Morgunblaðið - 07.01.1979, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 1979
25
Þegar vegfarandí sá einhvern
akandi í stórum, glæsilegum
amerískum bíl á götunni,
dreymdi hann hér áður fyrr um
Þann dag, er hann gæti sjálfur
eignast slíkan grip. Nú dreymir
vegfarandann, sem sér slikan
dýrgrip, um pann dag, er hann
getur dregið helvítið út úr bílnum
og látíð hann ganga lika.
Þessi meinlegu ummæli
rifjuðust upp einn síðustu dagana
fyrir jól, pegar á dagskrá alpingis
og í blöðum var til umræðu
hækkun á verðjöfnunarskatti á
rafmagn. Skattur, sem bætir
einum litlum 300 milljónum á
Reykvíkinga, hækkar skatt-
heimtu ríkisins af rafmagninu
peirra úr 600 milljónum upp í 900
milljónir. Því var prælað gegn um
neðri deild á eins atkvæðis mun
— atkvæði Alpýðuflokksping-
manna Reykvíkinga, Benedikts
Gröndals. Og Þar við situr.
Auður er ávöxtur erfiðisins og
hefði aldrei myndast, ef erfiði
heföi ekki á undan farið, er haft
eftir Lincoln heitnum Bandaríkja-
forseta, og á við hér. Rafmagns-
hlunnindi og rafmagnsöryggi á
suðvesturhorni landsins væri
ekki fyrir hendi, heföu Reyk-
víkingar ekki verið að basla við
að búa par í haginn meö ærnum
fjárútlátum, allar götur síðan
1921, pegar fyrsta virkjun Elliða-
ánna kom í gagnið. Og raunar
ávallt síðan í áföngum, næst meö
virkjun í Soginu 1937, svo losna
mætti við gasið til eldunar, auk
raflýsingar. Ekki hafði Reykja-
víkurborg úr miklu að spila
fremur en aðrir á kreppuárunum.
Lét petta pó ganga fyrir ööru,
ásamt fyrsta átakinu í hitaveitu-
málum meö kaupum hitaréttinda
1933 og útvegun fjármagns til
nýtingar pess 1939 — í peim
fróma tilgangi aö borgarbúar
mættu njóta góðs af, pótt síðar
væri. Það lá alls ekki á borðinu pá
að eyða svo miklu af skattfé
Reykvíkinga í petta, pegar svo
margt annað vantaði. Og varla er
hægt að segja að eigandi
hlunnindanna — eða „glæsifar-
kostsins", ef við höldum áfram
fyrri samlíkingu — tæki engan
upp í og gæfi kost á að njóta með
sér, pví allt frá 1940 hefur
rafmagn verið selt við stöðvar-
vegg til almennings utan Reykja-
víkur á kostnaðarverði, sem ekki
fer fram úr pví sem Rafmagns-
veita Reykjavíkur borgar sjálf
fyrir raforkuna afhenta á sama
stað. Og pykir sjálfsagt.
Þegar ríkiö kom inn í seinni
virkjanir við Sogið, fyrst með
15% eignarhlut 1949, var ekkert
lagt í púkkið á móti eignum
Reykvíkinga. Seinna varö ríkið
smám saman eignaraðili að hálfu,
enda breiddist notkunin út um
miklu stærra svæði utan Reykja-
víkur. Og pegar kom aö stórátak-
inu við virkjanir á Tungnaár- og
Þjórsársvæðinu, lagði hvor aðili
fram jafnmikil verðmæti í eignum
og peningum, og myndaði Lands-
virkjun. Avallt síðan hafa Reyk-
víkingar lagt af sínu aflafé fram fé
að hálfu í pessar fjárfreku
virkjanir við Búrfell, Sigöldu og
nú Hrauneyjafoss, auk síns
skammts í ríkishlutanum, svo
sem aðrir landsmenn. Þetta eru
engir smápeningar — og hefðu
getað dugað fyrir allmörgum
barnaheimilum, togurum eða
einhverju öðru, sem erfítt hefur
veriö að fjármagna, en ýmsir
aðrir látið ganga fyrir, svo sem
eðlilega er ákvarðað á hverjum
staö. Og skuldabagginn hefur
verið og er mikill hjá pessum
eiganda að hálfri eigninni. Lánin
gjarnan að auki gengistryggð. Nú
mun skuldin vera um 7,4 millj.
