Morgunblaðið - 01.11.1979, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. NÓVEMBER 1979
Jakob V. Hafstein:
Yatnasvæði Reykjavíkurborgar
Fiskiræktar- og fiskeldismálin
hafa á síðasta áratug vakið meiri
eftirtekt og áhuga en áður var.
Veldur þar mestu, að menn hafa
af áhuga fylgst með framþróun
þessara mála hjá nágrannaþjóð-
um okkar, fiskeldi sem stórfelld-
um atvinnurekstri, sjóeldi á laxi í
stórum stíl, hreinsun stórfljóta,
sem voru orðin fisklaus vegna
mengunar, en eru nú aftur að
verða góð og eftirsótt veiðivötn,
fiskakynbætur og fiskirækt í ám
og vötnum og samþykktum þjóða
um takmarkanir og jafnvel bann
við laxveiðum á úthafinu.
Frá því í júní-mánuði 1965 hefi
eg við og við leitast við að kynna
þessi mál í fjölmiðlum og reynt að
örva áhuga manna til þátttöku í
framþróun þessara þýðingarmiklu
þjóðhagslegu mála hér í landi.
Nokkurn árangur tel ég að þessi
skrif mín hafi borið en þó
tvímælalaust mestan, þegar 15
borgarstjórnarmenn í Reykjavík
samþykktu einróma, eftir borgar-
stjórnarkosningarnar 1974 að
hefja þá þegar fiskiræktarstarf-
semi á vegum borgarinnar. Öllum
var nú orðið ljóst að verkefnin á
þessum vettvangi voru mörg og
yfirgripsmikil og var þeim því
gerð mjög ítarleg skil í efnismik-
illi og nákvæmri reglugerð um
fiskiræktar- og veiðimálafram-
kvæmdir á vegum Reykjavíkur-
borgar.
Um þab, hver þróun þessara
mála hefur síðan orðið á vegum
borgarinnar, skal ekki fjölyrt í
greinarkorni þessu, Til þess gefst
efalaust tækifæri síðar. Hinsvegar
mun ég leitast við að bregða upp
mynd af þeim möguleikum, sem
við blöstu og blasa enn við augum
þeirra, er sjá vilja og skilja.
Vötnin
Mér er ekki grunlaust um að
menn geri sér almennt ekki grein
fyrir því, hvað Reykjavíkurborg er
í rauninni rík af góðum veiðivötn-
um og hve vítt eignaraðild borgar-
innar spannar í þessum efnum. Og
þá er ég heldur ekki grunlaus um
það, að jafnvel forystumenn og
valdamenn borgarinnar geri sér
nógu glögga grein fyrir þeim
miklu möguleikum, er felast í
vatnasvæðum (hverfum) borgar-
innar. Vil ég því, í stuttu máli og
stórum dráttum, víkja að þessu og
þá um leið leitast við að benda á
eða gera grein fyrir því, hverjir
það eru, sem í dag njóta góðs eða
afraksturs af þessum verðmæta-
miklu vatnasvæðum.
1. Þingvallavatn er eitt af
mestu og ágætustu veiðivötnum á
landinu, sem gefur af sér allt í
senn, sérlega þrekvaxinn og fal-
legan vatnaurriða, ágæta vatna-
bleikju og mikla mergð af murtu.
Reykjavíkurborg er eigandi að
Nesjavallalandi við Þingvallavatn,
skráð á nafn Hitaveitu Reykja-
víkur, og þar með eigandi að 7%
veiðiréttindanna og hlunnindanna
í þeim efnum í Þingvallavatni.
Ekki hefur mér tekist að afla
mér upplýsinga um það, hvað
Reykjavíkurborg ber úr býtum af
þessum verðmætum eða yfirleitt
hvort þau eru nýtt af borginni, og
þá að sjálfsögðu heldur ekki,
hvaða möguleika borgin á í þeim
efnum að bjóða borgarbúum ódýra
silungsveiði í Þingvallavatni.
Slíkar upplýsingar ættu þó að geta
fengist hjá forráðamönnum Veiði-
félags Þingvallavatns. Ég tel afar
nauðsynlegt að fiskiræktaryfir-
völd borgarinnar kanni þetta
mjög gaumgæfilega sem fyrst,
ekki hvað sízt vegna þeirra yfir-
gripsmiklu vísindalegu rannsókna
á lífkerfi og lífríki Þingvallavatns,
sem nú fara fram. Reykjavíkur-
borg getur ekki og má ekki láta
slíkar vísindalegar rannsóknir á
eign borgarinnar framhjá sér fara
þegjandi og hljóðalaust, án skyn-
Jakob V. Hafstein.
Veiði- og útivist-
armöguleikar
borgarbúa —
Ahugi fatlaðra
og lamaðra —
Fiskirækt og
fiskeldi í sjó
og á landi
samlegrar þátttöku í þeim rann-
sóknum.
