Morgunblaðið - 01.09.1979, Qupperneq 10

\ 0 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 1. SEPTEMBER 1979
Fyrstu sporin til
vinstri stjórnar
Fyrir síðustu alþingiskosningar höfðu A-flokkarn-
ir tekið sér sama skjaldarmerkið, þar sem greypt var
vígorðið: Samningana í gildi. Þeim varð vel ágengt,
enda trúðu margir því, að þeim væri alvara. Einkum
átti Alþýðuflokkurinn auknu fylgi að fagna, sem var
þakkað því, að hann hafði fengið andlitslyftingu.
Benedikt Gröndal hafði tekið við af Gylfa Þ. Gíslasyni
og víða voru nýir og ungir menn í framboði, flestir
kunnir af fjölmiðlum. Af þessu hrifust ýmsir. Þ.á.m.
gamlar kempur eins og Bragi Sigurjónsson, sem
þóttist kominn í endurnýjun sinna pólitísku lífdaga,
enda kvað hann við raust gamalt rímnastef, um leið
og hann hampaði Vilmundi:
Berserkur á bádar síður
báknið skekjavann,
f stórdyngjum landsins lýður
lá í kringum hann.
Leggjum áherzlu
á verðlækk-
unarleiðina
Þótt Sjálfstæðisflokkurinn
tapaði verulega fylgi í kosning-
unum, hafði hann enn 20 þing-
menn og var í þeirri sérstöku
aðstöðu að geta myndað meiri-
hlutastjórn með hverjum hinna
flokkanna sem var. Að öðrum
• kosti yrðu vinstri flokkarnir þrír
að sameinast. Ólafur Jóhannes-
son sat eftir með 12 þingmenn af
18 og var að vonum beiskur yfir
þessum úrslitum. Hans fyrstu
viðbrögð urðu þau að bjóða
A-flokknum hlutleysi, því að —
„persónulega vil ég gera allt til
þess að sýna, hvað í þeim býr“,
sagði hann. Eða eins og Einar
Ágústsson orðaði það: „Þessir
menn búa yfir töfraráðum og
það væri ekkert óeðlilegt, að þeir
fengju að beita þeim.“
Þessu tilboði Framsóknar-
manna var tómlega tekið, enda
var Fljótamaðurinn grunaður
um græsku. Það varð þó til þess,
að A-flokkarnir tóku upp könn-
unarviðræður, og var því sér-
staklega lýst yfir af Alþýðu-
flokknum, að „eina leiðin til að
koma fram stefnumáli flokksins
um kjarasáttmála væri ríkis-
stjórn þriggja flokka, Alþýðu-
flokks, Alþýðubandalags og
Sjálfstæðisflokks og að það yrði
að vera verk Alþýðuflokksins að
leiða Alþýðubandalagið og Sjálf-
stæðisflokkinn saman til þeirrar
ríkisstjórnar“. Litið var svo á, að
liðveizla Framsóknarflokksins
yrði aðeins 12 menn á þingi, en
enginn utan þings.
Eftir tveggja vikna þóf sögðu
þeir Benedikt og Lúðvík báðir,
að viðræðurnar hefðu verið
„mjög gagnlegar", þótt þær
„leiddu ekki til neinna niður-
staðna í sjálfu sér enda var það
aldrei ætlunin," eins og Benedikt
orðaði það. „Við fórum ekki ofan
í botninn í neinu ákveðnu máli,“
sagði Lúðvík.
Benedikt lét þó hafa það eftir
sér, að gengisfelling væri búin að
„vera hin hefðbundna leið hér á
landi, en reynslan jafnan orðið
sú að hún væri engin frambúðar-
lausn. Því viljum við nú kanna
aðrar leiðir og erum að skoða
ýmsa möguleika á lausn vanda
næstu vikna og mánaða og
hvernig megi jafnframt komast
áfallalaust frá því og yfir í nýjan
efnahagsmálaramma.“ Og
Lúðvík lét ekki sér eftir liggja:
„Það er ljóst að við leggjum
áherzlu á að fara verðlækkunar-
leið, sem þýðir ákveðna milli-
færslu í sambandi við fjáröflun
og við erum mjög andvígir
gengislækkun eða öðrum verð-
lækkkunarleiðum."
