Morgunblaðið - 07.01.1979, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 1979
15
þessu öskri, því að annars fer ég að
öskra líka eða ég hætti alveg að
svara. Eg vil sjá, samkvæmt hverri
lagagrein þið haldið mér hér. Ég
heimta röksemdir, skýringu!"
Hann hættir öskrinu, en samt fæ
ég ekki að vita hvers vegna ég er
hér. Allt í einu er hann horfinn úr
herberginu. Ég man ekki, hvað
hann sagði síðast. Ef til vill fór
hann loksins að sækja þétta skjal,
og fer svo að taka af mér skýrsluna,
hugsa ég. Varðmaðurinn gónir á
mig. Ég finn það á mér, þótt ég líti
ekki við honum. Ég horfi aðeins á
gluggatjöldin. Allt í einu opnast
dyrnar og inn kemur röggsamur
atorkumaður, sjáum til, líklega
rannsóknardómari.
„Fóruð þér að heimsækja herra
Lukes?"
„Ég var að heimsækja hann. Er
það á móti lögum? Er það refsi-
vert?“ endurtek ég^enn einu sinni.
Samtalið var líkt og áðan, nema
hvað hann hefur í hótunum við-mig:
„Við skulum, svei mér sýna yður í
heimana tvo! Þér þurfið ekki að
efast um það. Við bara höldum yður
hér fastri, unz rostinn lækkar í
yður. Þér hafið ekki hugmynd um,
hvað við getum gert.“
„Það veit ég, að ykkur leyfist hvað
sem er,“ segi ég. „Þið reynið að
hræða mig, á ég kannski að skjálfa
af hræðslu? Svo að þið ætlið að
geyma mig hér? Þér hafið engan
rétt til þess að hóta mér illu. Til
þess veit ég ekki ástæðuna, hvers
vegna þið fóruð með mig hingað, og
ef þið haldið mér fastri, þá gerizt
þið sekir við lögin."
„Og hvað er í handtöskunni
yðar?“
„Það sem ég á, og yður kemur
ekki við.“
„Takið dótið upp úr töskunni!"
„Þér hafið engan rétt að krefjast
þess. Þér þurfið að hafa bréf upp á
það, ef þér viljið sjá í handtöskuna
rnína."
„Þér eruð auðvitað hræddar við
að segja okkur frá innihaldinu. Þér
hafið ekki góða samvizku!"
„Ég vil fá að sjá eitthvert plagg
— einhverja röksemd, fyrir því
hvers vegna mér er haldið hér, og
hvers vegna þér viljið vita, hvað ég
er með í tuðrunni."
„Setjið handtöskuna á borðið og
takið dótið' fram. T a k i ð þ a ð
fram!“
I reiði gríp ég töskuna og grýti
innihaldinu á borðið: peningabudd-
unni, handsnyrtingarsettinu, lyfja-
hólknum, bréfvasaklútum, gler-
augnahúsinu, hylki með minnisbók
og símanúmerum, hönzkunum,
strætisvagnaskírteininu og lykla-
kippunni."
„Er þetta allt?“
„Allt.“
„Gáðu að því, hvort það sé allt,“
segir hann við varðmanninn.
Hann tekur tóma töskuna, fer
með höndina ofan í hana og þreifar
á henni frá öllum hliðum eins og
hann búist við, að þar séu með
einhver leynihólf.
Reiðin sýður í mér. Þvílík ósvífni!!
„Hafið þér eitthvað fleira á yður,
eitthvað í vösunum?"
„Nei.“
Svo er hann farinn, og ég sé, að
þrátt fyrir mótmæli mín hefur
hann eiginlega náð takmarki sínu.
Ég er hissa á mér, að ég skuli hafa
látið ögra mér svona. En ég geri
það, sem ég get; með því hugga ég
mig undir eins. Þeir einfaldlega
brjóta lög, við því get ég ekkert gert
Og þá er strax kominn þriðji
maður. Erfitt er að gizka á
aldurinn, líklega er hann yfir
fertugt.
