Morgunblaðið - 02.02.1980, Page 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 2. FEBRÚAR 1980
Stefán Svavarsson dósent og lögg. endurskoðandi:
Um skattalagafrumvarpið
Þessa dagana liggur fyrir Al-
þingi frumvarp til laga um breyt-
ingu á lögum um tekju- og eignar-
skatt. Þetta frumvarp og reyndar
nýju skattalögin hafa verið gagn-
rýnd af mörgum aðilum. Faerri
hafa orðið til þess að taka já-
kvæða afstöðu til laganna eða
frumvarpsins. Það er ástæðan til
þess, að ég vil koma eftirfarandi á
framfæri.
Ég hef ekki í hyggju að fjalla
um þann þátt nefdra laga og
frumvarps, sem snertir skattlagn-
ingu einstaklinga, jafnvel þótt
ástæða sé til. Hins vegar vil ég
ræða um skattlagningu atvinnu-
rekstrar og þá sérstaklega þau
ákvæði þeirra laga og frumvarps,
sem túlka má sem andsvar lög-
gjafans við áhrifum verðbólgu á
hagnaðarútreikninga.
. Fyrst er rétt að fara nokkrum
orðum um hagnaðarútreikninga
skv. eldri skattalögum. Þau
skattalög, sem féllu úr gildi með
gildistöku laga nr. 40/1978
byggðu, sem aðalreglu, á reglum
hefðbundinna reikningsskila-
venju. Sú regla, forsenda, sem
mestu skiptir í þessu sambandi er
sú forsenda hefðbundinna reikn-
ingsskilavenja, að mælieiningin,
sem stuðst er við, sé stöðug. Hér
er að sjálfsögðu átt við íslenzku
krónuna. Efalítið er sá íslending-
ur vandfundinn, sem ekki gerir sér
grein fyrir skekkju þessarar for-
sendu. Allir vita, að hér hefur
geysað óðaverðbólga. Afleiðing
þessarar forsendu á' hagnaðarút-
reikninga, er sú, að niðurstöður
hefðbundinna reikningsskila
verða illtúlkanlegar, og segja jafn-
vel lítið sem ekkert til um „raun-
veruleikann". Þegar skattalög
byggja líka, sem aðalreglu, á
þessari forsendu er augljóst, að
ekki er von til þess, að þau
framkalli tölu um afkomu, sem er
marktæk. Ljóst er því, að hætta
kann að vera á tvennu, í fyrsta
lagi, að fyrirtæki sé skattlagt án
hagnaðar og jafnframt hinu, að
fyrirtæki sé ekki skattlagt þrátt
fyrir velgengni.
Rétt er að velta því fyrir sér
hver ætti að vera stofn til álagn-
ingar tekjuskatts. Ég held að
flestir geti orðið sammála um, að
eðlilegast sé að leggja skatt á þá
fjárhæð, sem segir til um það
hversu miklu betur fyrirtæki er
sett í lok eins tímabils en það var í
upphafi þess. Með öðrum orðum,
að eðlilegasti skattstofninn sé
raunafkoma. Ég held jafnframt,
að það skipti ekki máli hvar í
flokki menn standa; um þetta
atriði ætti ekki að þurfa að vera
ósamkomulag. Hins vegar kann
menn að greina á um það hversu
mikið af raunafkomu skuli renna
til hins opinbera. Og jafnframt
hversu mikið skuli hvikað frá
raunafkomu við ákvörðun skatt-
stofns. Skattalög hafa jú verið
notuð til þess að hvetja eða letja
til athafna eða aðgerðarleysis. Af
pólitískum ástæðum kann menn
því að greina á um hversu mikið
skuli af slíku gert.
í stuttu máli má segja, að það
séu aðallega þrjú atriði, sem
verðbólga hefur áhrif á við út-
reikning afkomu. í fyrsta lagi eru
verulegar líkur á því, að leiðrétta
þurfi gjaldfærða vörunotkun.
