Morgunblaðið - 16.03.1979, Qupperneq 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 16. MARZ 1979
Erlendar bækur:
The Sea The Sea
eftir Iris Murdoch
THE SEA, THE SEA, heitir
nýjasta bók Iris Murdoch og
kom út síðla árs 1978. Þessi bók
hefur fengið mikið lof bók-
menntamanna f Bretlandi og
víðar og þykir bezta bók rithöf-
undarins. Það er raunar
athyglisvert varðandi bækur
Iris Murdoch, að hver bók sem
frá henni hefur komið síðustu
tíu ár hefur fengið þá umsögn
að vera hennar bezta bók. Hún
er sem sé ennþá að bæta við sig,
þótt hún sé löngu viðurkennd
sem einn snjaliasti höfundur
Breta.
Iris Murdoch er fædd í Dublin
á írlandi 1919, í krabbamerkinu,
af írsku og ensku foreldri. Hún
nam við Badminton School í
Bristol og las klassískar bók-
menntir í Oxford. I heimsstyrj-
öldinni síðari vann hún í brezka
fjármálaráðuneytinu en í fjölda-
mörg ár kenndi hún síðan við
heimspekideild St. Alles Coll-
ege. Hún giftist, er hún var
þrjátíu og sjö ára gömul, John
Bayly, prófe sor og bókmennta-
gagnrýnanda. Iris Murdoch var
komin á fertugsaldur er hún
sendi frá sér fyrsta verk sitt
sem var bók um Sartre. Síðan
hefur hún verið afkastamikil og
fyrsta skáldsaga hennar kom út
ári síðar og hét Under the Net.
Hún hefur alls skrifað um átján
skáldsögur, sent frá sér fjórar
bækur um heimspekileg efni og
skrifað tvö leikrit og það þriðja í
samvinnu við J.B. Priestley.
Fyrsta bók Iris Murdoch, sem
fékk svo afdráttarlausa viður-
kenningu að hún skipaði sér þar
með í röð beztu höfunda í Bret-
landi, minnir mig hafa verið
Bruno‘s Dream, sem kom út
1969, en margar fyrri bækur
hennar höfðu vissulega fengið
jákvæða umsögn. Síðan hefur
lukkan og lánið leikið við hana á
rithöfundarbrautinni og fyrir
The Black Prince sem kom út
1973 fékk hún bókmenntaverð-
laun, kennd við James Tait
Black og ári síðar fyrir The
Sacred and Profane Love Mach-
ine fékk hún Whitbread Liter-
ary Award.
THE SEA, THE SEA, er saga
um meinloku. Stíllinn er magn-
aður og ljóðrænn. Atburðarásin
er nánast absúrd en heldur
áhuga lesandans vakandi alla
stund. Charles Arrowby er aðal-
persóna bókarinnar. Hann er
sextugur leikhúsmaður og segir
hann söguna. Gengið er út frá
því, að Arrowby hafi verið meiri
háttar áhrifavaldur í leikhúslíf-
inu og notið mikillar hylli. Nú
hefur hann fengið sig fullsaddan
á þeim lokaða heimi sem lífið í
leikhúsinu er að hans dómi.
Hann hefur leitað út úr erli og
þysi og til hafsins, hann þráir
kyrrð og einfalt og fábrotið líf.
En honum eru engin grið gefin.
Gamlir draugar virðast vaktir
upp; þeir gestir taka að venja
komur sínar til hans, sem hann
fýsti að forðast er hann dró sig
út úr borgarskarkalanum. Þess-
ir gestir trufla hann og gera
hann ringlaðan og ráðvilltan,
samt getur hann ekki án þeirra
verið. En þessu fylgir hvers
konar sálarstreð og vafstur.
Einn góðan veðurdag uppgötvar
Arrowby að þarna í grenndinni
býr Hartley, æskuunnusta hans,
sem yfirgaf hann af einhverjum
óskiljanlegum ástæðum fyrir
mörgum áratugum. Hún býr
þarna með Ben manni sínum og
Titusi kjörsyni sínum. Lesanda
grunar að Ben hafi komizt á
snoðir um ástasambandið og
standi einnig í þeirri röngu trú
að Titus sé í raun og veru sonur
Arrowbys.
Arrowby fær þá meinloku að
Hartley hafi aldrei gleymt sér
og elskað sig alla tíð, og nú
ákveður hann að gera að því
gangskör að bjarga henni úr
hjónabandi sem hann ákveður
snarlega að hafi alltaf verið
misheppnað. Fyrst reynir hann
með góðu að fá hana til að skilja
við mann sinn, en þegar það ber
ekki árangur, lætur hann sig
ekki muna um að ræna henni og
lokar hana inni í húsi sínu
dögum saman og reynir að beita
áhrifum sínum svo að hún vilji
ílengjast hjá sér. Ýmsir koma
við sögu meðan þetta sérstæða
umsátur stendur yfir, sagan
rennur fram af þéttingskrafti og
undarlegir atburðir og næsta
óhugnanlegir gerast samhliða
þessu; reynt er að koma
Arrowby fyrir og pilturinn Titus
finnst látinn í fjöruborðinu.
