Morgunblaðið - 01.11.1979, Blaðsíða 20

Morgunblaðið - 01.11.1979, Blaðsíða 20
20 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. NÓVEMBER 1979 Tryggvi Pálsson framkvæmdastjóri: Uppbygging og starf- semi verslunar- og þjónustumiðstöðva Úrdráttur úr erindi. sem flutt var á ráðstefnu Fjórð- ungssambands Norðurlands um viðskipta- og þjónustu- starfsemi á Norðuriandi, er haidin var i Gagnfræðaskóla Akureyrar 12. og 13. októ- ber. Góðir ráðstefnugestir: Ég mun hér í stuttu máli gera grein fyrir uppbyggingu og sam- rekstri verslunar- og þjónustu- miðstöðva með hliðsjón af þeirri reynslu, sem ég hefi öðlast við uþpbyggingu og samrekstur versl- unarmiðstöðvarinnar Kaupangs við Mýrarveg á Akureyri, en sú miðstöð var byggð á árunum 1974 og 1975, og hófst starfsemi þar að mestu í ársbyrjun 1976. Þá mun ég einnig skýra nokkuð frá verslunarmiðstöð við Sunnu- hlíð í Glerárhverfi, sem nú er í byggingu, en undirbúningur að þeirri miðstöð hófst um mitt ár 1978, en framkvæmdir vorið 1979. Þegar við á sínum tíma hófum undirbúning að byggingu verslun- armiðstöðvarinnar Kaupangs, höfðum við engri þekkingu eða reynslu á að byggja og hlaut því að fara tvo, að margt væri á annan veg en best hefði verið á kosið og komið hefur í ljós þann tíma, sem rekstur hefur staðið yfir. Sú þekking og reynsla, sem þar fékkst, hefur komið sér vel við undirbúning og uppbyggingu verslunarmiðstöðvarinnar við Sunnuhlíð. Til þess að bygging verslunar- miðstöðvar sé möguleg, eða jafn- vel æskileg, þurfa margar for- sendur að vera til staðar, frá sjónarmiði skipulags. Auk þess þarf að gera sér grein fyrir æskilegustu húsagerð með tilliti til þeirrar þjónustu, sem veita á, og ekki hvað síst að ákveða og binda allt fást um sambýlis- og samrekstrarform innan miðstöðv- arinnar. En skoðum nú hvern þessara þátta lítillega út af fyrir sig. A síðari árum hefur í skipulagi bæja verið tekið nokkurt tillit til stærð- ar æskilegra skólahverfa, sem taiin eru æskileg innan þeirra marka að þau telji um 4.000 íbúa. Slík hverfi henta mjög vel að stærðinni til fyrir verslunarmið- stöðvar, þar sem æskilegur íbúa- fjöldi er talinn vera á bilinu 3000 til 5000 íbúar, með tilliti til þess, að sá fjöldi ætti að geta staðið undir þeirri verslunar- og þjón- ustustarfsemi, sem þar yrði stað- sett. Að sjálfsögðu má ekki reikna með öllum íbúum hverfisins sem tryggum viðskiptavinum, en á móti kemur, að fjöldi bæjarbúa utan hverfisins kemur til með að sækja til verslunarmiðstöðvarinn- ar og vegur það á móti. Þá skiptir að sjálfsögðu verulegu máli, hvernig byggð er skipulögð í hverfinu, en t.d. iðnaðarbyggð innan hverfisins styður mjög við rekstur verslunarmiðstöðvarinn- Tryggvi Pálsson. ar, þar sem algengt er nú, að bæði hjón stundi vinnu utan heimilis- ins, og oft þægilegra að sækja verslun og þjónustu í nágrenni vinnustaðar en heimilis af þeim sökum. Staðsetning miðsvæðis í hverfi er nauðsynleg með tilliti til þess, að gönguleiðir séu ekki of langar. Skiptir þá verulegu máli, að við skipulagningu hafi verið gert ráð fyrir gönguleiðum út frá miðstöð- inni. Góð aðkoma bíla eftir tengi- og safnbrautum er einnig nauð- synleg, með tilliti til þess hvað við Islendingar erum háðir bílnum, og er það mikilvægast vegna þeirra viðskiptavina sem