Morgunblaðið - 15.03.1980, Qupperneq 39

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. MARZ 1980
39
Þessa konu ræður Guðjón í Lækj-
arbug til sín sem ráðskonu árið
1921. Og nú voru litlu telpurnar í
Lækjarbug orðnar þrjár, allar á
svipuðu reki, eins og systur væru.
Og María gekk þeim öllum í
móðurstað upp frá þessu, og yfir-
gaf aldrei Lækjarbugsheimilið,
elskuð og virt af þeim öllum jafnt.
Þau Guðjón og María bjuggu
saman í óvígðri sambúð öll þessi
ár. Það mun sannmæli að María
rækti sitt hlutverk af mikilli alúð
og annaðist heimilið og uppeldi
barnanna, eins og þau væru öll
hennar eigin börn. Guðjóni var
hún alla tíð ómetanleg stoð og
styrkur, — ekki síst síðustu árin,
eftir að heilsa hans tók að bila.
Veit ég að hann mat þessa mann-
kostakonu að verðleikum, þó mörg
orð hefði hann ekki um það.
Það segir sig sjálft að mikill
harmur hefur verið kveðinn að
heimilinu í Lækjarbug, þegar
Guðjón missti sína glæsilegu,
ungu konu. En hann var ekki
maður þeirrar gerðar, að bera
trega sinn á torg, en bar harm
sinn í hljóði, svo að lítt sá á hið
ytra. — Það er einkennilegt hvað
lítil atvik geta stundum orðið til
þess, að opna manni sýn, jafnvel
inn í dýpstu hugarfylgsni fólks,
sem falin hafa verið ævina alla
undir dulargerfi hversdagsleikans.
Því mæli ég svo nú, að fyrir
réttum tveim árum barst mér bréf
frá Guðjóni í Lækjarbug, sem
annar þetta. Tilefnið var það að þá
fyrir skömmu hafði á heimili
hans, nánast fyrir tilviljun, orðið
umtal um sorgartilfelli, sem komu
fyrir konu, mér nátengda, tvö ár í
röð og rétt fyrir jólin í bæði
skiptin, líkt og í Lækjarbug fyrr-
um. — Þetta bréf Guðjóns er svo
merkilegt og táknrænt fyrir skap-
gerð hans hið innra, að ég má til
að taka upp úr því dálítinn kafla.
Bréfið er dagsett 21. jan. 1978 og
við skulum hafa í huga að það er
88 ára gamall maður, sem skrifar:
„Já, hann hefur höggvið hart og
títt í knérunn mágkonu þinnar, sá
er valdið hefur með ljáinn. —
Sorgin kemur víða við og veldur
breyttum högum og velflestir fá
að kynnast henni, seint eða
snemma á lífsleiðinni, hver sem í
hlut á, — og hún fer ekki í
manngreinaálit ... Ég man það
enn, Jón minn, að stuttu eftir að
við Valgerður mín, þessi fallega og
góða eiginkona og móðir, höfðum
eignast tvær fallegar, litlar dætur,
að þá kom hingað til okkar þín
móðir, sem ég mat einlægt mikils.
Hún dáðist að litlu stúlkunum
okkar og sagði: En hvað
hamingjusólin skín nú glatt hjá
ykkur, Guðjón minn! — En hún
gerði það ekki lengi. Fyrirvaralítið
dró svart ský fyrir sólu og elskaðri
eiginkonu og móður var kippt í
burtu. Það sannast of oft það, sem
skáldið segir: Oft er blandin ævi-
raun, oft er vandi að lifa.“ — Þetta
skrifar Guðjón, sjóndapur, með
sinni stílhreinu stafagerð, 60 ár-
um eftir að sorgaratburðirnir
gerðust í lífi hans. Þegar hjúpnum
er af létt, kemur í ljós opin und,
sem ekki hafði gróið að fullu í öll
þessi ár. En Guðjón var það
karlmenni að bogna aldrei. Og
hann brotnaði ekki fyrr ení byln-
um stóra seinast!