Loks tekst að fá Arrowby til að
átta sig á að bezt sé að skila
Hartley til síns heima, en þar
með er meinlokunni ekki eytt:
hann heldur áfram á sinn sjúk-
lega þrákelknislega máta að
sannfæra sig og aðra um þá
miklu ást sem milli þeirra sé.
Þegar Hartley flýr land og fer
til Ástralíu með manni sínum
rennur eilítil glæta upp fyrir
honum. í niðurlagi hefur hann
síðan snúið aftur til London og
virðist hafa tekið upp sitt fyrra
líf.
Hugrenningum þeim sem
bærast í sjúklegu hugskoti
Arrowbys er lýst mjög skýrt —
reyndar svo ljóslifandi og mynd-
rænt að mjög auðvelt er að
skynja sögusvið og atburði þótt
fáránleikinn sé stundum í það
mesta. í hugann kemur áleitin
spurning þegar upp er staðið að
lokum: kannski sagan hafi
aldrei átt að gerast nema í
rugluðu heilabúi Arrowbys.
Þetta verður nokkuð ákveðin
hugmynd eftir því sem á sígur
bókina. Það skiptir öldungis
engu höfuðmáli. En það þótti
mér umhugsunarverðara hversu
persónur bókarinnar, svo listi-
lega vel og skýrlega sem þær
voru dregnar, voru óraunveru-
legar og vöktu mér aldrei sam-
úð. Þó var áhuginn bundinn við
lesturinn og ekki hefði ég lagt
þessa bók hálflesna frá mér. En
þegar manni þykir ekki dálítið
vænt um sögupersónur sínar eða
að minnsta kosti nálgast þær á
einhvern máta meðan maður er
að lesa um þær, er þá ekki
eitthvað bogið við geníalítetið
þrátt fyrir allt? h.k.
A göngu um
grýttar lendur
Birna Blöndal og Guðmundur H.Sigurðsson ( hlutverkum sínum í
„Hart í bak“.
Hart í bak á
Skagaströnd
Patrick og Rut
Saga og myndir: K. M. Peyton
Þýðing: Siíja Aðalsteinsdóttir
Mál og menning 1978
Höfundur bókanna um Patrick
Penningtone er breskur, Kathleen
Wendy Peyton, fædd í Birming-
ham 1929 og hlaut menntun sína í
Manchester Art School.
Fyrsta bók hennar, Sabre, kom
út 1927 og var hún búin að rita á
annan tug skáldsagna er bókin
Pennington‘s Seventeenth
Summer, kom út 1970.
Næsta bók um Patriek Penning-
ton kom út 1971 og Pennington's
Heir 1973 —. Ekki er mér kunnugt
um að Pennington's bækurnar séu
fleiri. Silja Aðalsteinsdóttir hefur
íslenskað þessar bækur og lesið
þær allar í útvarp.
Tvær fyrstu hafa komið út hjá
bókaútgáfu Máls og menningar.
Sautjánda sumar Patricks kom
út 1977 og hlaut Silja Aðalsteins-
dóttir þýðingarverðlaun Fræðslu-
ráðs Reykjavikur 1978 fyrir þýð-
ingu sína á bókinni.
Fyrir síðustu jól kom út önnur
bókin um Patrick. — The Beet-
hoven Medal — seni á íslensku
nefnist Patrick og Rut.
Fyrsta bókin fjallar um hið
erfiða sautjánda ár Patricks, for-
eldra hans, heimili og skóla —
vettvang — þar sem tvíþætt eðli
hans heyr baráttu. Annars vegar
ótvírætt eðli listamannsins og hins
vegar það frumeðli mannsins er
krefst ákveðins, óþvingaðs upp-
eldis.
Skilningslítið, vanmáttugt sam-
ferðafólk í rangsnúnu umhverfi
hefur leitt til þess að brotalöm
hefur orðið í persónuleika hans
frá bernsku og brýst hann nú út í
uppreisnarformi og andsamfélags-
legum athöfnum.
Að mínu mati er bókin Patrick
og Rut sterkari bók frá höfundar-
ins hendi, þar sem nýjar persónur
eru fast greyptar í vitund lesenda
strax í byrjun bókar og athafnir
þeirra eru í fullkomnu samræmi
við þá persónusköpun. Ekkert
getur í raun og veru komið lesenda
á óvart í framkomu þeirra og
gerðum — svo glöggt heldur höf-
undur á málum.