koma úr öðrum hverfum. Þá er mikilvægt að við verslunarmiðstöð sé nægur fjöldi bílastæða, og verður í því tilviki að taka tillit til stærðar húss og hverfisins. í byggingarskilmálum er kveðið á um, að eitt bílastæði skuli vera fyrir hverja 25 ferm. í húsi, en sú regla er ekki endilega einhlít. Við talningu, sem ég hefi framkvæmt við Kaupang, hafa verið allt að 100 bílar við húsið, þegar mest aðsókn er, t.d. seinni- part föstudaga. Þá ber að taka tillit til þess, hve stór hluti starfsmanna kemur til vinnu sinn- ar á bíl, og má ganga út frá því, að sá fjöldi geti verið 2 af hverjum 3 starfsmönnum. Eins og ég vék að hér að framan, erum við Islend- ingar svo háðir bílnum, að það eitt, að vita af bílastæði fast við verslun, getur ráðið úrslitum um val verslunar, þegar gert er upp við sig, hvar versla eigi. En mikilvægast er þó, að vel takist til varðandi þá þjónustu sem veitt er, að hún sé bæði fjölbreytt og aðlaðandi, en það gerir hvort tveggja, að tryggja góða aðsókn að miðstöðinni, og styrkja þar með rekstrargrundvöll þeirra sem þar reka starfsemi sína. Við val húsagerðar koma að sjálfsögðu mörg form til greina. Aðalmunur byggingarforma er þó sá, hvort utangengt er í hverja verslun fyrir sig, en þannig eru flestar versiunarmiðstöðvar sem byggðar hafa verið á landinu með fáum undantekningum, eða hvort innangengt er í allar verslanir. Sú útfærsla að hafa sérinngang í hverja verslun fyrir sig er ódýrari byggingaraðferð, þar sem sameign verður þá sáralítil, en ókostirnir eru helst þeir, að upp- hitunarkostnaður er verulega meiri, og á vetrum, t.d. þegar veður eru slæm, fer fólk aðeins í þá verslun, sem nauðsynlega þarf að versla í, t.d. dagvöruverslun, sem getur valdið því, að aðrar verslanir missa af viðskiptum, svo sem ég mun koma að hér á eftir. Innangönguformið er aftur á móti verulega dýrari byggingaraðferð, þar sem sameign verður veruleg, en kostir þess fyrir báða aðila, þ.e.a.s. viðskiptamenn og kaup- menn, eru ótvírætt meiri, og ættu því með tíð og tíma að vega upp kostnaðaraukann. Hitakostnaður verður minni, og þegar viðskipta- menn eru á annað borð komnir inn í sameignina, geta þeir rápað milli verslana, ef svo má að orði komast, og má því búast við meiri verslun. Við getum t.d. hugsað okkur húsmóður, sem upphaflega ætlaði í dagvöruverslun. Þegar hún á annað borð er komin inn í sameignina og hefur aðrar versl- anir allt um kring, gæti komið upp það dæmi, að hún uppgötvaði, að hana vantaði t.d. tvinna eða renni- lás, svo að dæmi séu tekin, og gerir þá verslun, sem í fyrra tilvikinu hefði ekki verið gerð, og hefðu því þau viðskipti getað lent annars staðar. Þá er mikilvægt í innangönguforminu að vera með veitingastofu, svo að viðskiptavin- ir geti tekið lífinu rólega, tyllt sér niður yfir kaffibolla og hugleitt þau viðskipti, sem gera á. Það er svo mál út af fyrir sig, sem sveitarstjórnarmenn ættu að hugieiða vel, en það er hvort ekki væri ástæða til að fella niður gatnagerðargjöld og nýbyggingar- gjald af slíkum sameignum, þar sem í raun er verið að byggja yfir útisvæði að hluta, og er það skoðun mín, að ef það verður ekki gert, muni byggjendur verslunar- miðstöðva taka það mikið tillit til gjaldsins, sem ekki er óeðlilegt, að það eitt geti valdið því, að