„Nú, hér er þá gamall kunningi,
frú Bednarova!“ segir hann um leið
og hann lokar á eftir sér hurðinni.
Ég er lítið hrifin af þessu tali.
„Svo að þér voruð að heimsækja
herra Lukes. Þér komið stundum til
hans, er það ekki? Jafnvel oft?“
„Eins og mér sýnist."
„Getið þér sagt um það nánar, til
dæmis hve oft í viku?“
„Eins og mér sýnist, og ég hef
litla löngun til að masa um það við
yður. Það kemur mér einni við.“
„Þið eruð auðvitað að búa til
eitthvert nýtt mannréttindaskjal,
er það ekki? Það yrði þá númer 8.
Hættu þessu! Haldið þið, að þið
getið sigrað í þessum átökum?"
„Úr því er búið að skera fyrir
löngu," segi ég. — „Það er löngu
orðið ljóst: Hinn siðferðislegi sigur
er okkar. Valdið og ofbeldið er
ykkar megin. En við erum með
hreina samvizku."
„Gefið þér þar með í skyn, að við
séum með slæma samvizku?"
„Ég skipti mér ekki af samvizku
ykkar. Ég staðhæfi aðeins, að hinn
siðferðislegi sigur er okkar. Valdið
er í ykkar höndum."
„Hættið nú, þessu með skjölin.
Haldið þið, að við vitum ekki neitt
um ykkur? Og með yður erum við
búnir að fylgjast lengi. Um yður
vitum við aljt.'allt saman. Þér yrðuð
hissa, hvað við vitum mikið einmitt
um yður.“
„Því get ég trúað. Ég hugsa, að
þér vitið um mig jafnvel það, sem ég
veit ekki sjálf. Enda fáið þér líka
borgun fyrir það.“
„Og ef yður líkar hér ekki, þá
skuluð þér bara fara. Farið þér,
flytjizt burt, til dæmis til Ameríku
... Eða getur einhver sett yður upp
á flugvélarvæng eins og hann
Vaculík, og flogið með yður út fyrir
landamærin," bætti hann við
ógnandi.
„Svo það voruð þá þér, sem
skrifuðuð nafnlausa hótunarþréfið
um að fljúga með hann yfir
landamærin á flugvélarvæng."
„Nei, ég bara las það,“ svaraði
hann í þetta eina sinn spurningu
minni, og honum brá. „Og það er ég,
sem spyr spurninga, þér svarið!"
„Onei,“ sagði ég. „Við höfum
jafnan rétt. Fram að þessu hef ég
ekki augum litið neitt plagg,
samkvæmt hverju þér hefðuð einka-
réttindi að spyrja mig. Getið þér
ekki sýnt mér það?“
„Hvað voruð þér að gera 1. maí?“
„Hvað kemur yður það við? I
hvaða samhengi er það við herra
Lukes?“
„Voruð þér í 1. maí göngunni?"
„Auðvitað ekki.“
„Og hvar sváfuð þér daginn,
þegar Patocka var jarðaður?"
„Heima."
„Verið þér ekki að blaðra. Heima
voruð þér ekki.“
„Jú. Þér getið bókað það, é g v a r
h e i m a. Og þið voruð að hringja
dyrabjöllunni frá því klukkan 10
mínútur gengin í sjö og þangað til
kortér yfir átta. Þið ætluðuð að
koma í veg fyrir, að ég tæki þátt í
jarðarförinni, en ég einfaldlega
opnaði ekki. Ég þarf ekki að
opna fyrir hverjum sem er. Og
hananú.“
„Er það virkilega? Frú Bednarova
staðhæfir, að hún hafi sofið heima
og ekki lokið upp hurðinni," endur-
tekur hann svona fyrir sig eða fyrir
varðmanninn eða aðeins út í loftið.