Astæðan fyrir þessu er sú, að
birgðahald í atvinnurekstri er
nauðsynlegt, en það þýðir, að líkur
eru á því, við skilyrði verðbólgu,
að á söludegi vara sé endurkaups-
verð þeirra hærra en kaupverð.
Afleiðing þess að styðjast við
hefðbundnar reikningsskilavenjur
og skattalög er, að brúttóágóði
(mismunur söluverðs og kaup-
verðs vara) verður oftalinn, þ.e.
hluti hans er í reynd platgróði. Því
er ljóst, að vegna þessa liðar
verður um ofsköttun að ræða ef
ekkert er að gert. í eldri skattalög-
um má segja að gerð hafi verið
tilraun til að leiðrétta þessa of-
talningu að hluta, með ákvæði um
niðurskrift birgða. Það ákvæði var
hins vegar ófullnægjandi þar sem
með því tókst ekki að leiðrétta
vörunotkun til gangverðs. Jafn-
framt var það ófullnægjandi að
því leyti, að það var ekki tekið
tillit til þess, að þörf fyrirtækja á
leiðréttingu í þessu sambandi er
mismikil. Þau fyrirtæki, sem hafa
mikinn veltuhraða birgða hafa
minni þörf fyrir leiðréttingu en
þau, sem hafa lítinn veltuhraða
birgða. í frumvarpinu er þetta
vandamál leyst með þeim hætti,
að við útreikning verðbólgu-
gróða/eða taps eru birgðir taldar
með peningaeignum. Það veldur
því að verðbólgugróðinn verður
minni en ella og öfugt, að verð-
bólgutapið verður meira en ann-
ars. Með þessum hætti er því
kömið að leiðréttingu á vörunot-
kun. Leiðréttingin verður sú, að
birgðir í upphafi rekstursárs eru
endurmetnar í gjaldfærslu, sem
nemur verðbreytingarhlutfalli
milli ára. Vandfundin er fram-
kvæmanleg lausn, sem er betri en
þessi. I þessu sambandi er ljóst, að
fyrst nefnd leiðrétting á vörunot-
kun er gerð verður minni þörf
fyrir niðurskrift vörubirgða og
lækkar hún því úr 30% í 10%. Að
minni hyggju hefði hún jafnvel
mátt hverfa alveg.
í öðru lagi hefur verðbólga áhrif
á afskriftir fastafjármuna. Eins
og áður sagði byggðu gömlu
skattalögin á þeirri meginfor-
sendu reikningsskila, að verðlag sé
stöðugt. Þessi forsenda olli því, að
afskriftir fastafjármuna voru af
upphaflegu kaupverði, sem gat
verið langt frá endurkaupsverði á
tímum verðbólgu. Ljóst er því, að
vegna þessa liðar eru því veru-
legar líkur á, að hagnaður sé
oftalinn sem nemur mismun af-
skrifta af upphaflegu kaupverði og
gangverði viðkomandi fastafjárm-
una. I gömlu skattalögunum má
finna ákvæði, sem túlka má sem
tilraun til að leysa þennan vanda.
Til að mynda mátti afskrifa hrað-
ar með flýtiafskriftum og auk þess
mátti koma við leiðréttingu á
almennum afskriftum með verð-
stuðulsafskrift. Akvæði gömlu
laganna um þessar afskriftir voru
þó þannig orðuð að eingöngu var
tekið tillit til verðlagsbreytinga
milli tveggja síðustu ára og það
var galli. Þrátt fyrir ákvæði gömlu
laganna um flýtiafskriftir og
verðstuðulsafskriftir voru af-
skriftir gömlu laganna ófullnægj-
andi. Að vísu héldu ýmsir því
fram, að afskriftir gömlu laganna
hefðu verið of háar en það er á
misskilningi byggt og ekki ástæða
hér til að rökstyðja það á annan
hátt en þann að vísa til þess sem á
eftir kemur. I nýju lögunum og
frumvarpinu er hins vegar tekið á
þessu máli með þeim hætti að
telja verður vel viðunandi. Sam-
kvæmt nýju lögunum verður
framkvæmt árlegt endurmat
eigna og verða afskriftir reiknað-
ar af slíku endurmati. Líkur eru á
því, að afskriftir fastafjármuna
verði því eins nálægt raunafskrift-
um á meðalverðlagi uppgjörsárs
og kostur er á. Sumir hafa haldið
því fram, að byggingarvísitala
segi ekki nægilega vel til um
verðbreytingar á öllum fasta-
fjármunum og því verði að styðj-
ast við fleiri vísitölur. En til hins
verður að líta, að lögin verða að
vera framkvæmanleg og ekki vera
of tímafrek við framtalsgerð. Hitt
er svo annað mál, og það má laga
síðar, að fleiri en eina bygg-
ingarvísitölu hlýtur að vera æski-
legt að nota innan sama árs. Ég er
því jafnframt hlynntur nýju lög-
unum í sambandi við afskriftir
fastafjármuna.
