það virkilega og af hverju
ekki?“ spyr ég forvitin.
„Þér eruð á skrá hjá mér.“
Hann fer að leita á sér. Það
vantar ekki vasana á einkennisbún-
inginn. Hann dregur upp úr þeim
alls konar bréfsnepla, snýr þeim við
„Látið mig fá skírteini mitt og
farið þér að setjast á stól yðar,“ segi
ég-
„Nei, það er ekki hægt, ég verð að
fara með yður.“
„Hvað á þetta að þýða?“ spyr ég.
„Er allt í einu bannað að heimsækja
vini sína?“
„Ég get ekki að því gert, ég hef
ekki upphugsað það,“ afsakar hann
sig og um leið réttir hann nafnskír-
teinið ungum slána í sandlitum
sportbíl, sem stendur þar við
gangstéttina. Kjáni gat ég verið. Ég
„Setjizt þér!“ endurtekur
hann, og er hótun í röddinni.
„En af hverju?"
„Þér fáið að vita allt saman.
Setjizt þér,“ skipar hann.
Þetta leiðir ekki til neins. Ég
malda í móinn, en hann gefur ekki
eftir. Undir stöðugum skipunum og
hótunum endar það með því, að ég
sezt í bílinn. Sláninn skellir
hurðinni aftur, og undir eins er ekið
af stað. Ég tók ekki eftir bíl-
númerinu, er ekki heldur viss um
merki hans og gerð. Það er eins og
veitir honum heimild til ... eigin-
lega til hvers sem er!
„Og við förum með yður í
Bartolomej ska-götu, bakdyramegin.
Þar fæst skýringin á öllu saman."
Eftir stutta keyrslu nemur bíllinn
staðar við hús lagt hvítum flísum.
Mér er bent á að stíga út og fylgja
slánanum. Við förum upp á aðra
hæð. Sláninn tekur í hurðarhún.
Hurðin er læst. Einnig næstu dyr
eru læstar. Þriðju dyrnar eru að
opnast, og í þeim birtist óvænt
maður, sem ég kannast við. Já,
auðvitað! Ég þekki hann frá Caslav,
smáborg 80 km frá Prag, en þar
tafði hann mig í 10 klst. rétt fyrir
kosningarnar í fyrra vegna gruns
'um stuld á myndum. Og nú stöndum
við hér andspænis hvort öðru ekki
lengra frá en tvö skref. Nú stígur
hann skrefi nær, en í þeim svifum
þekkir hann mig aftur og hratt —
eins og í kvikmynd aftur á bak —
dregur hann sig til baka inn í
herbergið, sem hann var einmitt að
fara úr. Á eftir honum fellur hurð
að stöfum, hurð með númer 31.
Og sjáum nú til; drengurinn var
hræddur. Hann hvarf eins og gufa,
eins og vofa! Auvitað — samvizkan
er gruggug! Mér líður vel, að
einmitt í þessari byggingu skuli
einhver vera hræddur við mig. Það
kemur mér skemmtilega á óvart, og
ég hressist við það. Stórfínt!
Yfirheyrsla
Sláninn lýkur upp hurðinni nr. 33.
Það er lítið herbergi með glugga og
ljós skrifstofuhúsgögn; skápur, borð
með 6 stólum og ritvélaborð á ská.
Hann gefur mér bendingu um að
setjast. Á móti mér sezt piltur, sem
hefur heldur ekki fyrir því að kynna
sig, enda er hlutverk hans að víkja
hvergi frá mér. Varðmaður. Ég er
ein í herberginu með honum. Ég
OTKA
BEDNAROVA:
ÞEGAR ÉG ÆTLAÐIAÐ
HEIMSÆKJA KLEMENT LUKES
„Þá fer ég heldur á móti honurn,"
segi ég.
Ég sný við á tröppunum, úr
undirganginum lít ég inn í bakaríið,
en hinn hávaxna mann með útitekið
andlit og dökk gleraugu finn ég ekki
fyrr en í matvörubúðinni. Hann er
einmitt að borga. Hann hýrnar við,
er hann heyrir kveðju mína og fer
að útskýra með bassarödd sinni, að
hann hefði verið með gæzlumann
síðan á föstudaginn. Nú já, það er
svo sem ekki nein nýlunda í Prag
núorðið! Doktor Kriegel og
prófessor Hajek hafa verið undir
svona eftirliti svo mánuðum skipti.
Hví ætti ég að hverfa frá? Maður-
inn í einkennisbúningnum skrifar
mig upp og svo fáum við Klement
okkur kaffi og te. Um gangstéttina,
undirganginn og tröppurnar fer
Klement hiklaust og öruggur án
hvíta stafsins. Sá sem ekki veit, að
hann hefur verið blindur frá
fæðingu, gæti haldið, að hann gengi
með dökk gleraugu bara vegna þess,
að þau klæddu hann vel. Klement
nær í lyklakippuna en ég í nafnskír-
teinið. Orðlaus rétti ég það mannin-
um í stólnum.
í höndum sér og treður þeim aftur á
sinn stað. Hann getur ekki fundið
hinn rétta.
„Á skrá? Mér þætti gaman að sjá
hana,“ hugsa ég upphátt. „Ef til vill
skjátlast yður.“
„Nei, ég veit það örugglega.
