Morgunblaðið - 18.03.1980, Qupperneq 47

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 18. MARZ 1980
47
Ford ákveðinn í að
gefa ekki kost á sér
Washington 17. marz.
GERALD Ford, fyrrverandi for-
seti Bandarikjanna, lýsti þvi yfir
á laugardag, að hann myndi ekki
sækjast eftir útnefningu, sem for-
setaefni Repúblikanaflokksins.
Hann sagði, að þetta væri ein
erfiðasta ákvörðun, sem hann hef-
ur tekið á löngum stjórnmálaferli,
vegna þess að hann teldi landið i
miklum vanda statt.
Ford sagði í viðtali við The New
York Times 1. marz sl., að hann
væri reiðubúinn að gefa kost á sér,
ef eftir því væri óskað. Hann teldi
nauðsynlegt, að nýr forseti yrði
Asakanir um
svik í íran
Teheran. 17. marz. AP.
ÁSAKANIR um kosningasvik vörp-
uðu skugga á kosningar sem fóru
fram í íran í gær til þingsins sem
trúarleiðtoginn Khomeini hefur
falið að skera úr um afdrif banda-
Bretar
styrkja fisk-
vinnsluna
Lnndon, 15. marz, AP.
BREZKI sjávarútvegsráðherrann,
Peter Walker, tilkynnti í gær að
stjórnvöld hefðu ákveðið að styrkja
brezka fiskvinnslu um tvær milljón-
ir sterlingspunda, eða um tvo millj-
arða króna, á timabilinu 1. apríl til
30. september. Að auki verður einni
milljón punda varið til rannsókna á
möguleikum til að nýta fisktegund-
ir sem lítt eða ekkert eru nú
veiddar.
Samtökum fiskiðnaðarins verður
falið að dreifa fjármagninu eftir
þörfum hvers svæðis, en við úthlut-
unina verður tekið tillit til aflaverð-
mætis á svæðunum á síðasta ári.
risku gislanna i Teheran. Þegar
helmingur atkvæða hafði verið tal-
inn virtist íslamski lýðveldisflokk-
urinn vera á góðri leið með að
tryggja sér þingmeirihluta.
Vinstrisinnaðir og óháðir fram-
bjóðendur sem töpuðu í kosningun-
um mótmæltu meintum brotum
flokksins á kosningalögum. Abol-
hassan Bani-Sadr forseti lofaði að
höfðu samráði við aðra stjórnmála-
leiðtoga að rannsaka allar kærur og
boða nýjar kosningar í kjördæmum
þar sem rökstuddar kærur kæmu
fram.
Starfsmenn íslamska flokksins
sögðu að frambjóðendur hans eða
bandamanna hans hefðu fengið
hreinan meirihluta í 27 af 57 kjör-
dæmum þar sem skýrt hefði verið
frá sigurvegurum. Stuðningsmenn
Bani-Sadr fengu 11 sæti en alls eru
þingsæti 270.
I kjördæmum þar sem enginn fær
meirihluta verður kosið milli tveggja
sterkustu frambjóðendanna 4. apríl.
Innanríkisráðuneytið tilkynnti að
enginn hefði unnið hreinan meiri-
hluta í 70 kjördæmum. Starfsmenn
íslamska flokksins sögðu að stuðn-
ingsmenn hans hefðu flest atkvæði í
rúmlega helmingi kjördæma.
kosinn í nóvember, og að skoðana-
kannanir sýndu hann líklegri til að
fella Jimmy Carter en Ronald
Reagan. Reagan hefur gengið bezt í
forkosningum Repúblikana til
þessa. Ford tók ákvörðun sína,
þegar þeir sem höfðu lagt hart að
honum í einka samræðum að bjóða
sig fram voru ekki tilbúnir til að
gera svo opinberlega. Svo langt er
einnig liðið á kosningabaráttuna,
að það hefði orðið mjög erfitt fyrir
Ford að sigra Reagan á landsþingi
Repúblikana í sumar.
