Morgunblaðið - 18.04.1980, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. APRÍL 1980
Heimsins grönasta gras
í menningarlegum efnum er oft
löng leið frá Færeyjum til Islands.
Það getur því verið eins og fram-
andleg sending að fá inn úr
dyrunum bók sem nefnist ÚR og
er eftir Martin Næs, yrkingar,
útgefandi Egið forlag Tórshavn
1979. íslenska og færeyska eru að
vísu skyld mál, en það þarf góðan
vilja og þolinmæði til að setjast
niður og lesa færeysk ljóö. Aftur á
móti kemur fljótlega á daginn að
það er fátt sem ekki skilst;
yfirleitt er færeyska auðveld af-
lestrar fyrir íslendinga. Og þegar
um ljóð er að ræða er ekki
nauðsynlegt að skilja allt, sumt er
gott fyrir undirvitundina að vinna
úr.
Martin Næs er meðal hinna
yngri skálda í Færeyjum. Fyrsta
ljóðabók hans Friður kom út 1972,
önnur tveimur árum seinna og
nefndist Marran sigur S. Úr er
þriðja bókin eftir Martin Næs.
Eftir því sem ég best veit er hann
meðal kunnari skálda í Færeyjum
nú og lætur mikið að sér kveða. En
Færeyingar eiga mörg skáld, hver
man til dæmis ekki eftir Stein-
björn Jacokbsen, en ágætt leikrit
eftir hann, Skipið, var leikið í
Þjóðleikhúsinu fyrir nokkrum ár-
um.
Bókmenntir
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
í ljóðinu Leikbröður yrkir Mart-
in Næs um drengi í bátaleik við
lygnan hyl: „Bátar fata duffandi/
út undir Föroyar, til Islands og
Grönlands —/ genturnar standa á
landi og gráta/ mammurnar ein-
samallar hava umsorgan/ og páp-
arnir vita av ongum/ men bátarn-
ir sleppa aldri longur/ enn ein
bambustráðulöngd úr landi“.
Martin Næs yrkir um færeysk-
an veruleik. Hann sækir oft yrkis-
efni til bernskunnar, harmar
ágengni nútímans sem ryður úr
vegi gömlum verðmætum eins og
húsum og túnum. Hann lýsir því
hvernig barnið skynjar dauðann
og fær miskunnarlausa vitneskju
um að það er ekki bara gamla
fólkið sem er bráð hans heldur
getur það líka verið lítill drengur.
Ljóð Martins Næs eru að ég held
ort á einföldu máli og hann vill
tala beint til lesenda sinna. Ljóðin
eru raunsæileg, margræði virðist
honum fjarri. Kannski segir ljóðið
Grönasta grasið það sem máli
skiptir um viðhorf hans og ljóð-
ræna tjáningu, eitt þeirra ljóða í
Úr sem bernskan hefur laðað
fram, en þroskað skáld ort:
Vit spældu í grasinum
um morgnarnar,
mcAan tað fleyt í dögg
og vit gjördust vátir um brökurnar
upp til knöini.
Vit prátaöu fyri okkum sjáivar
um havið,
um hvussu ögiligt taA var
og vit hugsaðu um krabbárnar
ið búðu á botninum.
Lögið
hildu vit.
at teir ikki gingu skjótari.
Tveir hövdu jú so nógv bein.
Hvönn morgun um summarið stóð mál-
arin
á bakkanum.
Ofta rópti hann niðan til okkara:
tit eiga heimsins grönasta gras,
tit eru hepnastu börn i heiminum!
Men vit skiltu ongantíð
hví hann so altíð
málaði brimið reytt
og himmalin svartan.
Ég get ekki betur séð en það sé
vegsömun hins óbrotna lífs sem
Martin Næs ástundar í skaldskap
sínum og hann dregur upp margar
minnisstæðar myndir frá Færeyj-
um í því skyni.
Roethke og kenningar hans um
samræðu ljóðsins orkuðu á hann.
Það var nýr James Wright sem
birtist í The Branch Will Not
Break (1963), í senn opnari og
dýpri í myndmáli sínu. Segja má
að tvö önnur skáld hafi farið líkar
leiðir í skáldskap sínum: Robert
Bly og Louis Simpson.
