Morgunblaðið - 12.04.1980, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 12. APRIL 1980
Orðsins list
Fimmtudaginn 27. mars birtl
dagblaðið Vísir viðtal við einn af
frambjóðendum til forsetakjörs,
Vigdísi Finnbogadóttur ieikhús-
stjóra. Viðtal þetta er á ýmsan
hátt athyglisvert, bæði vegna þess
sem þar kemur fram, og hins sem
ósagt er látið. I upphafi lýsir
Vigdís því, hvaða augum hún líti
forsetaembættið og kemst svo að
orði:
„Ég held að forsetinn hljóti að
vera n.k. spegilmynd þeirrar
manneskju sem þjóðin telur sig
vera sjálf — mynd sem stór hluti
þjóðarinnar sættir sig við.“
Margur kjósandinn myndi ef-
laust geta sætt sig við það að sjá
fallegt bros Vigdísar Finnboga-
dóttur í speglinum í stað sinnar
eigin hversdagslegu ásjónu. En sú
ánægja hlýtur að blandast for-
vitni um, hvað sé á bak við brosið,
hvað spegilmyndin tákni. Þetta
vakir að sjálfsögðu fyrir blaða-
manni Vísis, sem leggur fyrir
Vigdísi ýmsar spurningar, þar á
meðal þessa: „Hefur þú haft af-
skipti af stjórnmálum?" Og Vigdís
svarar:
„Ég hef aldrei verið í neinum
stjórnmálaflokki og er því ívið
fegin, einsog nú er komið málum.
Mér finnst þaö vera orðið alltof
algengt hjá okkur að setja fólk í
einhverja viðtekna bása, en líta
ekki á manneskjuna eins og hún er
hér og nú.“
Eftirtekt vekur, að Vigdís svar-
ar spurningu blaðamannsins ekki
beint. En af svarinu myndi ókunn-
ugur draga þá ályktun, að Vigdís
hafi lítil afskipti haft af stjórn-
málum; á annan hátt verður
svarið ekki skilið. Hvort þetta
getur talist hreinskilið svar, sam-
boðið þeim sem keppir að æðsta
embætti þjóðarinnar, er spurning
getur fundið við lauslega leit í
opinberum heimildum.
Ævintýri
á gönguför
I Þjóðviljanum 9. maí 1961 er
sagt frá „Keflavíkurgöngu“, sem
farin var 7. maí það ár og 400
manns tóku þátt í, að sögn blaðs-
ins. Þjóðviljinn birtir af því tilefni
þá mynd, sem hér fylgir með
ásamt textanum: „Vigdís Finn-
bogadóttir bauð fólk velkomið til
Keflavíkurgöngu fyrir hönd Sam-
taka hernámsandstæðinga og gaf
síðan Páli Bergþórssyni orðið. Að
ávarpi hans loknu lýsti Vigdís
gönguna hafna.“ Af þessu má
ráða, að Vigdís hafi haft forystu
um gönguna, en orð hennar hafa
ekki varðveist á síðum Þjóðvilj-
ans. Við getum því ekki séð hvort
hún hefur þakkað Páli Bergþórs-
syni fyrir ræðuna eða ávítað hann
fyrir vafasamt orðbragð, og er það
skaði með hliðsjón af því sem
síðar greinir. En ræða Páls er
varðveitt í heild sinni í Þjóðviljan-
um. Þar segir m.a.:
„Það er sama þrælslundin, sem
knýr Guðmund I. og Bjarna Ben.
til þess að hefja upp sinn harma-
grát, þegar stuggað ér við svínarí-
Þorsteinn
Sæmundsson:
Þar á milli eru mörg kunn nöfn úr
sömu sveit; þar er einnig fram-
bjóðandinn sem aldrei hefur verið
í neinum stjórnmálaflokki, Vigdís
Finnbogadóttir.
Skrifað stendur
I frétt í Þjóðviljanum 4. des-
ember 1973 segir svo: „Ólafi Jó-
hannessyni forsætisráðherra var
á laugardag afhent áskorun sextíu
kunnra Islendinga 'um brottför
hersins. Askorunin var kynnt í
Háskólabíói á 1. desember sam-
komu stúdenta. Margrét Guðna-
dóttir prófessor kynnti undjr-
skriftasöfnunina og áskorunina,
en framkvæmd þessa máls hafði
farið fram á snærum Samtaka
herstöðvaandstæðinga." Þjóðvilj-
inn birtir nöfn undirskrifenda.
Þar á meðal er nafn Vigdísar
Finnbogadóttur, sem enn lætur að
sér kveða í máli, sem skoðana-
bræður hennar hafa kallað póli-
tískasta mál á Islandi.