Þetta virtist vera sá útgangs-
punktur, sem könnunarviðræð-
urnar leiddu til. Er fróðlegt að
hafa það í huga, þegar fram-
vindan verður rakin.
„Mannleg náttúra
söm við sig“
Hinn 12. júlí gerði forseti
íslands upp hug sinn og fól
Benedikt Gröndal myndun ríkis-
stjórnar og að fyrirmælum
flokks síns batt hann sig við
„nýsköpunarstjórn", þótt
Alþýðubandalagið hefði í þeim
svifum setið á löngum fundum
með Framsókn. Það fór líka svo,
að þegar næsta dag skrifaði
Alþýðubandalagið Benedikt
bréf, þar sem það taldi það
„hlutverk sitt að beita sér fyrir
framgangi vinstri stefnu" enda
liggi nú fyrir „að Framsóknar-
flokkurinn vill taka þátt í við-
ræðum um vinstri stjórn". Um
þetta hafði Jón Skaftason þau
orð, að „gömlu stjórnmálarefirn-
ir, — sérstaklega í Alþýðu-
bandalaginu, — létu kvissast til
ákveðinna forystumanna í
Framsóknarflokknum að grund-
völlur væri fyrir vinstri stjórn
með tilheyrandi tækifærum. Og
mannleg náttúra er söm við sig.
Áhrifamenn í þingflokknum
féllu fyrir freistingunni og aðrir
þorðu ekki að andæfa af ótta við
að verða taldir andstæðingar
vinstri stjórnar“. Jón lagði
áherzlu á, að Framsóknaríiokk-
urinn ætti að veita A-flokkunum
tímabundinn stuðning, — „það
sé deginum ljósara að sú sið-
Bjartsýni hjá Benedikt að vera
hóflega bjartsýnn, en ég er
engan veginn svartsýnn.
Gamlar kempur eins og Bragi
Sigurjónsson þóttust komnar í
endurnýjun sinna pólitfsku iff-
daga.
Synjun Alþýðubandalagsins
kom eins og köld gusa yfir
okkur krata.
Við erum mjög andvígir gengis-
lækkun eða öðrum verðhækk-
unarleiðum.
ferðilega skylda hvíli á Alþýðu-
flokknum og Alþýðubandalaginu
að mynda næstu ríkisstjórn",
sagði hann.
Lúðvík vildi
fá að reyna
Um leið og Alþýðubandalagið
hafnaði öllum hugmyndum um
„nýsköpunarstjórn" réðst Þjóð-
viljinn harkalega á þá ákvörðun
forseta íslands að fela Benedikt
stjórnarmyndun en ekki Lúðvík.
— „Hitt hljóta allir að viður-
kenna að vinstri stjórnarvið-
ræður undir forystu Benedikts
Gröndals eru nánast hlægilegar
og líklega mest til að sýnast.
Viðræður um myndun vinstri
stjórnar verða að eiga sér stað af
fullum heillindum“, sagði þar pg
Lúðvík lét hafa eftir sér: „Ég
mun ekki skorast undan því að
stýra viðræðum um vinstri
stjórn, ef eftir því verður
óskað...“
Benedikt sagði, að synjun
Alþýðubandalagsmanna við „ný-
sköpunarstjórn" hefði komið
eins og „köld gusa“ yfir þá krata:
„Það var mikill einhugur í okkar
röðum um fyrsta möguleikann
og nú þegar hann er úr sögunni,
þá eru viðhorfin til vinstri
stjórnar efst á blaði, en aðrir
meirihlutamöguleikar okkar,
sem eru samstjórn með Sjálf-
stæðisflokknum og samstjórn
með Sjálfstæðisflokki og Fram-
sóknarflokki eru ekki ræddir í
neinni alvöru".
Hinn 17. júlí bauð Benedikt
síðan Alþýðubandalagi og Fram-
sóknarflokki til vinstri stjórnar
viðræðna. Athygli vakti, að ólaf-
ur Jóhannesson var ekki í við-
ræðunefndinni, heldur þeir
Steingrímur Hermannsson,
Tómas Árnason og Jón Helgason
af hálfu Framsóknar.