Á hitt má svo benda í þessu
greinarkorni, að ef skynsamlega
er að þessu staðið með góðri
samvinnu og skipulagi við hlutað-
eigandi sameignarmenn í Veiðifé-
lagi Þingvallavatns, ættu það ekki
að vera fáar dagveiðistengur til
silungsveiða í Þingvallavatni, sem
borgin ætti að geta boðið og selt
ódýrt. Tel ég að framkvæmdir í
þessum efnum séu aðkallandi.
2. Úlfljótsvatn er einnig éitt
með beztu silungsveiðivötnum
landsins og þar ættu vissulega
borgarbúar Reykjavíkurborgar að
eiga greiðan aðgang til útivistar
við silungsveiði — bæði einstakl-
ingsleyfi og fjölskylduleyfi til
veiða. Reykjavíkurborg á jörðina
Úlfljótsvatn, sem skráð er á nafn
Rafmagnsveitu Reykjavíkurborg-
ar, en jörðin spannar yfir 43% af
veiðiréttindunum í Úlfljótsvatni,
en þar við bætast svo 7% vegna
aðildar borgarinnar að Lands-
virkjun, svo að raunverulega ræð-
ur Reykjavíkurborg yfir 50% af
veiðiréttindunum í Úlfljótsvatni.
Eins er háttað um Úlfljótsvatn
og Þingvallavatn, að mér hefur
ekki tekist að fá haldbærar upp-
lýsingar um það, hvað borgin fær í
aðra hönd fyrir þessi mikilsverðu
veiðihlunnindi eða hvernig mögu-
leikar þessir eru og hafa verið
nýttir. Eflaust er skýringu að
finna í sambandi við ábúanda
Úlfljótsvatns. En möguleikarnir
eru tvímælalaust lítt nýttir og
fiskiræktarstarfsemi borgarinnar
hefur ekkert borið úr býtum frá
þessum tveim fengsælu og miklu
silungsveiðivötnum.
Liggur þó í augum uppi, að í
þessum efnum á Reykjavíkurborg
mikla möguleika til að bjóða
borgarbúum eftirsóknarverða
veiði- og útivistarmöguleika við
sanngjörnu verði.
3. Elliðavatn er þriðja ágæta
veiðivatnið, sem Reykjavíkurborg
á mikla eignaraðild að, sem fylgir
jörðunum Elliðavatni og Hólmi, er
nemur 65% veiðiréttareign í
vatnahverfi Elliðavatns. Þessar
jarðir eru skráðar á nafn Raf-
magnsveitu Reykjavíkurborgar.
Veiðiréttindin í Elliðavatni með
Helluvatni, Bugðu og Hólmsá, eru
nýtt og rekin af Veiðifélagi Elliða-
vatns. Borgarbúar hagnýta sér
verulega stangaveiðileyfin í þessu
vatnahverfi. En jafnframt liggur
ljóst fyrir, að fiskiræktarstarf-
semi Reykjavíkurborgar nýtur
engra tekna eða aðstoðar fjár-
hagslega frá starfsemi Veiðifélags
Elliðavatns.
Rétt er að geta þess, að fiski-
ræktarstarfsemi borgarinnar hef-
ur umdanfarin sumur skipulagt
veiðiaðstöðu fyrir íþróttafélag
fatlaðra og lamaðra á bökkum
Elliðavatns, sem borgarsjóður
hefur kostað og nú á síðasta sumri
var þessi starfsemi styrkt af
Lions- og Kiwanisklúbbum tveim.
Þetta er virðingarvert og fagurt
framtak, sem auðvelt væri að
auka verulega með góðum vilja.
Skal að þessu atriði vikið nánara
síðar.
Auk þessara framangreindu
þriggja veiðivatna, er mér tjáð, að
Reykjavíkurborg eigi nokkur ítök í
Langavatni og Reynisvatni, smá-
vötnum í vestanverðri Mosfells-
heiði, svo og einnig ítak í Hafra-
vatni, vegna eignaraðildar borgar-
innar að Úlfarsá, sem rennur úr
Hafravatni. Þessi þrjú smávötn
mætti eflaust nýta verulega með
aukinni og skynsamlegri grisjun
og ræktun.
Ég hefi hér að framan talið rétt
að víkja fyrst að silungsveiðivötn-
unum í vatnasvæðum Reykja-
víkurborgar svo að þeir, sem
áhuga hafa á þessum málum,
gætu hugleitt þessa hlið sérstak-
lega og þá, til dæmis, velt því fyrir
sér sjálfir, hve margar silungs-
veiðistengur á degi hverjum
Reykjavíkurborg gæti átt kost á
að ráðstafa og bjóða borgarbúum
til sölu og afnota í þessum vötn-
um. Gætu menn þá einnig um leið
giskað á og velt því fyrir sér, hve
miklar tekjur gætu runnið til
fiskiræktarstarfsemi borgarinnar
frá þessum sérstæðu verðmætum,
ef vel væri að málunum staðið og
skipulega unnið. Varla fer milli
mála að hér sé um að ræða
nokkrar milljónir króna. En látum
hvern og einn velta þessu fyrir sér
á þessu stigi málanna.