Bednarova, það man ég,“ segir hann
og heldur leit sinni áfram. „Örugg-
lega má ég ekki hleypa yður inn.“
„Það er slæmt!“
Klement stendur í gættinni og
bíður. Ég tek í hönd hans, strýk
hana og segi:
„Þá verður ekkert úr þessu,
Klement. Mig langaði til að masa
svolítið við þig, og þarna sérðu, ég
fæ það ekki. Mér þykir leitt, að þeir
gæta þín svo vel. Ég skal láta þig
vita, það eru komin tár fram í
augun á mér. Mikið er það leiðin-
legt, kunningi."
Bílferö
Maðurinn í einkennisbúningnum
er kominn á leið niður tröppurnar
með nafnskírteini mitt í höndum
sér. Taskan hangir enn á handrið-
inu, það ýlir í senditækinu.
tók ekki eftir bílnum áðan né heldur
eftir þriggja manna áhöfn hans.
Maðurinn í einkennisbúningnum
gufaði upp, en sláninn opnar
afturdyr hægra megin á bílnum.
„Setjizt þér,“ skipar hann mér.
„Og af hverju? Ég vil vita af
hverju. Ég vil fá að sjá eitthvert
bréf, þar sem stendur svart á hvítu,
að ...“
„Voruð þér að heimsækja herra
Lukes?"
„Já, en er það kannski bannað?
Sýnið mér lagagrein, sem bannar
það!“
„Stígið þér inn og verið þér ekki
með neina vitleysu!"
„Fyrst vil ég fá að vita, sam-
kvæmt hverju bréfi ég eigi að
setjast með yður í bílinn.“
Mér dettur í hug, að ég gæti æpt
yfir alla götuna. Klukkan er að
verða eitt. Hér er þó nokkuð af fólki
á ferli. En það er ekki góð hugmynd.
Sláninn gæti lýst því yfir, að ég
hefði stolið einhverju. En ég vil
síður en svo gefast upp! Skárra væri
það nú, enda hef ég ekki brotið neitt
af mér. Hvaðan kemur honum vald
að koma svona fram við mig?
martröð. Við stönzum á rauðu ljósi,
og ég spyr:
„Hvert eruð þér eiginlega að fara
með mig? Og ég veit ekki einu sinni,
hver þér eruð. Ég sit í bíl, veit ekki
með hverjum og af hverju."
„Afsakið þér, ég gleymdi að
kynna mig. En þar sem það var
einkennisbúinn starfsmaður, sem
færði mér yður, þá hljótið þér að
sjá, að þér erúð í góðra manna
höndum," segir sláninn og tekur
fram skírteini þeirra, brosandi. Á
myndinni er hann ennþá yngri,
ásjálegur gæi.
Tilraun hans til að vera fyndinn
svara ég með þögn. Hef einfaldlega
ekki hæfileika til að gera að gamni
mínu við mann, sem fer með mig
eitthvað burt upp úr þurru, án
skýringa og móti vilja minum.
„Nægir þetta?“ spyr hann.
„Nei, ég hef ekki góða sjón,“ segi
ég og tek upp gieraugun. Ég leita að
undirskrift hans, að nafni hans.
Undirskriftina vantar, nafnið
vantar. I öllu þessu einkennilega
skírteini er bara ljósmynd og
númer. Og þetta er þá skírteini sem
finn það á mér, að hann gónir
þegjandi á mig, og þess vegna góni
ég þegjandi á gluggatjöldin.
Inn kemur hávær karlmaður um
fimmtugt. Hann sezt við ritvéla-
borðið án kveðju, án kynningar, og
rymur formálalaust" „Nafn ...
hvenær fædd . .. til heimilis ... „og
ég svara.
„Voruð þér að heimsækja herra
Lukes?“
„Já, ég var að heimsækja herra
Lukes. Er það ef til vill afbrot? Er
það bannað? Ég vildi fá að sjá það á
prenti."
„Og hvað ætluðuð þér að gera
þar? Og hverjir aðrir koma þar?
Tökum það fyrst: Hverjir?"
„Ég segi yður, að ég vil loksins fá
að sjá eitthvert bréf með skýringu á
því af hverju ég hef verið færð
hingað.“
„Jáhá, okkur er vel kunnugt um
það, hvað þér gerið þar! Þér fóruð
þangað til þess að tala ykkur
saman, er það ekki?“ byrjar hann
allt í einu að öskra.
„Það kemur yður ekkert við, hvað
ég ætlaði að gera þar,“ öskra ég á
móti. „Og hættið þér undir eins
Otka Bendarova, höfundur þessarar frásagnar, var fréttamaöur og starfsmaður sjónvarpsins í Tékkóslóvakíu þegar Sovétmenn réöust inn í
landið árið 1968. Henni var þá, eins og svo mörgum öðrum sönnum föðurlandsvinum, vikið úr starfi: hún vinnur nú fyrir sér sem fatahirðir í
vínstofu. — Síöan þeir atburðir gerðust sem hér er lýst, hefur hún raunar enn sætt ofsóknum stjórnvalda. Nú er henni gefið að sök að espa Evu
Ciperovu, klefafélaga sinn í Litomerice-fangelsi, til þess aö fara mað óhróður um þá ágætu stofnun með því að staðhæfa að þar hafi hún þolað
þær misþyrmingar sem leiddu til varanlegra örkumla. — Frá þeim atburöum segir meöal annars í meðfylgjandi grein, sem séra Kári Valsson,
sóknarprestur í Hrísey, þýddi úr Ijósrituðu handriti. Séra Kári er af tékkneskum uppruna. — Því miður var óhjákvæmilegt að stytta greinina
nokkuö.