Mig grunar að Guðjón hafi ekki
oft opnað svo hug sinn, sem hann
gerði fyrir mér í þetta sinn, því að
hliðin, sem út sneri hversdagslega,
var svolítið öðruvísi. — Guðjón
var ekki aðeins þéttur á velli,
heldur líkáþéttur í lund, ef því var
að skipta, einkum ef honum
fannst að einhverju leiti á hlut
sinn gengið. Fundum okkar bar
síðast saman 20. des. 1978, þá í
vinahópi á 100. afmælisdegi Guð-
rúnar á Mel, en þær María í
Lækjarbug og hún voru systur
(Guðrún dó á s.l. ári). Guðjón var
þá hress og glaður, og óþreytandi
að rifja upp löngu liðna atburði.
Einn af þeim var þessi: Hann
kvaðst hafa verið kominn upp í
Skógaflóa, árla dags snemma á
engjaslætti, í þeim tilgangi að
hefja þar heyskap, að venju. Þegar
hann kemur í teiginn, sem hann
hafði oft slegið áður, er þar fyrir
maður af næsta bæ, albúinn þess
að hefja þar heyskap fyrir sjálfan
sig. Guðjón rakti fyrir mér þau
Umræður um deiliskipulag á Bráðræðisholti:
Bráðræði á
Bráðræðisholti?
orðaskipti, sem fóru milli þeirra
— því líkast sme hann væri að
segja draum sinn, en þeim lauk
með þessum orðum Guðjóns: Þú
rétt ræður því, hvort þú slærð hér
eða ekki. En það skaltu vita að
heyið, sem þú losar, hirði ég! Að
þessum orðum töluðum kvaðst
hann hafa gengið snúðugt burtu,
og hóf sláttinn á öðrum enda
teigsins. En maðurinn þekkti Guð-
jón það vel, að hann vissi að við
þessi orð yrði staðið,
— og hvarf af vettvangi. En mér
er sem ég sjái Lækjarbugsbónd-
ann við sláttinn, þennan morgun,
— og blettinn eftir daginn. — Þar
hygg ég að fáir hefðu við jafnast.
Guðjón í Lækjarbug var fyrst og
fremst bóndi. Hann var að vissu
leyti fastheldinn á fornar venjur
og tileinkaði sér ekki nýungar fyrr
en eftir yfirvegun. Allt handbrað
hans bar vott um snyrtimennsku
og vandvirkni, svo sem sjá má í
Lækjarbug. Hann reisti sér aldrei
hurðarás um öxl, í neinu falli
fjárhagslega. Framkvæmdum á
jörðinni var svo í hóf stillt, að þær
kölluðu ekki á fjárfestingu fram
yfir það, sem búið gat í té látið.
Kunnugir hafa tjáð mér að Guð-
jón muni aldrei hafa veðsett jörð
sína, og þykir mér það trúlegt, því
honum mun það hafa verið skapi
næst, að skulda aldrei neinum
neitt. — Þannig var Guðjón í
mínum augum, dæmigerður bú-
höldur og bústólpi þeirrar gerðar,
sem ætíð sá eigin hag og öryggi
borgið. Slíkir menn þurftu aldrei
að þiggja neitt af neinum, — þá
skorti aldrei neitt. — Búskussa
hafði Guðjón ekki í hávegum og
fyrirhyggjuleysi fordæmdi hann.
Og stundum finnst mér eins og ég
sjái Guðjón í Brandi á Hóli, í sögu
Guðm. Friðjónssonar, Gamla
heyið. En það er matsatriði, hvort
sá samanburður stenst, því full-
komin hliðstæða hefur aldrei
skapast hér, sem betur fer vil ég
segja.