Einkenni Ijóða James Wrights
eru sameining yrkisefna úr hvers-
dagslegu lífi og sérkennileg af-
staða til hlutanna sem vel má
kalla mystíska. Þrátt fyrir depurð
og þrúgandi vissu um forgengileik
alls sættir skáldið sig við líf sitt
og finnur til gleði að lifa þvi;
eftirvænting er orð sem kemur í
hugann.
Eg var hræddur við að deyja
nefnir skáldið eitt ljóðanna:
Einu sinni
var éíí hra'ddur við að deyja
á þurrum óra'ktarakri.
En nú
hef ég reikaú allan daginn um blautan
akur,
reynt aft fara hljóðles:a. hlustaft
á skordýrin mjakast þolinmóft áfram.
Kannski hraaða þau á nýfallinni doaa
sem safnast hægt
1 tómar sniiíilskeljar
ok I leynilca skýli sporfuKÍsfjaðra sem
fallift hafa til jarðar.
Wright hefur líka ort ljóð með
ákaflega bjartsýnu heiti: í dag var
ég svo hamingjusamur að ég orti
þetta ljóð. Þar er talað um að hver
svipstund tímans sé fjall og
ómögulegt sé að deyja.
Líkt og Robert Bly orti James
Wright pólitísk ljóð sem hafa
listrænt gildi. Meðal þeirra eru
Eisenhower heimsækir Franco
1959 og Tvö ljóð um Harding
forseta.
Einmanaleikinn sem James
Wright yrkir um í svo mörgum
ljóðum er síður en svo sár. I
honum er fólginn viss fögnuður,
kyrrð sem frjóvgar hugann. En
eins og Robert Bly hefur bent á er
annars konar einmannaleika að
finna í Shall We Gather at the
River (1969). í þeirri bók hefur
angist völdin.
Síðustu ljóð James Wrights eru
prósaljóð og að efni lík ljóðunum í
Shall We Gather at the River. í
þessum ljóðum sem oft eru ógn-
vekjandi í bölsýni sinni er rödd
skáldsins kannski hljómmést. En
aðgengilegust eru ljóðin í The
Branch Will Not Break. Með þeim
tókst James Wright að draga upp
myndir úr bandarískum veruleik
sem maður freistast til að trúa að
séu réttar. Það sem m.a. gerir ljóð
James Wrights mikilvæg er sá
hæfileiki hans að gæða einfaldar
hversdagsmyndir og umhverfis-
lýsingar vídd og skáldlegu lífi. Að
því leyti á hann sér fáa jafningja.
Ég er ekki í vafa um að skáld
eins og Wright, Bly og Simpson
hafa átt sinn þátt í að bandarísk
ljóðlist hefur öðlast nýja reisn.
Það hafa þeir gert með því að
sameina í ljóðum sínum tilfinn-
ingu fyrir heimaslóðum og al-
þjóðlega yfirsýn. Wright orti um
sveitabæ í Minnesota með þeim
hætti að lesendur hans skildu að
verið var að yrkja um heiminn —
og það sem meira er um vert:
innra líf nútímamannsins sem
andstæður togast á um.
Mögnuð gyðing-
leg bók - meira að
segja með lykt
Bókmenntlr
eftir JÓHÖNNU
KRISTJÓNSDÓTTUR
Óvinir — óstarsaga
Eftir Isaac Bashevis Singer
Útg. Bókaklúbbur AB
Það er fagnaðarefni að Bóka-
klúbbur AB hefur sent frá sér
fyrstu bók Isaacs Bashevis Singer
á íslenzku: „Óvinir — ástarsaga“.
Ég geri því skóna að fleiri geti
sagt sömu sögu og ég að þeir hafi
ekki kannast við þennan höfund
fyrr en honum voru skenkt bók-
menntaverðlaun Nóbels á sl. ári og
var hann þó búinn að skrifa æði
lengi og senda frá sér fjölda bóka.
Síðan hef ég lesið nokkrar þeirra í
enskum þýðingum — en hann er
eins og komið hefur fram einn
örfárra rithöfunda sem skrifa á
jiddísku. Sú hugsun leitaði á mig
við lestur bóka Singers, að það
væri áreiðanlega ekki auðhlaupið
að því að snúa þessum bókum á
íslenzku svo að andrúm og stíll
héldi sér. Með Óvininum finnst
mér þýðandanum, Sigrúnu Ástríði
Eiríksdóttur, hafa tekizt mætavel
þótt ég hafi ekki lesið bókina á
ensku. Hið gyðinglega andrúm
kemst sérstaklega vel og vand-
virknislega til skila — og það svo
að það liggur við maður finni allt
að því lykt...
