Morgunblaðið - 08.07.1979, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. JÚLÍ 1979
21
Það gustar á hæsta fjalli Manar, Snæfelli. Forsetahjónin Kristján og
Halldóra Eldjárn með forseta Manarþings, Keruish.
Ekki sást til sex konungsríkja af Snæfelli, eins og sagnir segja að
takast megi í góðu skyggni. Forsetahjónin íslenzku við útsýnisskífuna
ásamt fylgdarliði sínu og gestgjöfum. Fremst má sjá Sigurð
Bjarnason sendiherra og frú Ólöfu Pálsdóttur og fyrir miðju írú
Keruish og Birnu Björnsdóttur.
Eftir
Elínu
Pálmadóttir
minnsta kosti hefur verið nægi-
lega ríkur til að hafa með sér konu
í gröfina — líklega manska amb-
átt. En þeir voru líka grafnir í
kristinna manna reitum. Allar
víkingagrafirnar eru grafir karl-
manna, engin kvennagröf. Enda
ólíklegt að norskar konur hafi
fylgt karlmönnum í víking alla
leið til Manar. Manarstúlkurnar
hafa því vafalaust freistað víking-
anna og af rúnasteinum frá 10. öld
má ráða að þeir hafi oft gengið að
eiga þær.
Víkingaferðum lauk svo að vík-
ingar þessir brutu undir sig eyna
um 1100 og sameinuðu Suðureyj-
um, en Skotlandi á 13. öld. Kom
Magnús berfætti úr Noregi 1098,
lagði undir sig Mön og reisti ríki
heilags Patreks í Peel.
Og nú, níu öldum síðar voru
mættir á Mön til einhvers konar
ættarmóts allir „Berfætlingar",
sem til náðist víðs vegar um
heiminn. íslenzkir ferðamenn rák-
ust á þessa Berfætlinga á hótelinu
sínu. Hvort þeir eru afkomendur
Magnúsar berfætta er mér ókunn-
ugt, en safnað hafði verið saman í
tilefni þúsund ára hátíðarinnar
öllum þeim sem bera nafnið Bare-
foot. Sögðu Islendingarnir að
þarna hefðu verið tugir Berfætl-
inga saman komnir.
Keltneska var mál landsmanna
þegar fyrir 1500 árum og lifði hún
af víkingatímann. Snemma urðu
Manarbúar líka kristnir. Mun
kristin trú hafa borist þeim eftir
fall Rómaveldis, þegar prestar og
munkar flúðu í vestur undan
barbörum og settust að á þessum
útkjálkum.
Eins og víkingarnir norrænu
tóku fljótlega kristni, sem fyrir
var í landinu, þá virðast þeir líka
strax hafa tileinkað sér gerð
lágmynda í flöguberg, og tekið að
höggva í þær sín eigin norrænu
mynstur og myndir, og með rúna-
letri áletranir á norrænni tungu
eða íslenzku. Segir ein fyrsta
áletrunin, sem til er, frá fólki er
uppi var fyrir 1000 árum. Þar
stendur að Arni hafi reist þennan
kross til minningar um Hlíf dótt-
ur sína og Gautur, sonur Björns
frá Kuli, reisti annan til minning-
ar um Ofeig föður sinn. Og hafa
Gautur þessi og Árni þá verið
fyrstu listamennirnir á norður-
hveli, sem settu höfundarnöfn sín
á verk sín. Hefði það sparað mörg
prð og mikinn pappír, ef höfundar
íslendingasagna hefðu farið að
dæmi þeirra. Þorvaldskrossinn í
Andreas nyrst á Mön er einkenni-
legt sambland norrænnar heiðni
og kristni. Þó gætir þar ekki
mótsagna, því myndin sýnir ótví-
ræðan sigur kristninnar og er í
samræmi við íslenzkar hugmyndir
um að kristnitakan sé sigur Hvíta
Krists yfir Ása-Þór. Er þar bæði
mynd af Ragnarökum, þegar úlf-
urinn gleypir Óðinn, en hinum
megin mynd af manni, sem ber
kross og biblíu. Þannig hefur hin
keltneska menning og norræna
ofist eðlilega saman.
Víkingar réðu Mön í 400 ár, en
þá létu Norðmenn Mön og Suður-
eyjar af hendi við skozku krúnuna
fyrir 4000 mörk. Seinna kom
önnur greiðsla fyrir völdin á Mön,
þegar eyjan var gefin Sir John
Stanley árið 1405, er skyldi greiða
fyrir tvo fálka á ári. Síðustu
fálkarnir voru afhentir við krýn-
ingu Georgs IV 1820. En þótt Mön
yrði í nokkrar aldir að lúta ýmsum
enskum eða skozkum konungborn-
um mönnum eða aðalsmönnum, þá
hélt hún alltaf miklu sjálfstæði.
Eyjan hefur aldrei verið hluti af
Bretlandi, og þing Manar hefur
ávallt sett eynni lög um innaneyj-
armál. En þau ganga í gildi þegar
Elísabet drottning hefur staðfest
þau, sem er formsatriði.
• Börnin léku
þingheim
Þing Manarbúa er einu sinni á
ári, 5. júlí, flutt úr þingsölum á
hinn forna þingstað á Tynwald *
hæð. Elísabet drottning var sjálf 'C
íslenzki fáninn blaktir yfir stöðum þar sem val nýs fyririiða fer fram.