Hinn 28. júní 1974 birtist í
Þjóðviljanum enn ein yfirlýsing,
sem Vigdís Finnbogadóttir leggur
nafn sitt við. Undir fyrirsögninni
„Hvað kostar þetta?" veitist hópur
manna, 152 talsins, að forgöngu-
mönnum undirskriftasöfnunar-
innar „Varins lands“ fyrir það að
hafa leitað til dómstóla vegna
rógburðar og svívirðinga. í yfir-
lýsingunni segir m.a.:
„Að sjálfsögðu skal það ekki
dregið í efa, uns annað sannast, að
forvígismenn Varins lands þurfi
Vigdis Finnbogadóttir bauð fólk velkomið til Keflavíkurgöngu fyrir
hönd Samtaka hernámsandstæðinga og gaf síðan Páli Bergþórssyni
orðið. Að ávarpi hans loknu lýsti Vigdis gönguna hafna. (Ljósm.
Þjóðv. Ari Kárason.)
Frá Keflavík
Ieggja fram fyrir dómi. Þessu
fylgdu dylgjur um misnotkun á
aðstöðu í opinberum störfum og
kröfur um að viðkomandi yrðu
reknir frá störfum. Öll var þessi
herferð á eina hlið; þess finnst
ekkert dæmi, að forgöngumenn
Varins lands hafi svarað í sömu
til Bessastaða
sem menn geta hugleitt eftir
lestur þessarar greinar.
En í svari Vigdísar er fleira að
finna. Þegar hún mælist til þess,
að kjósendur líti á „manneskjuna
eins og hún er hér og nú“, er hún
nánast að fara fram á það, að
kjósendur líti á frambjóðandann
eins og leikara í nýju hlutverki og
dæmi hann eftir frammistöðu
hans í fyrsta þætti, óháð því
hvernig hann hefur áður staðið
sig. Síðar í viðtalinu kemur þó
annað sjónarmið fram hjá Vigdísi,
því að hún segir:
„Mér kemur oft í hug málshátt-
ur þegar ég hef þurft að bíta í
vörina til að segja ekki það sem
mig hefur langað til að segja í
óvarkárni: Orðin sem þú hefur
sagt eru meistari þinn, en þau orð
sem þú átt ósögð eru þrælar
þínir.“
Þarna erum við komin að
kjarna málsins. Hver eru þau orð
og hverjar eru þær athafnir, sem
Vigdís Finnbogadóttir hefur gert
að meisturum sínum? Um það
hljóta kjósendur að spyrja. Ég
kann aðeins brot úr þeirri sögu,
flest af því tagi, sem hver og einn
(Sjónleikur í
sjö þáttum)
inu á Keflavíkurflugvelli, og ekki
er ég frá því, að á sumum
framámönnum Alþingis hafi upp
á síðkastið sézt grátviprur, sem
gætu bent til þess, að þeir ætluðu
einhvern daginn að fleygja sér
sorgfullir, og þó ófullir, út af
Tjarnarbrúnni, og meðtaka þar
úrganginn úr fuglunum sem sína
síðustu kvöldmáltíð, af ótta við
það, að íslendingar gangi úr þeim
dýrlega félagsskap, NATO.“
Til er gamalt spakmæli, sem
hljóðar á þessa leið: Segðu mér
hverja þú umgengst og ég skal
segja þér hver þú ert. Þetta
spakmæli ættu forsetaframbjóð-
endur að hugleiða óg kjósendurnir
líka.
í Þjóðviljanum 3. júní 1967 er
birtur listi yfir Framkvæmda-
nefnd „Reykjavíkurgöngu" það ár.
Listinn hefst á Árna Björnssyni
cand. mag. og honum lýkur með
Halldóri Stefánssyni rithöfundi.
ekki sakir tignar sinnar að ræða
við aðra um skjólstæðinga sína,
bandaríska herliðið hér, né marg-
háttaðan átroðning þeirra, sem
svo þrotlaust fjölmiðlunardark í
íslenskri menningarhelgi. En
hversu hátt sem þeir þykjast vera
hafnir yfir þá sem eru á annarri
skoðun en þeir um þrásetu hers
þessa á íslenskri grund, og hversu
miklar tignir sem þeir kunna að
telja sig, þá ferst þeim ekki að
svara andstæðingum sínum með
því að ætla að gera sér að féþúfu
eðlileg viðbrögð þeirra í miklu
hita- og deilumáli."
Þessi tilvitnun er tekin hér með
vegna niðurlagsins, sem síðar
verður vitnað til. En yfirlýsingin í
heild var þannig orðuð, að treg-
lega gekk að fá hana birta annars
staðar en í Þjóðviljanum, og eftir
starfsmanni ríkisútvarpsins er
það haft, að engin setning hafi
verið á þann veg, að útvarpið
treystist til að hafa hana orðrétt
eftir. Þarf þó enginn að efast um
góðan vilja á bænum þeim.