dollarar eða sem næst 2,4
milljarðar króna. Vextirnir einir
eru á pessu ári 314 milljónir, sem
Reykvíkingar standa undir með
sköttum sínum, fyrir utan sitt
eigiö notkunargjald og aö
víðbættum rafmagnssköttum
rikisins. Og nú liggur fyrir að taka
purfi eina milljón enn til að greiða
niður erlendar skuldir.
Þarna eru peir aö greiða
afborganir af eign sinni, sem á
sem fyrr að koma peim til góða
síðar, eða ætli pað sé búið að
vera? Raunar svolítiö meira.
Aðalsteinn Guðjohnsen raf-
magnsstjóri upplýsti nýlega að
skattlagning á raforkunotkun
Rafmagnsveitu Reykjavíkur verði
komin í 39%, ef verðjöfnunar-
gjaldið verður nú hækkað úr 13%
í 19%, er pingmenn koma úr
jólafríi. Er pá talinn 20% sölu-
skattur til ríkisins af pessum
lúxusvarningi sem rafmagn er, og
19% verðjöfnunargjald til Raf-
magnsveitna ríkisins.
Vitanlega erum við aö keppa í
pessu landi að pví að tryggja
öllum landsmönnum næga og
örugga raforku á sem lægstu
verði. Alveg eins og víð keppum
að pví að allir í landinu hafi slík
lífskjör aö peir geti átt bíl og
komist feröa sinna. En er ekki
dálítið öfugsnúiö að gera pað
með pví að eyðileggja pá áfanga,
sem einhverjum hefur tekist að
ná? Ef pað er til pess eins að
ípyngja peim sem lagt hafa fram
til uppbyggingar, umfram aöra
landsmenn, er pessháttar fram-
tak vitanlega kæft. Væri ekki
ráðlegra að styðja pá sem minna
mega sín til sjálfshjálpar úr
sameiginlegum ríkissjóði, sem
allir leggja í og pá með óaftur-
kræfum framlögum. Á pann hátt
voru Orkubúi Vestfjarða á fyrra
ári lagöar til allar eignir
Rafmagnsveitna ríkisins án eigin
framlags. Rafmagnsveitustjóri
ríkisins sagöi í útvarpsviðtali um
áramótin að styrking dreifikerfis í
sveitum væri nú brýnasta verk-
efnið. Þar sem sveitarfélög ráða
ekki víð að byggja upp og bæta
dreifikerfi, eins og Reykjavík
hefur verið að gera á undanförn-
um árum, á ríkissjóöur að gera
paö. Það átak er pá félagslegt og
dreifbýlisstuðningur í eitt skipti
fyrir öll, og miðar aö pví að hjálpa
til sjálfshjálpar.
Sú aðferð, aö ætla sér að jafna
allt og alla meö pví að klípa af
einum hér og bæta á annan, par
til allt fellur í sama mót, er dálítið
flókið pegar um manneskjur er
að ræða. — Eða að basla við að
skera ofan af peim langa og bæta
á pann stutta, í stað pess að
reyna að koma döngun í pann
stutta. Það gæti lánast jafn illa og
hjá stjúpsystrunum hennar Ösku-
busku, pegar pær reyndu að
skera af sér hælinn til að komast
í gullskóinn hjá konungssynin-
um. Þær sátu uppi með sára hæla
og engan kóngsson.