Hin litla kirkja keltanna sést f jærst.
óvinaskip fyrir landi.
Sendiherrafrúin í London, ólöf Pálsdóttir, kncifar af horni í
víkingaskálanum eftir innrásina.
Úthöggnir steinkrossar frá vfkingatímanum, þar sem saman fer
keltnesk list og norræn, og oft áletranir á fslenzku með rúnaletri.
viðstödd á þessu hátíðarári, en
venjulega er landstjórinnn fulltrúi
hennar. En þrisvar sinnum á
árinu setja skólabörn þessa hefð-
bundnu hátíðarathöfn á svið í
Tynwald, klædd viðeigandi bún-
ingum. í fyrsta skipti í vor, þegar
forseti Möltu og frú hans voru í
opinberri heimsókn. Nú fyrir for-
seti íslands og fylgdarlið hans og
seinna í sumar, þegar Ólafur
Noregskonungur kemur í heim-
sókn. Voru börnin klædd viðeig-
andi búningum, einn sem land-
stjóri hennar hátignar, aðrir sem
þingmenn og tveir forsetar þings-
ins, sem lásu lögin á ensku og
samtímis á máli eyjaskeggja
Manx. Léku börnin hátíðlega sitt
hlutverk mörgum höfðingjum eyj-
arinnar til mikillar skemmtunar,
sem þar þóttust sjá sjálfa sig að
fremja þessa hátíðlegu siði, sem
nú urðu dálítið broslegir. Var
nákvæmlega fylgt athöfninni á
Tynwald. Eitt frávik var þó. Sex
konur voru í hópi þingmanna, sem
hlýtur að vera óskhyggja skóla-
barnanna, því konur á þingi eru
ekki nema tvær í raun.
Tynwald-hæðin er í alfaraleið á
eyjunni og er hlaðinn upp hringur
með fjórum stöllum, þar sem
þingheimur situr, en forsetar
standa fremst meðan þeir lesa upp
lögin. Stallarnir eru hlaðnir upp
og grasi grónir og sagan segir að í
þeim sé gróðurmold frá öllum
hinum 17 fornu sóknum. Þingið,
sem víkingarnir stofnuðu þarna til
og ávallt hefur verið haldið þar
síðan, er svipað og hið islenzka
þing á Þingvöllum. Allir eyjarbú-
ar, eða að minnsta kosti þeir sem
eitthvað áttu undir sér, komu til
þings. Þar voru sett lög, lesin upp
lögin og kveðnir upp dómar. Eitt
frávik virðist þó hafa verið frá því
sem var á Þingvöllum. Þarna er
enginn drekkingarhylur eða önnur
hegningartól, en þar rís hæð með
bröttum hlíðum, Slieau Whallian,
þar sem sakamaðurinn var látinn
velta niður í tunnu, og dómi
þannig framfylgt.
Ekki langt frá er vatn, Curah
Glass, sem notað var til að finna
galdrakonur. Ef sú grunaða flaut,
þá var hún sek, en ef hún sökk, þá
var hún saklaus. Varla ánægjulegt
fyrir fórnariambið. En það full-
nægði áhorfendum í heiðnum sið,
því ef hin sakfellda kona hvarf í
vatnið, þá táknaði það að guðirnir
væru ánægðir, og hefðu þegið
fórnina.
• Kunnugleg nöfn
Þegar hinir norrænu víkingar
tóku að blanda blóði við landslýð-
inn á Mön, gætti þar áhrifa á
tungu þeirra. Islendingur, sem fer
um Mön, þekkir þar fjölda nafna á
íslenzku. Síðasta dag heimsóknar-
innar fóru försetahjónin upp á
Snæfell, hæsta fjall eyjarinnar,
sem er rúmir 600 m á hæð, í fylgd
með forseta Manarþings Kerruish
og konu hans. Ekki sást þó af
Snæfelli til konungsríkjanna sex,
sem sagt er að megi eygja þaðan í
góðu skyggni. En þau konungsríki
eru England, Skotland, Wales,
írland, Mön — og himnaríki. Ekki
var þó landvætturinn Manannan,
sem sagan segir að breiði yfir
eyjuna þokuteppi, þegar hætta er
á ferðum eða erlendir konungar
sækja hana heim, þarna á ferð-
inni, því veður var allbjart.
Þegar ferðast er um eyna má
fara eftir Rognaldsvegi, koma við í
bænum Laxey og aka með Laxá
eða út á Langanes. Flugvöllurinn
á eynni heitir Rognaldsway.
Algeng eru orðin ey og vágr eða
voe. Mörg nöfn eru dregin af
norrænum nöfnum. Margir telja
til dæmis að nafnið á neðri deiid
þingsins, Keys, sé dregið af orðinu
að kjósa, og nöfnin Corlett og
Corkill og Cormode munu vera
nöfnin Þorljótr, Þorkell og Þor-
móður. Biskupinn á eynni er
biskup a Man og Sodor, en seinna
nafnið er frá víkingatímanum,
þegar biskupsdæmi hans fylgdu
Sodorenses eða Suðureyjar. Þann-
ig minnir margt á Mön íslending-
inn á sameiginlegan uppruna
þessara eyþjóða.
- E.P.