innan- gönguformið verði ekki notað í þeim mæli sem æskilegt er. Það má t.d. leiða að því sterkar líkur, að við uppbyggingu miðbæjar Ak- ureyrar, sem nú stendur fyrir dyrum, muni þessi gjaldtaka af yfirbyggðum útisvæðum setja mark sitt á byggingarform húsa, til hins verra fyrir viðskiptamenn. Þungamiðja hverrar verslunar- miðstöðvar er að sjálfsögðu dag- vöruverslunin, og því mikilvægt að standsetning hennar takist vel, bæði hvað varðar tækjakost, inn- réttingar og vöruval. Ganga má út frá því sem nokkuð gefnu, að sú verslun næði umsetningu miðað við verðlag í dag um 800—1000 milljónum á ársgrundvelli. Að öðru leyti held ég, að flestar tegundir verslana og þjónustu eigi rétt á sér í miðstöðvunum, þó vissulega séu ákveðnar verslanir og þjónusta æskilegri en aðrar. Þar á ég t.d. við fataverslanir með barna og unglingafatnað, skó- verslanir, vefnaðarvöru- og hann- yrðaverslanir, bóka- og ritfanga- verslanir og blóma- og gjafavöru- verslanir, og í þjónustu rakara- stofu, hárgreiðslustofu og banka- útibú, svo eitthvað sé nefnt. Megin stefnan í þeim tveim verslunarmiðstöðvum, sem ég hefi haft hér til viðmiðunar, er sú, að stofna ekki til beinnar samkeppni milli aðila í miðstöðvunum, þó aö aldrei verði hjá því komist alveg, að einhverjir tveir eða fleiri aðilar versli með sömu vöruna. Ég nefni sem dæmi, að dagvöruverslun sel- ur t.d. ijósaperur og rafhlöður, sem einnig yrði selt í raftækja- verslun. Við þessu er ekkert að gera, enda verður slíkt í undan- tekningartilvikum, en meginuppi- staða hverrar verslunar verði þó vernduð frá samkeppni, því að þær eru fyrst og fremst í sam- keppni við sambærilegar verslanir annars staðar í bæjarfélaginu. Verndunin er einungis tilkomin til að tryggja rekstrargrundvöll hverrar sérverslunar fyrir sig og gera það kleift, að um sérverslanir verði að ræða. Sameiginlegur rekstrarkostnaður, svo sem raf- magnskostnaður, hitakostnaður, ræsting á sameign, snjómokstur og viðhald húss og lóðar, er greiddur eftir eignaraðild hvers og eins í miðstöðinni. í því sambandi er stofnað húsfélag innan mið- stöðvanna, sem hver og einn greiðir til mánaðarlegt tillag til að standa undir þessum kostnaði. Sérstökum aðila er falið að annast fjárreiður þessa húsfélags og alla ákvarðanatöku um minni málefni húsfélagsins, en í stærri málum tekur húsfélagsfundur að sjálf- sögðu allar ákvarðanir. í verslunarmiðstöðinni í Glerár- hverfi eiga sér stað viss þáttaskil í verslun á Akureyri, þar sem bæði samvinnuverslun, þ.e.a.s. Kaupfé- lag Eyfirðinga, og einkaaðilar reka starfsemi sína hlið við hlið, undir sama þaki. Á undanförnum árum hefur það verið stefna kaup- félagsins að reka dagvöruverslan- ir í öllum hverfum bæjarins, og er slíkt sjálfsögð þjónusta við félags- menn og viðskiptavini. Með breyttu verslunarfyrirkomulagi eftir tilkomu verslunarmiðstöðva væri full ástæða til þess fyrir kaupfélögin að endurskoða þessa stefnu sína, því að vissulega þurfa félagsmenn og viðskiptamenn þeirra þjónustu á fleiri sviðum og ef kaupfélögin hasla sér ekki völl innan miðstöðvanna á fleiri svið- um en í dagvöruverslun, má ganga út frá því, að önnur verslun þeirra dragist saman. Mér hefur helst dottið í hug, hvort ekki væri ástæða fyrir kaupfélögin að huga að verslunarþjónustu innan miðstöðvanna