Eg hefi hér að framan dregið
fram nokkrar svipmyndir úr lífi
Guðjóns í Lækjarbug. Er þó fátt
eitt fært í letur af því, sem komið
hefur í hugann. — Þrátt fyrir hinn
mikla harm, sem að honum ung-
um var kveðinn, var Guðjón þó í
sannleika gæfumaður. Þessa gæfu
bar hann fyrst og fremst í sjálfum
sér, — í atgerfi sínu og góðum
eðliskostum, sem var arfur frá
merkum ættstofni hans. Hann
hlaut hið ákjósanlegasta uppeldi á
fyrirmyndar heimili, þar sem at-
hafnaþrá hans fékk að þroskast, á
hinn farsælasta hátt. Honum
hlotnaðist hin óviðjafnanlega
lífsaðstaða í Lækjarbug, þar sem
öndvegis- og hlunnindajörð féll
óskipt í hlut hans, að fósturfor-
eldrum hans látnum. Og loks,
þegar sárast svarf að, færði gæfan
honum þann lífsförunaut, sem var
hans stoð og styrkur, allt til
æviloka. — Og nú bera börn hans
og afkomendur þeirra, atgjörvi
hans inn í framtíðina, landi og lýð
til góðs.
Og nú er þessi sterki maður
horfinn bak við tjaldið, sem skilur
heimana að. „Er Hel í fangi minn
hollvin ber, þá sakna ég einhvers
af sjálfum mér“. — Já, það er
sjónarsviptir að slíkum mönnum,
sem Guðjón var og vandfyllt
skarðið, sem eftir stendur. En
sagan hefur oft endurtekið sig og
getur gert það enn. Nafnið „Guð-
jón í Lækjarbug" fær nú nýja
merkingu. Dóttursonur vors látna
vinar, og nafni hans, tók sér
bólfestu í túninu í Lækjarbug
fyrir nokkrum árum, í nýtísku
húsi, sem hann reisti sér þar. Og
hann hefur verið aðalbóndinn í
Læjarbug síðan. — Framtíðin
sker úr um það, hvernig honum
tekst að standa undir nafni. En
góðar óskir allra, sem eitthvað
kynntust afa hans, fylgja honum
fram á veginn.
Guðjón í Lækjarbug var jarð-
sunginn að Ökrum, laugardaginn
9. febr. s.l., að viðstöddu miklu
fjölmenni. Sr. Einar Jónsson í
Söðulsholti flutti útfararræðu, en
erfi var drukkið í Lyngbrekku,
félagsheimili sveitarinnar. Óvenju
mikil veðurblíða var þennan dag,
miðað við árstíma. Vel átti það
við,.að yfir moldum þessa manns
og í orðastað hans, var sungið hið
alkunna átthagaljóð Sigurðar á
Arnarvatni: Blessuð sértu sveitin
mín. — Guðjón var maður heima-
kær og honum þótti vænt um
bæinn sinn, og raunar sveitina
alla. „Engið, fjöllin, áin þín, ynd-
islega sveitin mín, heilla mig ...“
Já. — Hið víðáttumikla land í
kringum Lækjarbug, fjöllin, sem
standa í fegurð sinni og tign eins
og múrveggur gegn norðan næð-
ingnum — og áin, ein mesta
laxveiðiá héraðsins, sem leggur
gull í lófa eigendanna, þeim að
fyrirhafnarlausu, — við allt þetta
og miklu fleira, var Guðjón tengd-
ur traustum böndum. En við útför
slíkra öldunga, er mönnum þakkl-
æti efst í hug, oft fyrir ævilöng
kynni. Svo var mér að minnsta
kosti.
Blessuð veri minning míns látna
vinar!
Jón Sigurðsson.
frá Skíðsholtum.
Á borgarstjórnarfundi
sem haldinn var sl.
fimmtudag. kom til um-
ræðu deiliskipulag fyrir
Bráðræðisholt, en skipu-
lag þetta var lagt fram í
borgarráði 22. janúar sl.
Fyrstur kvaddi sér hljóðs
Albert Guðmundsson (S),
en hann greiddi atkvæði á
móti skipulaginu í borg-
arráði.
Albert sagði afstöðu sína byggj-
ast á því að hann væri andvígur
því að nota þessar lóðir, eða aðrar
sem til falla, undir gömul hús.