— „Ég var búinn að tala við
Ólaf og stóð í þeirri trú að hann
mundi verða með“, sagði Stein-
grímur jafnundrandi og allir
aðrir. Og ennfremur: „Við höfum
lýst því yfir, að það muni ekki
standa á okkur að taka samning-
ana í gildi. Við höfum hins vegar
bent á, að það stóreykur vand-
ann sem við er að glima...“ Um
svipað leyti birti Tíminn þær
upplýsingar að slík ákvörðun
myndi kosta 5—6% gengisfell-
ingu eða hratt gengissig.
Sóknarkona fengi í kauphækkun
4.552 krónur, en þingmaður
66.671 krónu.
Rammi með gati
Á næstu dögum gekk hvorki
né rak. Benedikt sagðist á einu
stigi stjórnarmyndunarviðræð-
anna vera „bjartsýnn“ og trúa
því, að flokkarnir hefðu „allir
gengið af heilum hug til þess-
arar tilraunar". Og daginn eftir
sagði Steingrímur það bjartsýni
hjá Benedikt að vera „hóflega
bjartsýnn", þótt sjálfur væri
hann engan veginn svartsýnn.
Og Alþýðubandalagsmenn höfðu
orð á því, að frumdrög Benedikts
að stjórnarsáttmála væru
„rammi með gati, þar sem
vantar í dæmið um efnahags-
vandann, sem nú er við að
glíma".
Hinn 26. júlí lagði Alþýðu-
bandalagið svo fram efnahags-
tillögur sínar. — „Við trúðum
lengi vel ekki okkar eigin augum,
þegar við sáum þennan pólitíska
hráskinnaleik Alþýðubandalags-
ins“, sagði einn af þingmönnum
Alþýðuflokksins. „Þessar tillög-
ur eru hókus pókus, sem menn
geta teygt sig á til áramóta, en
það er borðleggjandi að áfram-
haldið verður að íslenzkt þjóð-
félag verður gjaldþrota um þetta
leyti næsta árs, enda ná tillögur
Alþýðubandalagsins ekki
lengra." Steingrímur lét í ljós
furðu sína á, að Alþýðubanda-
lagið hafnaði nú algerlega
gengisfellingu. — „Við erum
búnir að liggja í þessum tillögum
og það er langt frá því að við
fáum dæmi Alþýðubandalagsins
til að ganga upp“, sagði hann.
„Bæði teljum við að kostnaður sé
vanmetinn, tekjur ofáætlaðar og
ýmsum mjög mikilvægum liðum
sleppt."
Hinn 29. júlí var stjórnar-
myndunarviðræðunum svo
formlega slitið og einn kenndi
öðrum um, eins og oft vill
verkast.
Allir vildu þeir
vinstri stjórn
Það er eftirtektarvert, að þeir
þremenningarnir Benedikt,
Lúðvík og Steingrímur virtust
allir afskaplega eyðilagðir yfir
því, að vinstri stjórn varð ekki
komið á laggirnar. — „Alþýðu-
bandalagið sleit viðræðunum um
efnahagsmálin í morgun og þar
með var það Alþýðubandalagið
sem eyðilagði þessa tilraun til
myndunar vinstri stjórnar, sem
var þó þeirra óska stjórn", sagði
Benedikt. „... Þetta var ekki
spurning um gengislækkunar-
leið, því að gengislækkun er
þegar orðin...“
Lúðvík sagði, að þeir Alþýðu-
bandalagsmenn hefðu ekki með
öllu útilokað gengislækkunar-
leiðina. Þeir gerðu það einungis í
þessu tilfelli en ekki um alla
eilífð. Það þyrftu að vera tiltekin
skilyrði fyrir því að gengisfell-
ingarleiðin kæmi að gagni, —
t.d. þegar orðið hefði mikið
verðfall á erlendum mörkuðum
eða þegar orðið hefði aflabrestur
en hvorugu væri til að dreifa
núna.
Steingrímur taldi, að
ósveigjanleiki Alþýðubanda-
lagsins í efnahagsmálum hefði
valdið því að upp úr slitnaði. En
Ólafur Jóhannesson vildi ekkert
um málið segja.