í tengslum við hinn mikla fataiðnað, sem samvinnu- hreyfingin stundar í landinu. Að lokum vil ég geta þess, að í upphafi er hverjum og einum aðila úthlutað ákveðnu verslunar- og þjónustusviði. Þetta segir þó ekki, að ekki megi breyta um rekstrar- form, því að það er undantekning- arlaust veitt, ef ekki er samskonar rekstur fyrir í miðstöðinni og breyta á í. Tilkoma verslunarmiðstöðva í stærri bæjum og borgum er orðin staðreynd, sem allir aðilar, svo sem verslunarmenn og ekki hvað síst sveitarstjórnarmenn, verða að taka fullt tillit til og haga gerðum sínum í samræmi við það. Portisch teflir í Hróa hattar-stíl Lajos Portisch hefur verið meðal bestu skákmanna heims um árabil. Þessi ungverski vinnuþjarkur lék aðalhlut- verkið i niundu og elleftu um- ferð mótsins í Ríó. Hann er frægur fyrir að tefla i „Hróa hattar-stíl“, þ.e. vinna hina sterku (ríku) en tapa fyrir hinum veiku (fátæku). Trúr þessu tapaði hann fyrir Sunye en vann siðan Balashov. Alltaf teflir hann af miklum þrótti og hin verstu áföll virðast ekki hafa minnstu áhrif á hann. Hvítt: Portisch Svart: Balashov Nimzomdversk vörn 1. d4 — Rffi, 2. c4 - e6, 3. Rc3 - Bb4, 4. e3 - 04), 5. Bd3 - c5. 6. Rf3 — d5, 7. 0-0 — dxc4, 8. Bxc4 - Rbd7, 9. De2 - a6. (Vinsælla er 9. ... b6) 10. a4 - Dc7?! (Balashov hefur beitt þessum vafasama leik öðru hverju. Betra var 10. ... cxd4) 11. Ra2! (Þessi leikur setur 'svartan í mikinn vanda. Hvítur hótar að drepa biskupinn og fá betra tafl vegna betri peðastöðu auk bisk- upaparsins. Ef biskupinn hörfar til a5, drepur hvítur á c5 og leikur síðan b4). b5.12. Bd3 (Eftir 12. axb5 — axb5, 13. Bxb5 er riddarinn á a2 leppur) Ba5,13. axb5 — axb5,14. Bxb5 (Hvítur hefur unnið peð, en svartur vonast til að ná mótspili í staðinn) Bb7,15. Hdl (Knaak lék gegn Balashov í Hálle 1976, 15. Rc3 og fékk gott Skák eftir GUÐMUND SIGURJÓNSSON tafl. Leikur Portisch er líklega ekki síðri) Hab8,16. dxc5! (Þetta peð er svartur neyddur til að drepa, þótt það hafi í för með sér mikil óþægindi) Bxf3,17. gxf3 - Rc5,18. b4 - Rb3,19. Hbl - De5!? (Á þennan hátt bjargar svartur sér frá mannstapi) - 20. bxa5 - Hxb5, 21. Khl! Svartur hótaði lævíslega 21. ... Rd4!) Db8 (Leiðir beint til taps, en leið til björgunar er vandfundin) 22. Ba3 - Hc8, 23. Bd6 - Db7 24. a6! - Db6 (Eftir 24. ... Dxa6 fellur maður, 25. Hxb3) 25. Bc7! - Dc6 Biskupinn er friðhelgur, t.d. 25. ... Dxc7, 26. Dxb5, eða 25. ... Hxc7, 26. Hc8+) 26. a7 - h6, 27. Bb8 (Nú er sigurinn vís) Rd7, 28. Hd6 (Síðra var strax 28. Hxd7 vegna Rd4) Db7, 29. Hxd7 - Dxd7, 30. a8=D - Hbxb8, 31. De4 og Balashov gafst upp. En augnabliks hryllingsmynd kemur ætíð upp í huga minn, þegar 10. umferðin berst í tal. Svart: Htibner Hvitt: Smejkal Þegar hér var komið sögu í skákinni átti Smejkal eftir u.þ.b. 'Á mínútu af tíma sínum, en Húbner næstum heila klukku- stund. Staðan er jafnteflisleg, en báðir keppendur hafa leikið síðustu leiki leifturhratt. Svo virðist, sem að Húbner sé að reyna að fella andstæðing sinn á tíma. Nú gerðust undarlegir hlutir: 31. Hdal - Hbb6?? (31. Ha8) 32. Kfl?? (32. b4) £5?? (Rb7) 33. b4 og hvítur vann mann og þar með skákina. Húbner var lengi að jafna sig eftir þetta áfall, — og ég reyndar eir»nig.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.