Gömul hús ættu að vera í Árbæ, ef
að þau hefðu eitthvert sérstakt
gildi. Albert sagði það skoðun sína
að ekki ætti að nota byggingar-
svæði í borginni undir gömul hús,
hvort sem þau væru frá Reykjavík
eða utan af landi. Rétta stefnu
sagði Albert vera að bæta gömlum
húsum inn í gamlar húsaraðir og
varðveita þannig heildarsvip
gatna sem byggðar væru gömlum
húsum. „Þegar um nýjar bygg-
ingarlóðir er að ræða þá vil ég að
borgin sé byggð upp,“ sagði Al-
bert. Þá lýsti Albert sig andvígan
því að skipuleggja Bráðræðisholt-
ið undir gömul hús. Albert sagðist
telja að húsverndunarstefnunni
væri fullnægt með því að viðhalda
Grjótaþorpi, en það væri hægt að
gera vinalegt með visteum aðgerð-
um. En andvígur kvaðst Albert
þeirri stefnu sem nú virtist að
koma upp.
Mikill kostnaður
við gömul hús
Næstur tók til máls Davíð
Oddsson (S). Hann benti á að það
væri dýrt að halda við gömlum
húsum. Máli sínu til stuðnings
nefndi hann dæmi úr skýrslu til
borgaryfirvalda, en þar kæmi m.a.
fram að áætlað væri að það
kostaði 123 milljónir að endur-
bæta húsið Brattagata 1 hér í
borg. Davíð sagði að þessi tala
sýndi hversu gífurlega mikið það
kostaði að endurbæta gömul hús.
Þá sagði Davíð að Árbæjarsvæðið
þyrfti að byggja upp og ætti það
að taka við gömlum húsum sem
hefðu eitthvert menningarlegt
gildi. Þá væri þetta svæði þ.e.
Bráðræðisholt ekki heppilegt til
þess að bæta hér um, enda væri
svæðið ekki í neinum tengslum við
hinn gamla borgarhluta.
Er Davíð hafði lokið máli sínu,
tók til máls Páll Gíslason (S). Páll
sagði að þegaí svona ákvarðanir
væru teknar, skipti það verulegu
máli og því væri þörf fyllstu
aðgæslu. Hann sagði það ekki
tilviljun að þetta hús ofan af
Akranesi væri komið i bæinn. Páll
sagði að fyrir allmörgum árum
hefði verið tekin um það ákvörðun
á Akranesi að koma upp svipuðu
hverfi gamalla húsa og nú ætti að
koma á fót á Bráðræðisholti. Það
hefði hins vegar komið í ljós að
með þessu hefði verið að búa til
vandræði sem að ekki hefðu verið
til áður. Þarna væri verið að búa
til lóðir fyrir léleg hús, sem auk
þess væru dýr í viðhaldi. Að lokum
varaði Páll eindregið við þvi að
samþykkja þetta skipulag.
Að máli Páls loknu kom í pontu
Sigurður Harðarson (Abl). Sigurð-
ur sagði að fyrir stuttu síðan hefði
verið ákveðið að breyta umræddu
svæði úr iðnaðarsvæði yfir í íbúð-
arsvæði. Sigurður sagði að alltaf
væru menn að leita til borgarinn-
ar með óskir um að fá lóðir til að
reisa hús á og reynt væri að veita
fólki einhverja fyrirgreiðslu. Þeg-
ar rætt væri um Bráðræðisholts-
svæðið þá kæmi það upp hvort
leyfa ætti að byggja þar, eða hvort
ætti að gera þar eitthvað annað.
Albert Dmvíð
Páll Sigurður
Markús
FRÁ
BORGAR-
STJÓRN
Skipulagið fyrir þetta svæði sagði
Sigurður gert fyrir flutningshús,
en þau þyrftu auðvitað að fá
samþykki byggingarnefndar.