Ronald Reagan, og George Bush
og John Anderson, þeir þrír fram-
bjóðendur Repúblikanaflokksins,
sem eftir standa, fögnuðu allir
ákvörðun Fords. Bush og Anderson
sögðust báðir vona að stuðnings-
menn hans myndu nú styðja sig.
Ákvörðun Fords gerir það þó enn
líklegra en áður var að Reagan
hljóti útnefningu flokksins. Bush
hefur ekki gengið vel í baráttunni
að undanförnu og nafn Andersons
er ekki á kjörseðlum í forkosning-
unum, sem eftir eru. Hann hefur
stærðfræðilegan möguleika á að
hljóta útnefninguna, en það er ekki
mjög raunhæfur möguleiki.
I fjörugum kappræðum repúblik-
ana í Chicago í síðustu viku voru
frambjóðendurnir spurðir, hvort
þeir myndu styðja hvern þann, sem
hlytu útnefningu flokksins. Phil
Grana sagðist ekki geta stutt
Anderson, en Bush og Reagan
sögðust styðja hvaða frambjóðanda
Repúblikanaflokksins sem væri á
móti þeim Carter eða Kennedy.
Anderson sagðist ekki geta stutt
Reagan, en sagðist um leið ekki
hyggja á eigið framboð, þótt hann
hlyti ekki útnefningu flokksins.
Ákvörðun Fords leysir því ekki
vanda flokksins, sem er að útnefna
þann mann, sem eining er um og
getur komið demókrötum úr Hvíta
húsinu.
Dent Xiaoping
fyrir þær harðvítugu stjórnmála-
væringar sem fylgdu í kjölfar and-
láts Mao Tse-tung l976.
Þetta yrði einnig í samræmi við
fyrri yfirlýsingar Dengs þess efnis
að eldri leiðtogar eigi að víkja fyrir
yngri mönnum.
Deng lét af þriðja starfi sínu,
forseta herráðsins, í síðasta mánuði,
en þá var haft eftir honum að hann
ætlaði að taka virkan þátt í
stjórnmálum til 1985.
Fréttir um að hann kunni að láta
af starfi varaforsætisráðherra hafa
verið á kreiki síðan fundur komm-
únistaflokksins var haldinn í lok
febrúar þegar Deng útrýmdi fjórum
keppinautum sínum úr röðum
maoista. Þá hækkaði hann Zhao í
tign ásamt öðrum nánum sam-
Deng ætlar að
segia af sér
Peking, 17. marz. AP.
DENG Xiaoping, voidugasti leið-
togi Kínverja, kann fljótlega að
segja af sér starfi varaforsætis-
ráðherra og fá það í hendur
skjólstæðingi sinum sem er 15
árum yngri en hann að sögn
diplómata í dag. En Deng mun
gegna áfram starfi varaformanns
kommúnistaflokksins.
Líklegt er að arftaki Dengs verði
Zhao Ziyang, fyrrverandi landstjóri
í Sichuan-héraði. Sérfræðingar telja
að þetta sé liður í áætlun um að
tryggja að valdaskipti gangi greið-
lega fyrir sig í Peking og koma í veg
starfsmanni, Hu Yaobang, og skip-
aði þá í fastanefnd stjórnmálaráðs-
ins.
Valdatafl Dengs er ekki talið
munu hafa áhrif á stöðu Hua
Guo-feng, forsætisráðherra og for-
manns kommúnistaflokksins sem
hefur horfið að nokkru leyti í
skugga Dengs. Sérfræðingar segja
að Hua, sem var upphaflega á
öndverðum meiði við Deng, hafi
hagað seglum eftir vindi og sam-
ræmt afstöðu sína stefnu Dengs
þannig að nú sé hann í hófsamari
armi flokksins.
Paasio látinn
llelsinki. 17. marz. AP
RAFAEL Paasio, fyrrverandi for-
sætisráðherra Finnlands, og leið-
togi Sósialdemókrataflokksins, lézt
snemma í morgun í heimabæ sinum
Turku eftir langvarandi veikindi.
Hann var 76 ára gamall.