„Já,“ segi ég. „Og ég var að horfa
út um glugga á bílinn, sem þið
komuð í. Þér getið spurt um það,
hvort þið ætluðuð ekki að sækja mig
í hvítum Volga-bíl. Þegar hann var
farinn, smaug ég út úr íbúðinni."
„Ég sá yður við jarðarförina. Og
hverjar voru þessar þrjár konur,
sem fylgdust með yður frá jarðar-
förinni niður veginn. Það væri
fróðlegt að vita.“
„Það veit ég ekki og þótt ég vissi,
myndi ég ekki segja það. Auk þess
hljótið þér að vita það vel sjálfur, úr
því að þér fylgist svona vel með.“
Hann snýr sér að varðmanninum:
„Kíktu á það sem frú Bednarova
er með í töskunni."
Varðmaðurinn gramsar fúslega í
peningabuddunni, dregur út ýmsa
bréfsnepla, les í þeim, flokkar þá og
leggur til hliðar.
Hvílík ósvífni! Og hér verð ég að
sitja og horfa á. Mér tekst það ekki
þegjandi.
„Eigum við aftur að leita að
einhverjum stolnum myndurn?"
„Það hef ég lesið í þessari
rabbgrein yðar."
„Það var engin rabbgrein, það var
skýrsla.“
„Jæja, þá skýrslu. Hana hef ég
lesið. Farið þér stundum í þetta
sumarhús?"
„Það kemur yður ekkert við, en ég
fer ekki. Það er búið að taka
ökuskírteinið af mér, ég fæ ekki
skoðunarvottorð á Trabantinn og
hef enga peninga."
„Hvað er að heyra! Þér getið þó
vélritað."
„Já, með tveimur puttum. Annars
kannast ég við yður,“ segi ég.
„Hvaðan?“ spyr hann hissa.
„Frá jarðarför prófessorsins. Þér
stóðuð uppi á kirkjugarðsveggnum
umkringdur aðstoðarmönnum með
kvikmyndavél. Þér stjórnuðuð allri
kvikmyndatökunni á jarðarförinni,
þóttust vera kvikmyndastjóri. Þér
voruð með hunangslitan flauelis-
hatt. Er það ekki rétt?“
Hann sýnir engin svipbrigði, en
ég finn, að honum er lítið um
athygli mína gefið. Ég held sókn
minni áfram:
„Og manninn, sem situr tveimur,
dyrum utar, í nr. 31, þekki ég líka,
frá Caslav. Hann sagðist a.m.k. vera
frá Caslav, þegar hann tafðj, fyrir
mér í tíu klukkust. í fyrra. í dag
rákumst við hér saman af einskærri
tilviljun. Þér hefðuð átt að sjá, hve
hann var fljótur að láta sig hverfa!“
„Hvor þeirra var það? Annan
þeirra kölluðuð þér appelsínuskyrt-
una. Var það hann?“
„Nei, þessi er Monako. Hann var
að monta sig, að hann hefði verið í
Monako."
„Þá vil ég vita, hvað þér skrifið
um mig,“ segir hann og tekur af
borðinu blöð úr handtöskunni, sem
varðmaðurinn er búinn að leggja til
hliðar. Hann fer að lesa.
Mótmæli
Hann les frétt um blöðrumót-
mælin, um það að 20. apríl hefðu 20
menn sleppt gasblöðrum í göngun-
um undir Venslastorginu til að
mótmæla handtöku og tilefnislausu
varðhaldi Vaclavs Havels, Jiri
Lederers og Ota Ornests.
„Hver skrifaði þetta?“
„Ég veit það ekki.“
„Og hvar náðuð þér í þetta?"
„Ég fann það í póstkassanum
mínum."
„Það er undarlegt, hvað menn
finna í póstkössum sínum nú á
dögum. Voruð þér að koma með
þetta handa herra Lukes?"