I þriðja og síðasta lagi hefur
verðbólga áhrif á vissar eignir
svonefndar peningaeignir, og
skuldir. Þannig er ljóst, að sá, sem
á eina og sömu krónuna í upphafi
og lok árs er ekki jafnvel settur í
lok ársins og hann var í upphafi
þess ef verðbólga hefur verið á
viðkomandi tímabili. Kaupmáttur
krónunnar er minni í lok ársins en
í upphafi ársins, og þannig hefur
viðkomandi orðið fyrir raunveru-
legu tapi. Á sama hátt hefur sá
raunverulegan ávinning, sem
skuldar sömu krónuna í upphafi
og lok sama tímabils við skilyrði
verðbólgu. Hvort fyrirtæki verða
fyrir tapi eða hafa ávinning af
verðbólgu í þessu sambandi ræðst
af því hvort peningaeignir eru
hærri en peningaskuldir. Sá sem
hefur meira af peningaeignum en
peningaskuldum verður fyrir tapi
en hinn, sem skuldar meira en
hann á af peningaeignum hefur
ávinning af verðbólgunni. Hér er
að vísu um talsverða einföldun að
ræða. LJóst er að peningastaða
(mismunur peningaeigna og pen-
Stefán Svavarsson
ingaskulda) er sífellt að breytast
innan ársins. Það getur því verið
flókið mál að reikna út raunveru-
leg áhrif verðbólgunnar í slíku
tilviki.
Gömlu skattalögin líta alger-
lega framhjá því, að um slíkt tap
eða gróða gæti verið að ræða og að
því leyti voru þau ófullnægjandi. í
nýju lögunum og enn betur í
frumvarpinu er tekið á þessum
vanda. Af nauðsyn vegna fram-
kvæmdaörðugleika verður að ein-
falda útreikning á verðbreytinga-
ávinningi eða tapi. í stað þess að
líta til þess sem áður sagði, að
peningastaða fyrirtækja væri
sífellt að breytast, er gefið að
upphafsstaðar þ.e. í ársbyrjun sé
einkennandi fyrir það sem eftir er
af árinu. í þessu felst viss skekkja
en varla er hún svo mikil að hún
valdi því að óviðunandi sé. Ég tel
því, að svo miklu leyti sem áhugi
er á því að skattleggja raunaf-
komu fyrirtækja, að það verði að
taka tillit til áhrifa verðbólgunnar
á peningastöðu fyrirtækja. Frum-
varpið gerir það mun betur en
lögin, sem nú eru í gildi.
Það er rétt að taka það fram, að
um það er ágreiningur meðal
þeirra sem til þekkja hversu langt
eigi að ganga í að skattleggja
ávinning af langtímaskuldum.
Þeir sem ekki vilja skattleggja
hann strax við tilurð halda því
fram, að greiðsluvandræði gætu
hlotist ef hann væri skattlagður
strax. Hér er því peningastreymis-
afstaðan til hagnaðar látin ráða
ferðinni. í frumvarpinu má sjá, að
þessi afstaða á sér fylgismenn því
heimilt er að afskrifa á móti
reiknuðum verðbreytingagróða
sem nemur 25%. Hitt sjónarmiðið
tekur ekki mið af peningastreymi
heldur af raunafkomu, og því
myndi allur ávinningur af lang-
tímaskuldum skattlagður.