Merkasta afrek Paasios var að
sameina sósíaldemókrata og gera
flokk þeirra að stærsta flokki Finna
og eftirsóknarverðum samstarfsað-
ila í ríkisstjórn.
Hann var í forsæti samsteypu-
stjórnar 1966—68 og minnihluta-
stjórnar sósíaldemókrata 1972, en sú
stjórn sat aðeins í sex mánuði.
Þjóðaratkvæðagreiðsla um framtíð kjarnorkuvera í Svíþjóð:
Skoðanakannanir benda til
dvínandi íylgis við verin
Frá Sigrúnu Gísladóttur
fréttaritara Mbl. í Stokkhólmi
HINN 23. mars íer fram þjóðar-
atkvæðagreiðsla í Svíþjóð um
framtíð kjarnorkuveranna, og
kosningabaráttan er í hámarki.
Já-tillögurnar (lína 1 og lína 2)
vilja nota 12 kjarnorkuver í 25
ár, en nei-tillagan (lina 3) að-
eins 6 kjarnorkuver i 10 ár.
Allar linurnar eru sammála um
að það sé hætta samfara notkun
kjarnorku, en greinir á um
þann árafjölda, sem nauðsyn-
legur er til þess að hægt sé að
leggja niður kjarnorkuverin og
byggja upp aðra orkugjafa í
þeirra stað.
Þrátt fyrir notkun aðeins sex
kjarnorkuvera, af þeim tólf sem
þegar eru byggð, var Sviþjóð
árið 1977 það land í heiminum,
sem var mest háð kjarnorku,
næst á eftir komu Sviss, Belgía
og Bretland. Aðal orkugjafinn í
dag er olía. Lang stærsti hluti
orkunnar fer i iðnað, síðan
koma samgöngur og húsahitun.
Undirstöðuiðngreinar Svía,
pappirs-, járn- og málmiðnaður-
inn er mjög orkufrekur iðnað-
ur.
Hvernig verður ástandið í
Svíþjóð, þegar kjarnorkuverun-
um verður lokað einu af öðru,
jafnvel á næstu tíu árum, eins og
nei-tillagan vill? Væntanlega
verða Svíar enn háðari olíu,
aukin notkun kola (þó engin
bæjarfélög séu fús að hýsa
kolaorkuver, vegna mengunar-
hættu), dýrara rafmagn, jafnvel
rafmagnsskömmtun. Sumir
ganga það langt að halda fram
að auk þessa verði enn meira
atvinnuleysi, vegna samdráttar í
iðnaði og lífskjör verði almennt
lakari.
Já-tillögurnar leggja því
áherslu á að hætta notkun
kjarnorku á þann hátt sem
þjóðin ráði við, og það taki mun
lengri tíma en 5—10 ár að fá
fram aðra orkugjafa (svo sem
sól, vind og jarðvarma). Það sé
of mikil áhætta að loka kjarn-
orkuverunum eins og nú er,
þegar enginn veit, hvernig verð-
ur með olíukaupin næsta mánuð-
inn, hvort hún fæst né hvað hún
kostar.
Samkvæmt síðustu skoðana-
könnun SIFO, hefur fylgi já-til-
lagnanna minnkað jafnt og þétt,
frá því að vera 22 prósent í
desember yfir nei-tillögunni, í
aðeins 16 prósent í febrúar.
Skoðanakönnun útvarpsins, sem
birtist í dagblöðunum í dag,
mánudag, bendir til þess að
munurinn sé nú enn minni eða
aðeins 9 prósent. Mönnum er í
fersku minni þjóðaratkvæða-
greiðsla austurríkismanna um
sama efni í nóvember sl., en þar
sýndu skoðanakannanir yfir-
burði já-tillögunnar en síðan var
það nei-ið sem vann.