„Nei, þettá er orðið gamalt. Hann
þekkti þetta fyrir löngu.“
„Skylda yðar er að láta öryggis-
þjónustuna fá þetta undir eins.“
„Hvað segið þér? Af hverju? Og
að lokum: Nú hætti ég að svara,
nema þér leggið fram eitthvert
plagg, samkvæmt hverju þér megið
vera skriftafaðir minn.“
„Og hvað ef við gerum prufu með
ritvél yðar?“
„Vélina þekkið þið þegar. Þessa
prufu gerðuð þið í Caslav í fyrra.“
„Og hváð er þetta?" spyr hann og
Sjá nœstu ]
síðu /|
ÞAU
KOMA
VIÐ
SÖGU
I meðfylgjandi frásögn er
vikið að nokkrum Tékkum.
sem eru kunnir í heimalandi
sínu og sem hafa orðið fyrir
margskonar mótlæti vegna
andstöðu sinnar við hin
kommúnistísku stjórnvöld.
Hér eru nánari deili á nokkr-
um þeirra.
KLEMENT LUKES - Var
einn þcirra sem skrifuðu
undir Mannréttindaskjalið
'77. Atti ennfremur aðild að
bréfi til franska kommúnista-
flokksins þar sem lýst var
rógsherferð Rude Provo
(Rauði réttur). málgagns
kommúnistaflokksins, á
hendur andófsmanninum Jiri
Muller.
BLANKA DOBESOVA -
Ilún var bókavörður við eina
af deildum háskólans í Prag
en var sagt upp vinnunni í
febrúar 1977. Asta-ða. Ilún
hafði sett nafn sitt undir
fyrrgreint mannréttinda-
plagg.
I)R. VILEM PRECAN -
Ilann fékkst við rannsóknir
við sögustofnun vísindaaka-
demíunnar í Prag og gaf út
myndskreytta frásögn af inn-
rás Sovétmanna undir heitinu.
Sjö dagar í Prag. Það framtak
leiddi til fangelsunar hans.
Eftir að hafa afplánað
refsingu sína. sótti dr. Precan
um leyfi til að flytjast úr landi,
en fékk synjun. Upp úr því var
líka gerð húsrannsókn hjá
honum og bækur hans ýmsar
gerðar upptækar. svo og
skjalasafn hans og dagbækur.
Sama ár var David syni hans
meinað um inngöngu í
menntaskóla, þótt hann hefði
staðist inntökuprófið með
ágætum. Á alþjóðamóti sagn-
fræðinga, sem haldið var í San
Francisco. samþykktu
fulltrúar mótmæli til
tékkneskra stjórnvalda vegna
meðferðar þeirra á starfs-
bróður þeirra. Fyrstu
viðbrögðin voru þau að hann
var hrakinn frá starfi sínu
sem dyravörður í vínkrá í
Prag. en síðar sama ár (76)
fékk hann samt loksins leyíi
til að flytjast úr landi.
VACLAV HAVEL - Glett-
inn rithöfundur sem samdi
meðal annars leikritin
Garðskemmtun (þar sem
skopast er undir rós að orða-
glamri Novotnys forseta) og
Tilkynning (sem er ádeila á
skriffinnskuna undir stjórn
kommúnista).
LUDVIK VACULOK - Rit-
höfundur sem samdi m.a.
skáldsöguna Öxi (1966) sem er
harðskeytt ádeila á tillitsleysi
kommúnismans gagnvart ein-
staklingum og umhverfi.
Ilundeltur eftir það og rit
hans öll bannfærð. það átti að
þegja hann og svelta í hel. Við
húsleit hjá honum voru m.a.
gerðar upptækar ýmsar fjöl-
skyldumyndir sem síðan voru
falsaðar og birtar þannig í
tímaritinu Ahoj. Hinn augljósi
tilgangur. að fá almenning til
að trúa því að Vaeulok væri
siðferðislega brenglaður.
Tékkar minnast stúdentsins sem mótmælti ófrelsinu með því að brenna sig til bana. Logandi kertin og blómvendirnir lýsa
Þeirri Þöglu andúð sem fólkiö hefur á stjórnvöldum kommúnista.