Ef menn taka pann pól í
hæðina að jafna, yrði pað
auðvitað að vera á fleiri sviðum
en einu. Fleira er matur en feitt
ket og meira parf til að lifa
nútimalífi en rafmagn. Þó ekki sé
tekin nema orkunotkunin. Þá
kemur inn í dæmið orkan sem fer
á bíla. Borgarbúar purfa flestir að
aka til vinnu sinnar og úr, vegna
fjarlægöa, annað hvort í eigin bíl
með tilheyrandi orkunotkun og
viðhaldi, eöa í strætisvagni með
fargjaldagreiðslu. Það verða
óhjákvæmileg útgjöld hjá peim,
sem ekki búa og vinna á sama
stað eöa á svo litlum bletti að
hægt sé að komast á milli á
farartækjum postulanna. Ætti
petta Þá ekki að koma inn í
dæmið og jafnast líka? Nú liggur
fyrir að Reykvíkingar purfa með
sköttum sínum að greiða 900
milljónir til reksturs strætisvagn-
anna einna á pessu ári, til
viðbótar peim fargjöldum er peir
greiða sjálfir viö notkun. Og sá
scm daglega ekur í vinnu ofan úr
Breiðholti í Miðbæ fer með 1120
kr. í hvora leið (skv. útreikningi
FÍB á brúttókostnað við ekinn
kílómetra á Cortinu 1600, en
petta er 10 km leið). Segja má að
allir geti farið í strætó. Eigum við
Þá að jafna árlega pessum 900
milljónum króna á landsmenn
alla utan Reykjavíkur? Þannig
mætti lengi telja og metast á ef út
í pað er farið.
Sú hugsun, sem að baki býr, að
bregðast alltaf fyrst við með pvi
að draga niður einstaklinga og
samfélagshópa, sem einhverju
hafa áorkað, er mjög ríkjandi um
pessar mundir. En ætli ekki ætti
fremur að stefna að pví að
jöfnuðurinn sé á efri mörkum
hins mögulega en peim neðstu?
Eða ætli pað sé gæfulegt að
pvinga Reykvíkinga til að hætta
að leggja sitt eigiö fé í slík
pjóðprifafyrirtæki sem virkjanir?
Ekki man ég hvort pað voru
umræður um petta mál eða
annað á alpingi fyrir jólin, sem
kölluðu fram í hugann vísuna
hans Indriða á Fjalli um sjón-
hverfingamanninn. Líklega var
pað önnur ræða. Hver getur fellt
hana að pví sem honum sýnist:
Af pví gátu galtóm rök
gullvæg sýnst hjá honum.
Vann hann fulla frágangssök,
framar öllum vonum.
Guðmundur Hallvarftsson form. Sjómannafélags Reykjavlkur:
Fyrirheitin okkar eina hálmstrá
Ingólfur Ingólfsson form. Farmanna-og fiskimannaaambandslns:
Allar kröfur okkar verða upp-
fylltar nema um skattfriðindin
Hvaö segja þeir um nýja fiskverðið?
Kvialtarftr.

Menn sætta sig
við fiskverdid
en fleira þarf
ad koma til
SL"

Sjómenn sætta sig
vid fiskverdið
i von um fleiri
aðgeröir
Wt
,taöa ö^a'
lotat»s
....
esXs&'SííZ&'SQ
•**wpsÍIsH\

-rv....
Fiskverð hækkar um U%
Klofningur meðalkaup ^
og seljenda ji Jf* srs?s—"
i BSfarss=-*--rsSS
6 m»flok»- Akvöröunlnlriu um „ NrrMA v\r“Xn«flklH«ln.r o* odd.m.nn- ötKfrft.rm»nn.
Krilödu °k kf'lu- 'rm iui,V.ur>»nd». 'rn* FvT. c.,u.il»«>n»r. ok fl
j., nw,m»nn».