Gömlu stjórnmálakempurnar,
jafnaðarmennirnir Tage Erland-
er og Gunnar Stræng hafa tekið
virkan þátt í kosningabarátt-
unni fyrir línu 2. Erlander hvet-
ur til bjartsýni, segist hafa trú á
getu mannsins til þess að leysa
vandamálin. Stræng benti á að
Svíar hefðu eytt 35 milljörðum í
kjarnorkuverin, og þau væru eini
möguleikinn til þess að gera
Svíþjóð óháðari öðrum löndum í
orkumálum. Fallegu tali línu 3
um orkusparnað svaraði Stræng:
„Það er enginn skynsamlegur
grundvöllur fyrir okkur að reka
járn og pappírsiðnað í smáum
stíl, ekki heldur getum við rekið
Volvo, Elektrolux og Saab á
þann hátt. Okkur er líka ljós
hættan við notkun kjarnorku,
því ætlum við að hætta notkun
hennar, en ekki í dag þegar það
er ógerlegt, við höfum ekkert í
staðinn. En eftir 25 ár, þann
frest sem kjarnorkan gefur okk-
ur, þá höfum við möguleika á að
nota aðra orkugjafa.
Það vakti mikla athygli þegar
eiginkona Erlanders, Aina Er-
lander, 78 ára gömul, steig í
ræðustól og talaði fyrir línu 2.
Aldrei fyrr hefur hún, öll þau 50
ár sem maður hennar hefur
starfað að stjórnmálum, tekið
opinberlega þátt í kosningabar-
áttu. Aina Erlander hélt því
fram að „hræðsluáróður" línu 3
gerði fólki ómögulegt að taka
skynsamlega afstöðu.
Karin Söder, félagsmálaráð-
herra, hefur sætt gagnrýni fyrir,
að hún í nafni síns embættis, í
baráttunni gegn kjarnorku,
höfðar til foreldra, og hvetur þá
til þess að hugsa um framtíð
barna sinna og velja „nei-ið“.
Lína 3 leggur áherslu á þá miklu
áhættu sem sé samfara kjarn-
orkuverunum (sbr. Harrisburg-
slysið) og það stóra vandamál,
sem enn er óleyst, hvað gera eigi
við geislavirka úrganginn. Verð-
ur það hlutverk barna okkar og
barnabarna að taka við því
hættulega efni?
Um helgina gengu 120 þúsund
manns, fylgjendur nei-tillögunn-
ar, í kröfugöngum víðs vegar um
landið. í Stokkhólmi gengu um
30 þúsund, undir kjörorðinu:
„segðu já til lífsins — segðu nei
við kjarnorku".
Hvað skeður síðan eftir 23.
mars? Þegar þjóðin hefur sagt
sitt, þá kemur í hlut þings og
stjórnar að meta ráð fólksins.
Thorbjörn Fálldin, forsætis-
ráðherra segir, að fari svo að
já-tillögurnar vinni nauman
meirihluta, þá sé hann tilbúinn
að semja um fjölda kjarnorku-
vera.
Gösta Bohman, fjármálaráð-
herra, er svartsýnn á framtíðina
ef nei-tillagan vinnur. Iðnaður-
inn muni fá, erfiða tíma og
atvinnuleysið aukast a.m.k.
tímabundið. Ef ástandið verður
þannig, vildi ég helst hætta segir
Bohman, em bætir við að
ábyrgðartilfinningin krefðist-
þess, að hann gerði sitt.
Almenningur í Svíþjóð er ekk-
ert of hress yfir þeirri ábyrgð,
sem stjórnmálamennirnir hafa
velt yfir á fólkið með því að efna
til þjóðaratkvæðagreiðslu um
kjarnorkuna. Hvernig getum við,
fáfróður almenningur tekið
ákvörðun í svo flóknu máli sem
þessu, þegar okkar kjörnu leið-
togar með sína ráðgjafa og
þekkingu geta það ekki? Sumir
eru minnugir þjóðaratkvæða-
greiðslunnar 1955, um hægri eða
vinstri umferð. Þjóðin valdi að
hafa áfram vinstri umferð, en
hvað skeði þrettán árum síðar?
Getur ekki á sama hátt ráð
þjóðarinnar í kjarnorkumálum
verið virt að vettugi síðar meir,
þegar svo hentar?