Hvað varðaði þær fullyrðingar að
dýrt væri að halda við gömlum
húsum, þá sagði Sigurður að
einnig væri dýrt að byggja. Hann
kvaðst telja tölur Davíðs óraun-
hæfar og sagði að m.v. reynslu frá
Noregi þá væri ljóst að það væri
ódýrara að lagfæra gömul hús, en
að byggja nýtt.
Skipulagið á
Bráðræðisholti
vandræðalegt
Síðastur talaði Markús Örn
Antonsson (S). Hann sagði það
skoðun sína að athuga þyrfti
tvennt í þessu sambandi. í fyrsta
lagi aðstöðuna til skipulagsins og í
öðru lagi þá stefnu sem að hér
væri bryddað á með aðflutningi
gamals húss utan af landi. Markús
sagði að sér fyndist skipulagið á
Bráðræðisholti vandræðalegt
enda væri þetta svæði aðþrengt á
alla kanta af steinbyggingum og
því myndi þessi byggð vera að-
þrengd og að húsin myndu alls
ekki njóta sín. Markús sagðist
hlynntur því í grundvallaratriðum
að verða við óskum þeirra sem
vilja byggja sér hús. Hins vegar
kvaðst hann telja að aðflutt hús
féllu ekki inn í heildarmyndina.
Markús sagði það fyllilega athug-
andi að gera sér grein fyrir því
hvaða brautir þarna væri verið að
fara inn á, hvað ætti að gera þegar
fólk vildi flytja hús til borgarinn-
ar, t.d. gömul ættaróðul eða til-
finningamusteri? Markús sagði
það skoðun sina að byggingaryfir-
völd ættu ekki að leggja þessu lið.
Að lokum sagði Markús að sér
fyndist þetta hæpin stefna sem
hann væri mótfallinn og varaði
hann við því að farið yrði inn á
þessar brautir.
Er allir höfðu lokið máli sínu
var deiliskipulagið fyrir Bráðræð-
isholt borið undir atkvæði og var
það samþykkt með átta atkvæðum
vinstriflokkanna gegn sjö atkvæð-
um sjálfstæðismanna.
SVAR MITT
EFTIR BILLY GRAHAM
Unga fólkið nú á dögum nýtur frelsis sem ekki var til að
dreifa áður fyrr. Því finnst mörgum sem gömlu hömlurnar
séu út i bláinn. Ég held, að strangtrúarstefna í
siðgæðismálum auki ósiðlætið og að unga fólkið rati sjálft
rétta leið, ef við afnemum boðin og bönnin. Hver er yðar
skoðun?
Æskunni er nauðsyn á fræðslu og ögun foreldr-
anna, svo að hún þroskist og vaxi. Tökum dæmi:
Fjögurra ára snáði heyrir gnýinn og sér öll ökutækin
á hraðbrautinni. Af barnslegri forvitni fer hann út á
veginn. Móðir hans lætur sér annt um heill hans. Hún
hleypur á eftir honum, bjargar honum, hirtir hann og
leiðir honum fyrir sjónir hversu hættulegt og rangt sé
að fara út á hraðbrautina, því að hann geti slasazt.
Af þessum sökum fær litli drengurinn vonda
samvizku, ef hann freistast til að fara aftur út á
hraðbrautina. Innra afl aftrar honum frá því að láta
undan.
Nýlega heyrði ég mann játa frammi fyrir rann-
sóknarnefnd, að hann hefði átt átta börn í lausaleik
og hann fyndi þó ekki til neins samvizkubits. Hvers
vegna? Honum hafði ekki verið kennt, að þetta væri
rangt.
Biblían segir: „Fræð þú sveininn um veginn, sem
hann á að ganga“. Þetta er ekki merkingarlaust
blaður í Biblíunni. Þetta er heilbrigt frá sálfræðilegu
sjónarmiði.
Unga fólkið þarfnast leiðbeiningar, af því að það
megnar ekki að breyta „rétt“ af innri hvöt, — í
hættum bílaumferðarinnar og í siðgæðisefnum. Ef
það er látið eiga sig, lendir það óhjákvæmilega í
erfiðleikum.