„Óvinir" er mögnuð bók og
framúrskarandi vel skrifuð. Hins
hann andríkur og gáfaður, né
heldur er gefið í skyn að hann sé
glæsimenni á neinn hátt. Hann
virðist litlaus og veiklundaður og
þó svo að bókin snúist að miklu
um hann er sú mynd sem til skila
kemst af honum ákaflega þoku-
kennd að mínu mati.
En stemmningin í bókinni, sem
er dæmigerð gyðingabók, þar sem
lesendur fá drjúga innsýn í hefðir
og hugsunarhátt Gyðinga er
áhrifamikil, lýsingin á Jadwigu
pólsku er um margt afar sympa-
tisk og þessi bók er áleitin lesanda
sínum löngu eftir að lestri hennar
er lokið.
MjoeHitU -
Sjey ferðir sjey
— Sjey ferðir sjey, Janus?
Og Janus sveittar.
Aftur í dag!
Hann hyggur við spyrjandi eygum
og eyguni eru hansara egnu.
Millum tveyogtjúgu onnur
og hann veit ikki
hvussu nógv sjey ferðir sjey er.
Myndskreyting eftir Martin Joensen við ljóð eftir
Martin Næs.
Hræddur við að deyja
Isaac Bashevis Singer
vegar veikir það söguna að höf-
undi tekst ekki að fá lesanda til að
skilja ástæður þess að Hermann
Broder nýtur þvílíkrar kvenhylli
sem raunin er á: hann er giftur
Jadwigu pólsku vegna þess að hún
fól hann á hlöðulofti og verndaði
hann frá nazistum á stríðsárun
um, út af fyrir sig getur Hermann
ekki að því gert þótt lögmæt
eiginkona hans, Tamara, sem
hann hafði hugað látna í nokkur
ár, skjóti upp kollinum. En hins
vegar fæ ég ekki séð af hverju í
ósköpunum stúlkan Masja — við-
hald hans — er svona áfjáð í að
giftast honum líka. Hermann sit-
ur sem sagt uppi með þrjár konur
sem allar elska hann og dýrka og
finnst mér hann vera þess óverð-
ugur á flestan máta — ekki er
hann jkemmtileg persóna, ekki, er.
Þótt getið hafi verið um lát
bandaríska skáldsins James
Wright í blöðum eins og Time og
Mewsweek veit ég ekki hvort
margir kannast við hann hérlend-
is. Wright var fæddur 1927.
í andófi gegn akademískum
kveðskap hóf skáldið Robert Bly
útgáfu tímarits á sjötta áratugn-
um sem hann nefndi The Fifties.
Samkvæmt tímanum breytti svo
ritið um nafn: The Sixties og The
Seventies. í þessum ritum kom
fram mikil trú á mátt ljóðsins,
gildi þess fyrir einstaklinginn og
samtíðina. Markmið Blys var ekki
síst, að veita erlendum straumum
inn i bandaríska ljóðlist sem
honum þótti um of hefðbundin og
takmörkuð. Hann lagði ríka
áherslu á að kynna skáldskap
spænskumælandi heims, til að
mynda ljóð Spánverjans Anton’o
Machados og Chilemarinsins Pa
los Neruda.
James Wright var staddur
krossgötum eftir útgáfu tveggj
ljóðabóka: The Green Wall (1951
og Sant Judas (1959).
Ljóðin í þessum bókum er
akademísk, formið vandað og efi
istök hófsöm. Þær vöktu mikl
athygli og skáldið hlaut mör
eftirsótt bókmenntaverðlaui
James Wright velti því aftur
móti fyrir sér að hætta að yrkj;
Talið er að þrennt hafi komið í ve
fyrir það:
í Vínarborg las hann ljó
Georgs Trakl og heillaðist a
frjálsu formi þeirra. Hann fylgd
ist af áhuga með því sem stóð
tímariti Roberts Blys og kynntisi
honum persónulega. Theodore
Bókmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
James Wright