I þessu sambandi er rétt að taka
fram, að allar verðtryggingar og
gengistöp af langtímaskuldum má
færa til gjalda að fullu. Þannig
yrði tekju- og gjaldfærsla láns,
sem verðtryggt er að fullu, vænt-
anlega sú sama og því kæmi í
reynd ekki til skattlagningar
vegna viðkomandi láns. Hins veg-
ar myndi það fyrirtæki sem skuld-
ar óverðtryggt lán eða lítið verð-
tryggt eða jafnvel lán tryggt í
erlendum gjaldmiðli, sem ekki
hefur breyst jafnmikið og breyt-
ing á meðaltalsbyggingarvísitölu,
verða að greiða skatt af ávinningi
af láninu, enda vandfundin rök
fyrir því, að hér sé ekki um
ávinning að ræða. Hvenær á hins
vegar að skattleggja þann ávinn-
ing? Á að gera það við tilurð hans
eða þegar peningaleg innlausn á
sér stað við sölu þess fjármunar,
er keyptur var með' viðkomandi
láni? Persónulega hallast ég nú að
hinu fyrrnefnda.
Ekki má gleymast í umræðu um
verðbreytingagróðann að sumir fá
verðbreytingatap til frádráttar
skv. frumvarpinu. Mestar líkur
eru á, að það séu fyrirtæki, sem
hafa fjármagnað sínar fjárfest-
ingar með eigin fé. Hvers eiga
slíkir aðilar að gjalda? Hafa þeir
ekki á undanförnum árum verið
hlunnfarnir. Frumvarpið lagar
það misrétti, með því að heimila
gjaldfærslu verðbreytingataps,
sem verður vegna þess að þeir
skulda minna en þeir eiga af
peningaeignum.
Þeir, sem undanfarið hafa séð
ástæðu til þess að kvarta undan
margnefndu frumvarpi annað
hvort í blöðum eða á öðrum
vettvangi, hafa gjarnan einblínt á
þetta síðastnefnda atriði, sem
snertir verðbólgugróðann. Um
fyrri tvö atriðin virðist vera minni
raunverulegur ágreiningur. Að
vísu hafa sumir talið að ekki sé
ástæða til að lækka niðurskrift
birgða en það er að minni hyggju á
misskilningi byggt, eins og haldið
er fram hér að framan.
Kjarni þessa máls felst í þessu:
Er löggjafarvaldið tilbúið til þess
að skattleggja raunverulegan
ávinning, sem fyrirtæki hafa af
því að skulda í verðbólgunni eða
ekki? Að þessu tvennu mættu
menn jafnframt spyrja sig: Gæti
samþykkt þessa frumvarps ekki
orðið til þess að forráðamenn
sumra fyrirtækja hefðu minni
áhuga á því að skulda og komast
yfir steinsteypu og snúi sér af
meiri alvöru að eiginlegri starf-
semi fyrirtækja? Og jafnframt, á
að nota skattalög til að koma slíku
í kring eða á að gera það með
öðrum hætti?
Það kann vel að vera, að með
samþykkt frumvarpsins sé of
geyst farið af stað í þessu efni.
Ljóst er, að fyrirtæki hafa af
skiljanlegum ástæðum lagt sig
eftir því að hafa ávinning af
verðbólgunni. Leikurinn er jú
gerður til þess að græða. Það má
líka vel vera, að skynsamlegra
hefði verið að gefa aðlögunartíma
og fara varlegar í skattlagningu
verðbólgugróðans en frumvarpið
gerir, en herða á síðar. Það er
pólitísk spurning og því verða
þingmenn að svara. En hvað sem
því líður þá verður að fá svör
þeirra, sem fyrst, því frekari
dráttur en nú er orðinn í þessu
máli, er óverjandi.