I „rxn .tkvmðum -■
Krl.tjtnH B»xn»rw“!
i Aftur klofn-
llmkkun m»r
fi.kflokum
ufkoi
1 oddam.r
Yfirntífnd h»fur
ti'Trnd.ftur m^ fufl-
n*'r' U monila og «ljend» otí
„T Inttólfur Ingólfwon
r , Jr' rporftu,, hvcr. ***»»
»ft Htaftift vrrfti ««{•»“
fram krofur »jóm»..
vift hmr i ollum v,rð,r
, viftra-ftum við rafthorra nriri
rinn aft akilniniíur v»n » »
friftindahunmyndum »J m
j:r voru um a>'
af brúttótek
r kvaft hi
ákvrftift •» "**'.’
hr0f»m.u**»«f'2Jli_-Byjó,(.
Krl.tji" «'KÍr aj “^T^Ítmftum
haf' vrrift ^r "rfnS.nnnar
jfaft'aft lOltft vróu fr,m *T
7r til
“7lunfVumUafia '>K <,r4’ .
„verftshmkkun
u 'me'iriTn þróun >»un»m»i»
^„„k'ega.Aom^utgerft^
tetur tnei". ■■•
irrulega umfram^i
aftsveroa a ■■'-
desember bre;
usanna - tapl
„i | "þitin án»»»’*aa
t,.l „t. 1-ú.ö
I«."“
alkvarfti ttenn þessan
ikvorftun.”
Jóhannessonar, Tómasar
Árnasonar og Kjartans Jóhanns-
sonar, sem hafa sagt'nei við óskum
sjómanna um skattfríðindi eða er
það afstaða Svavars Gestssonar og
„fleiri ráðherra“, sem hafa ekki
viljað hafna þessum óskum sjó-
manna. Forsvarsmenn sjómanna
geta ekki verið þekktir fyrir annað
en að heimta skýr svör við þessum
spurningum og Ingólfur Ingólfsson
og núverandi rkisstjórn hljóta að
svara þeim undanbragðalaust.
Komi þau svör ekki strax eftir
þessa helgi er ljóst, að svik eru í
tafii, sjómenn hafa verið blekktir,
einhverjir ráðherrar í ríkisstjórn-
inní standa ekki við orð sín og
fulltrúi sjómanna i yfirnefnd
leikur hlutverk, sem kemur ein-
kennilega fyrir sjónir.
Var gengissigi
lofað eða ekki?
En það er fleira í sambandi við
þessa fiskverðsákvörðun, sem
þarfnast skýringar. Var fisk-
vinnslunni gefið fyrirheit um það,
að gengið yrði látið siga til þess að
vega upp á móti kostnaðarhækk-
unum vegna hækkunar fiskverðs?
í viðtölum við Morgunblaðið sl.
fimmtudag voru þrír ráðherrar,
þeir Svavar Gestsson, Kjartan
Jóhannsson og Tómas Árnason
ófáanlegir til þess að staðfesta, að
ákvörðun hefði verið tekin í
ríkisstjórninni um að gengið
skyldi síga í kjölfar fiskverðs-
hækkunar. Svavar Gestsson, við-
skiptaráðherra, sem á manna bezt
að vita um þetta vegna þess að
hann stendur fyrir öllu gengissigi
krónunnar, þar sem valdið til þess
að leyfa það eða banna er í hans
höndum, sagði beinlínis í viðtali
við Morgunblaðið þennan dag, að
fiskverðsákvörðunin sem slík ka.ll-
aði ekki á gengissig.
1 gær, föstudag, birti Morgun-
blaðið hins vegar frétt, sem
stangast gersamlega á við þennan
framburð ráðherranna þriggja. í
frétt þessari kemur fram, að
ríkisstjórnin hafi sent sérstök
„minnisatriði" til yfirnefndar
Verðlagsráðs og hafi þau verið
bókuð sérstaklega. I þessum minn-
isatriðum er fyrirheit gefið um
gengissig á næstu mánuðum.
Daginn áður eða á fimmtudag,
hafði þessi ákvörðun ríkisstjórn-
arinnar komið til framkvæmda og
gengi krónunnar byrjaði að síga
gagnvart dollar.