En hvað var það nú aftur, sem
Vigdís og félagar kölluðu „eðlileg
viðbrögð ... í miklu hita- og
deilumáli"? Vegna þess hve fljótt
fyrnist yfir einstök atriði í hugum
þeirra, sem eiga ekki hlut að máli,
ætla ég að leyfa mér að rifja upp
nokkur af þeim ummælum, sem
birtust á prenti um forgöngumenn
Varins lands: Kanamellur, Banda-
ríkjasleikjur, amerískir Islend-
ingar, hundflatur skrælingjalýð-
ur, siðvilltur söfnuður, rottulegir
karakterar, afturhaldsmangarar,
rakkar Nixons, Votergeitmenn,
óhreinustu börn Sjálfstæðis-
flokksins, bitlingameistarar, fífl,
illræjndir braskarar, þjóðníðing-
anefní hernámssinnar,
ófagnaðarlýður, auðnuleysingjar,
vallarmangarar, tunglvillingar,
menn sem geta ekki vakið annað
en fyrirlitningu og ógeð hjá hverj-
um sæmilega siðuðum manni, örg-
ustu úrhrök afturhalds og fasisma
sem í landinu er yfirhöfuð hægt að
drífa upp.
Jafnframt þessu var fullyrt, að
forgöngumenn Varins lands hefðu
gerst sekir um athæfi, sem varða
myndi við lög í nágrannalöndum;
að þeir gengju erinda erlends
stórveldis og þægju fé fyrir; að
þeir væru að framkvæma verk
sem skipulagt hefði verið af fag-
mönnum frá Watergate, eins og
það var orðað; að tölvugögnum
hefði verið laumað til erlendra
aðila og íslensks stjórnmálaflokks
og að ásakanir þessar væru ekki
úr lausu lofti gripnar heldur væru
til sannanir, sem hægt væri að
mynt.
Hugvekjan
Fjórum mánuðum síðar, nánar
tiltekið 21. október 1974, flytur
Vigdís Finnbogadóttir leikhús-
stjóri erindi um daginn og veginn
í ríkisútvarpið. Góður rómur var
gerður að erindi þessu. Þótti
mönnum leikhússtjóranum mæl-
ast vel, flutningur með ágætum,
röddin þýð og hljómfögur. I erind-
inu tók Vigdís sérstaklega til
meðferðar illyrt skeyti í opinberri
umræðu á íslandi og komst þá
m.a. svo að orði:
„Skortur á háttvísi er ekkert
annað en að sjá ekki út fyrir eigin
barm, tillitsleysi við náungann,
skortur á skilningi, skortur á
virðingu fyrir honum sem mann-
eskju með tilfinningu og sómavit-
und eins og maður á sjálfur. Mér
er það hulin ráðgáta hvernig
stjórnmálamenn og ábyrgir menn
á íslandi fara að því að sofa
heilbrigðum svefni. Þeir mega
vera í meira lagi harðir af sér til
þess. Eða mér er spurn: Sér ekki
hver sjálfan sig, þegar búið er að
segja manni að maður sé óhæfur
til verka og vilji landi sínu allt til
óheilla, hvort sem það er til hægri
eða vinstri...“
„Þeir sem hafa tekið að sér
ábyrgðarstöður í þjóðfélaginu eru
stöðugt undir smásjá, sem vera
ber. En þeir sem finna hjá sér
köllun til að gera athugasemdir
við starfshætti þeirra, gera það
Fundur framkvæmdaráðs FIDE:
Fjármál eitt af
helztu málunum
FRAMKVÆMDARÁÐ FIDE held
ur um þessar mundir þing sitt á
íslandi en í því sitja 10 fulltrúar og
eru fundir þess haldnir árlega. Eru
á þeim rædd ýmis mál og undirbún-
ar tillögur til að leggja fyrir
aðalþing FIDE. sem jafnan eru
haldin í framhaldi af framkvæmda-
ráðsfundinum. en ráðinu eru cinn-
ig falin ýmis mál af aðalþingunum.
Að sögn Friðriks Ólafssonar for-
seta FIDE eru aðalmál þingsins nú
ólympíumót, sem halda á á Möltu í
nóvember á þessu ári, og fjármál.
Sagði Friðrik að ekki væri enn
fullráðið hvort mótið yrði haldið á
Möltu, enn væru ýmsir lausir endar
sem ætti eftir að ráðstafa og því
ekki hægt að segja frekar um það á
þessari stundu. Um fjármálin sagði
hann að aðiidarlönd FIDE gerðu
ákveðnar kröfur til sambandsins
varðandi þjónustu og starfsemi, en
fjárframlög landanna væru hins
Frá fundi framkvæmdaráðs FIDE, en fundir þess eru haldnir á Hótel
Holti í Reykjavík. I.jósm. Kristján.
vegar ekki í nægilegu samræmi við
kröfurnar og þyrfti því að koma
fjármálunum á öruggari grundvöll.
Friðrik Ólafsson sagði að útlit
væri fyrir að fundinum lyki á
mánudag eins og til stóð og tækist
að komast yfir þá málaflokka sem
fyrir lægju, en ýmsum málum er
vísað til nefnda sem einnig eru að
störfum fundardagana. Skáksam-
band íslands hefur veg og vanda að
ytra skipulagi FIDE-fundarins og er
m.a. ráðgert að bjóða hinum erlendu
gestum í skoðunarferð á sunnudag.
Móttaka var á vegum borgarstjórn-
ar að Höfða í gær og síðan kvöld-
verður í boði Skáksambandsins og
verður fulltrúunum á mánudag boð-
ið til forsetans og um kvöldið þeginn
kvöldverður í boði menntamálaráð-
herra.