Því nefni ég þetta, að í fyrri
bókinni þótti mér erfitt að finna
Bðkmenntlr
eftir JENNU
JENSDÓTTUR
neitt það í eðli Patricks er rétt-
lætti þá athöfn hans að kasta
steini í varnarlausa skepnu, svo
kvalastunur heyrðust. Nánast
þótti mér höfundur bregðast
þarna persónu sinni, sem annars
er lýst af miklum skilningi.
I bókinni Patrick og Rut örlar
hvergi á þessum þætti í eðli
Patricks.
Höfundur sýnir frábæran skiln-
ing á kvenlegu eðli, svo vel hefur
hann máð að skila persónugerð
Rutar af innsæi, til lesenda í
samræmi við umhverfi og uppeldi.
Samband þessarar æskuglöðu,
sextán ára stúlku við móður sína
og viðbrögð hennar í tilfinninga-
legum átökum þeirra í milli, eru
unnin af þekkingu og öryggi.
Oftlega beitir höfundur þeim
stíl að nefna móðurina skírnar-
nafni í samtali þeirra. — Það talar
sínu máli.
Rut er hrifin af Patrick — hrifin
af honum eins og hann er, og
ekkert það sem hún verður á-
skynja um fyrri hagi hans getur
raskað þeim tilfinningum, er hún
ber til hans.
Móðirin gerir Rut oft erfitt
fyrir.
Vanþroskað tilfinningalíf
hennar og oftlega sjúkleg verndun,
ásamt því að særa Rut með orðum
sínum gerir Rut áttavillta. Um
fjölskylduna: „ Kvöldið áður höfðu
þau farið til Norðurlandá bíó. Rut
fannst myndin yndisleg. Hún hafði
hrært hana djúpt auk þess sem
hún var hrífandi vel gerð, og hún
hafði komið út aiveg gagntekin. “ „
Ó, hvað hún var yndisleg. Yndis-
leg.“ Þá hafði móðir hennar sagt
hörkulega: „ Hún var ógeðsleg.
Ógeðsleg." „ Ógeðsleg? “ Rut hafði
orðið undan eins og móðirin hefði
barið hana. Hún hafði orðið að
jafna sig, reyna að sjá það sem
móðir hennar hafði séð, og það
hafði verið henni svo mikið áfall
að það olli henni sársauka —
Þannig er oft tilfinningaleg tog-
streita milli þeirra mæðgna og
ekki síst þegar Patrick kemur við
sögu.
Atvikið í sögunni, þegar pilt-
arnir fara inn í sundlaugina eftir
lokun hennar, gæti vafist fyrir
lesendum. En frá mínu sjónarmiði
séð er það ofureðlilegt og trúverð-
ugt.
Lýsir vel ungæði æskunnar, er
hún sést ekki fyrir og lætur hverri
stundu nægja sitt. Patrick er
innhverfur og Rut veit ekki lengi
vel hverjar tilfinningar hans eru
gagnvart henni. — Hvort aðeins
tónlistin á hug hans allan.
Mærðarlaust lætur höfundurinn
Patrick opinbera henni tilfinn-
ingar sínar á hljómleikum er
miklu máli skipta fyrir hann.
Hljómleikum þar sem hann er
einleikari. Þau hittust í hléinu — „
Ég veit ekki hvað ég hefði tekið til
bragðs ef þú hefðir ekki komið, “
sagði hann. „ Ég hef verið að
hugsa um það alla vikuna — að þú
værir hætt við mig eftir laugar-
daginn. Þú komst ekki til að — til
að segja að ... “ Rödd hans var lág
og óstyrk, andlitið kinnfiskasogið
og þreytulegt.
„ Nei,“ sagði Rut. ,, Ég gat ekki
látið vera að koma. Ég er búin að
hugsa um þig alla vikuna líka.“
Frágangur á bókinni er ágætur.
Þýðing er unnin af stakri vand-
virkni.
LEIKKLÚBBUR Skaga-
strandar frumsýndi Hart
í bak eftir Jökul Jakobs-
son hinn 9. mars sl. Leik-
stjóri er Ragnhildur
Steingrímsdóttir frá
Hveragerði. Alls koma 12
leikendur fram í leikrit-
inu en aðalhlutverk eru í
höndum Hallbjörns
Hjartarsonar, Birnu
Blöndal, Magnúsar Jóns-
sonar og Bjarnhildar
Sigurðardóttur. Húsfyllir
var á frumsýningu en
næsta sýning á leikritinu
verður á Hvammstanga á
morgun, laugard. 17.
mars, en um næstu helgi
er áformað að fara í leik-
för til Siglufjarðar og
Hofsóss. Einnig er áætlað
að sýna leikritið á Blöndu-
ósi og aftur á Skaga-
strönd. „Hart í bak“ er 4.
verkefni Leikklúbbs
Skagastrandar en hann
var stofnaður 1975.