Armann Kr. Einarsson:
Athyglisverð
barnabók
Skömmu fyrir jól kom út barna-
bókin Kalli á þakinu flýgur að
nýju eftir Astrid Lindgren í
þýðingu Sigurðar Gunnarssonar
fyrrv. skólastjóra. Ég hef verið að
bíða eftir því að heyra eða sjá
þessarar ágætu bókar getið í
útvarpi eða blöðum en svo undar-
lega bregður við að hvergi hefur
verið minnst á hana, það er ég
best veit. Aftur á móti hafa
myndasögur í lélegum þýðingum
verið básúnaðar í fjölmiðlum, þótt
þær beinlínis stuðli að mál-
skemmdum.
Sænsku skáldkonuna Astrid
Lindgren þarf ekki að kynna, hún
hefur fyrir löngu hlotið heims-
frægð fyrir barnabækur sínar.
Bækurnar um Línu Langsokk,
Emil í Kattholti og margar fleiri
hafa komið út í ísl. þýðingum. Og
nú bætist enn eitt nafn, Kalli á
þakinu, í hið fjölbreytilega safn
ógleymanlegra persóna er skáld-
konan hefur gefið lesendum
sínum.
Bækurnar um Kalla á þakinu
eru þrjár. Sú fyrsta heitir Litli
bróðir og Kalli á þakinu og kom
út 1976. Á kápusíðu annarar
bókarinnar sem hér er fjallað um
segir meðal annars:
„Á fjórðu hæð í stóru sambýl-
ishúsi einhvers staðar í Stokk-
hólmi býr Jón Sveinsson og fjöl-
skylda. Hjónin eiga þrjú börn.
Litli bróðir er yngstur. Binni og
Beta eru töluvert eldri en hann og
ef Kalli á þakinu hefði ekki verið
leikfélagi hans hefði Litli bróðir
oft verið fjarska einmana. Pabbi
og mamma héldu í fyrstu að Kalli
væri bara þykjustu félagi eins og
börn ímynda sér oft að' þau eigi
þegar þau eru einmana, og þess
vegna keyptu þau hund handa
Litla bróður. Svo sem nærri má
geta þykir Litla bróður ákaflega
vænt um Bimbó sinn en Kalli á
, þakinu er þó enn þá betrí leikfé-
lagi. Og áður en langt líður
komast mamma og pabbi að því að
hann er ljóslifandi furðufugl sem
veitir Litla bróður margs konar
ánægju og ævintýri.
Hér skal vera glens og gaman,
annars verð ég hér ekki stundinni
lengur, segir Kalli þegar hann
kemur allt í einu fljúgandi inn um
gluggann hjá Litla bróður, glett-
inn og gamansamur eins og fyrr
og alltaf tilbúinn að finna upp á
einhverju skrýtnu og skemmti-
legu.“
Þetta ætti að nægja til að gefa
nokkra vísbendingu um efni bók-
arinnar. Vonandi verður þess ekki
langt að bíða að þriðja og síðasta
bókin um Kalla á þakinu komi út.
Eins og áður segir er Sigurður
Gunnarsson þýðandi Kallabók-
anna. Sigurður hefur þá sérstöðu
að vera afkastamesti þýðandi
barnabóka hérlendis, en alls munu
nær sjö tugir bóka hafa komið út í
þýðingu hans eða verið lesnar í
útvarp. Afköst eru að vísu ekki
algildur mælikvarði á gæði þýð-
inga, en stöðug þjálfun í meðferð
máls, ásamt góðri íslenskukunn-
áttu og næmum smekk eru þung á
metunum. Sigurður skrifar lipurt
og lifandi mál, og þegar honum
tekst best upp er stíll hans
myndrænn og þróttmikill. Sigurð-
ur hefur fyrir löngu skapað sér
nafn sem snjall þýðandi og enn
sækir hann á brattann.
Kallabækurnar mæla best með
sér sjálfar. Engan þarf að undra
slíkt þegar í hlut eiga að máli
frægur höfundur og smekkvís þýð-
andi. Það er mikill fengur að fá
þessar bækur á íslensku. Þær eiga
i