Árnar
Vík ég þá næst að laxveiðiánum,
sem Reykjavíkurborg á aðild að:
1. Elliðaárnar á Reykjavíkur-
borg allar eða 100% — og eru þær
skráðar á nafn Rafmagnsveitu
Reykjavíkurborgar. Um áratuga
skeið hafa laxveiðiréttindin í Ell-
iðaánum verið seld á leigu til
Stangaveiðifélags Reykjavíkur
(SVFR) á mjög lágu verði með það
fyrir augum, af hálfu borgarinnar,
að sem flestir borgarbúar gætu
fengið að njóta veiðanna á sem
lægstu verði. Þetta sjónarmið
borgaryfirvalda og Rafmagnsveit-
unnar er mjög virðingarvert og
skiljanlegt.
Um það hefur hins vegar verið
deilt, einkum eftir að lagður var
grunnur að fiskiræktarstarfsemi
borgarinnar, hvort rétt hafi verið
og sé staðið að málum í þessum
efnum, og þá fyrst og fremst af
hálfu SVFR, og sýnist þar sitt
hverjum. Mitt mat um þetta er á
þá leið, að það sé rétt stefna að
styðja og örva starfsemi áhuga-
manna um fiskirækt og stanga-
veiði með því að láta þá njóta
þeirrar aðstöðu, sem borgin getur
í té látið, án þess að skaða eigin
aðstöðu, getu og skyldur gagnvart
veiðivötnum borgarinnar í heild.
Þetta finnst mér auðskilið mál,
sem á ekki að geta valdið neinum
ágreiningi eða deilum. Jafnauð-
skilið hlýtur það að vera öllum, að
fiskiræktarstarfsemi borgarinnar
á auðvitað að sjá um og bera
ábyrgð á fiskiræktinni í vatna-
svæðum borgarinnar, en ekki þeir
aðilar, er njóta þeirra hlunninda,
að fá veiðiréttindi borgarinnar á
leigu og reka þau í hagnaðarskyni.
Af framangreindum ástæðum
er það augljóst, að Elliðaárnar og
Klak- og eldisstöðin við Elliðaárn-
ar, hljóta að vera og eru grund-
vallaratriði í því, hvort fiskirækt-
arstarfsemi í vatnasvæðum
Reykjavíkurborgar tekst, eða
tekst ekki. Má í þessu sambandi á
það minnast, að síðan fiskiræktar-
starfsemi borgarinnar var ákveðin
og skipulögð, hefur ekki eyris virði
af rekstri Elliðaánna og Klak- og
eldisstöðvarinnar runnið í þá átt,
þó að um fleiri milljónir króna sé
að tefla.
Vonandi taka allir aðilar hönd-
um saman um að leiða þessi mál
til farsælla lykta og frambúðar.
2. Úlfarsá — Korpa — er
önnur laxveiðiáin í næsta ná-
grenni við Reykjavíkurborg, sem
borgin er eignaraðili að, hvorki
meira né minna en sem nemur
61.5% — og það munu ekki líða
margir áratugir þar til Úlfarsá
rennur til sjávar innan borgar-
marka Reykjavíkurborgar. Þetta
ber að hafa í huga, þegar fjallað er
um framtíð Úlfarsár — Korpu —
og fiskirækt í henni.
Eftirtaldar jarðir, sem veiði-
réttindi eiga í Úlfarsá, eru nú í
eigu Reykjavíkurborgar og spanna
þær yfir næstum því % hluta allra
veiðiréttindanna í ánni, svo sem
áður er að vikið:
1. Korpúlfsstaðir
2. Grafarholt
3. Lambhagi
4. Engi- og
5. Reynisvatn
Úlfarsá er rekin af Veiðifélagi
Úlfarsár, og hefur síðastliðin rúm-
an aldarfjórðung verið leigð
Áburðarverksmiðju ríkisins,
vegna kælivatnstöku úr ánni á
sínum tíma til véla verksmiðjunn-
ar. Mun það mála sannast, að
leigan á laxveiðiréttindunum í
þessari litlu en fallegu 2-ja stanga
á mun vera einhver sú hæsta, sem
um getur í landinu, enda ríkið
raunverulega leigutakinn, og þá er
ekki um annað að ræða en há-
mark.
Reykjavíkurborg fær þó ekki
eyri af hinni háu leigu — þó að
eignarhluti borgarinnar sé 61.5%
veiðiréttindanna og á þetta rang-
læti fyrst og fremst rót sína að
rekja til dæmalausra ákvæða lax-
og silungsveiðilaganna nr. 76 frá
1970 — um atkvæðisrétt í veiðifé-
lögum. Það er sem sagt rétt
rúmlega V4 hluti veiðiréttareig-
enda í Veiðifélagi Úlfarsár, sem
ræður þar lögum og lofum og
hefur ekki viljað, hingað til, koma
til móts við fiskiræktarstarfsemi
Reykjavíkurborgar; jafnvel þó að