Augljóst er skv. framansögðu,
að ráðherrarnir þrír hafa sagt
ósatt, þegar þeir neituðu að
staðfesta við Morgunblaðið á
fimmtudag, að lofað hefði verið
gengissigi vegna fiskverðshækk-
unar. Öðru vísi verður þetta
misræmi ekki skýrt, því að engum
dettur í hug, að oddamaður
yfirnefndar hafi lagt fram á fundi
yfirnefndar, sem minnisatriði frá
ríkisstjórninni, púnkta, sem hún
hefur ekki samþykkt. Þar af leiðir,
að ráðherrarnir hafa sagt ósatt.
Það er því ekki einungis í
sambandi við skattamál sjó-
manna, sem ráðherrar í núverandi
ríkisstjórn eru staðnir að svikum
og blekkingum heldur og einnig í
sambandi við gengissigið.
Óhæf vinnubrögð
Með þessum athugasemdum er
höfundur Reykjavíkurbréfs ekki
að hvetja til hærra fiskverðs. Það
liggur í augum uppi, að fiskvinnsl-
an stendur ekki undir því fisk-
verði, sem nú hefur verið ákveðið.
En jafnljóst er, að þetta fiskverð
tryggir sjómönnum ekki sama
hlutfall og áður í launum gagnvart
verkafólki í landi. Hér er heldur
ekki hvatt til aukinna skattafríð-
inda fyrir sjómenn, heldur einung-
is bent á, að þeir fallast á þetta
fiskverð í þeirri trú, að þeir fái
aukin skattafríðindi, rn.ö.o. þeir
hafa verið blekktir.
Hér er verið að gagnrýna
vinnubrögð. Það er óhæfa, að
ríkisstjórn Íslands stundi þá iöju
að blekkja og svíkja. í þessu tilfelli
hafa sjómenn verið blekktir og
sviknir og ráðherrar hafa verið
staðnir að lygurn. Slíkir stjórnar-
hættir kunna ekki góðri lukku að
stýra.
Bersýnilegt er, að sumir þeirra
manna, sem nú hafa komizt til
valda og áhrifa í landinu telja
stjórnlist helzt í því fólgna að
segja eitt og gera annað, að lofa
kjósendum öllu fögru og svíkja þá
svo með hreystiyrði og stóryrði í á
vörum.
Athyglisvert er, hve afstaða
vinsfri stjórna til kjaramála
sjómanna er neikvæð. Eitt síðasta
verk vinstri stjórnarinnar vorið
1974 var að hafa af sjómönnum
verulegar kjarabætur, sem þeir
áttu rétt á með ákvörðun fisk-
verðs. Eitt fyrsta verk núverandi
vinstri stjórnar sl. haust var að
ákveða fiskverð á þann veg, að
sjómenn urðu að þola verulega
kjaraskerðingu. Nú er staðið að
fiskverðsákvörðun á þann veg. að
aukið er á þessa kjaraskerðingu.
Morgunblaðið telur engan
grundvöll vera fyrir kjarabótum í
þessu landi um þessar mundir. En
það -dugar ekki að taka einn
starfshóp út úr og krefjast þess að
hann taki á sig kjaraskerðingu
umfram aðra. Afstaða ríkis-
stjórna, sem Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur átt aðild að til kjara-
mála sjómanna hefur verið þver-
öfug við afstöðu vinstri stjórna.
Þetta kemur t.d. glögglega fram í
því hve traustan vörð Matthías
Bjarnason stóð um kjör sjómanna
í ráðherratíð hans síðustu fjögur
árin. Á því tímabili varð meðal-
hækkun fiskverðs 287,69; á sama
tíma og kauptaxtar allra launþega
hækkuðu um 252,7'! og segir það
þó ekki alla söguna um kjör
launþega almennt. En þessar tölur
sýna, að sjómenn áttu öðru að
mæta hjá Matthíasi Bjarnasyni en
vinstri stjórnum fyrr og nú.