Morgunblaðið - 20.05.1980, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. MAÍ1980
Nlyndllst
eftir VALTÝ
PÉTURSSON
Það er mikil reisn yfir sýningu
Endre Nemes í Norræna húsinu.
Þar eru stór málverk, gerð í olíu,
temperu og akríl, klippmyndir og
gouachemyndir (vatnslitir). Einn-
ig eru þarna venjulegar vatnslita-
myndir, tússteikningar og blönduð
tækni. Ég veit ekki, hvort ég hef
hér talið allar þær mismunandi
aðferðir, sem Nemes notar við
myndgerð sína á þessari sýningu.
Það skiptir heldur ekki máli. Það
sem gildir á þessari sýningu, eins
og öllum öðrum, eru fyrst og
fremst gæði þeirra verka, sem
sýnd eru, og ekki verður kvartað
undan því að þau skorti í þetta
sinn.
Það er mikill fengur að sýningu
sem þessari til landsins. Endre
Nemes er fæddur Ungverji, en
gerðist fyrst gistivinur Finna,
settist síðan að í Svíaríki og hefur
búið þar mestan hluta aldurs síns.
Hann er menntaður myndlistar-
maður frá heimalandi sínu, en
frægð sína hefur hann öðlast
undir sænskum fána, éf svo mætti
Entre Nemes í
Norræna húsinu
segja. Hann er rakinn súrrealisti í
myndlist sinni og notar myndmál,
sem ég verð að viðurkenna, að ég
er ekki læs á. Hvað um það, hann
er jafn góður málari fyrir því.
Margar af minni myndum hans,
klippmyndir og vatnslitir, eru
hreinustu perlur að mínum dómi.
Þar notar hann sérlega fíngerða
litameðferð og bygging í myndfleti
er óaðfinnanleg. Þetta er enn
merkilegra fyrir þær sakir, að oft
hefur það viljað brenna við hjá
heimspekilega þenkjandi súrreal-
istum, að myndverkin hafa orðið
að láta í minni pokann fyrir
hugmyndum. En þetta gengur allt
í verkum Nemes. Ég hafði séð
eitthvað af myndum eftir Nemes,
áður og fyrr, en sannast mála kom
þessi ágæta sýning hans mér
nokkuð á óvart. Sem sagt: Ég
hafði ekki gert mér grein fyrir hve
heilsteyptur málari Nemes er.
í Norræna húsinu eru nú gríðar
stór málverk og einnig smærri
verk, eins og segir hér að ofan.
Frágangur þessara verka er til
mikillar prýði, og sýning þessi
hefur farið um flest, ef ekki öll
Norðurlönd, og vakið verðskuldaða
eftirtekt. Það er afar skiljanlegt,
að við hér fögnum því að fá slíka
sýningu, en ekki yrði ég hissa, þótt
skiptar yrðu skoðanir fólks. Nem-
es hefur lagt stund á heimspeki-
nám, og kemur það vel fram í
sumum verkum hans. Hann er í
flokki þeirra listamanna, sem vilja
hafa áhrif með túlkun sinni. Hann
er ekki ólíkur honum Erro okkar í
París, en þeir báðir setja saman
alls konar táknrænar og flóknar
myndir og vill oft fara svo, að
boðskapur þeirra komist ekki til
næsta manns. En nú get ég ekki
hjálpað upp á hlutina; hver og
einn verður að gera sitt til að
skilja, hvað er boðskapur eða
frásögn myndverksins.
Það sem heillar mig í þessum
verkum Endre Nemes er fyrst og
fremst það myndræna. Bygging
verksins og litaspil, sem er bæði
persónulegt og styðst við mikla
reynslu. Nemes er heldur enginn
byrjandi á listabrautinni, hann er
kominn á áttræðis aldur og hefur
verið starfandi málari mestan
hluta ævi sinnar. Nemes hefur
lagt stund á skáldskap og hann
hefur fengist við ritstörf, meðal
annars hefur hann verið gagnrýn-
andi, og um tíma teiknaði hann
skopmyndir fyrir blöð í heima-
landi sínu. Allt þetta finnst mér,
að komi í ljós í málverki hans.
Hann er ljóðrænn í litameðferð
sinni fremur öðrum súrrealistum,
og á stundum virðist eins og hann
minni á þann fræga mann Max
Ernst. Það má einnig finna ýmis
önnur áhrif í þessum verkum
Nemes, en það eru fyrst og fremst
áhrif, en ekki eftirlíkingar. Slíkt
mundi ég ekki láta mér detta í
hug, svo persónuleg er list Endre
Nemes, en hann er barn síns tíma,
eins og allir lifandi myndlistar-
menn.
Eins og sjá má af þessum línum,
hafði ég mikla skemmtun af þess-
ari sýningu Endre Nemes. Hún er
bæði fróðleg og uppörvandi og
dálítið óvenjuleg hér á landi. Það
eru ekki margir heimamenn, sem
vinna í sama anda og Nemes. Því
er það fagnaðarefni, er sýningar
konta, sem víkka sjónarsviðið,
hrista svolítið upp í vanaföstum
einstaklingum og brjótá hvers-
dagslegar hefðir. Súrrealisminn er
engan veginn nýr undir sólu, en
það er óhætt að segja, að hann sé
ekki á hvers manns borði hér á
landi. Þeir sem ánægju hafa af
nútímanum, ættu að sjá þessa
úrvalssýningu Endre Nemes í
Norræna húsinu. Ég vil að lokum
þakka honum fyrir innlitið og
ánægjuna. Og síðustu orð að sinni
verða að benda á sérlega fallega
bók um list Nemes, sem seld er
þessa dagana í kjallara Norræna
hússins, við vægu verði, en er
peninganna virði.
Valtýr Pétursson
ROMMÍ
ROMMÍ
Nafn á frummálinu:
The Gin Game.
Höfundur: D.L. Coburn.
Þýðandi: Tómas Zoega.
Leikstjóri: Jón Sigurbjörnsson.
Leikmynd: Jón Þórisson.
Lýsing: Daníel Williamsson.
Leikfélag Reykjavíkur.
Lelkllst
eftir ÓLAF M.
JÓHANNESSON
Leikverkið ROMMÍ varð víst
þannig til að viðskiptafræðingur
einn bandarískur, Coburn að
nafni, hreifst svo af leiksýningu
sem hann sá í New York að hann
keypti aðgöngumiða 10 sinnum.
Nú, síðan gaf hann sig á tal við
leikstjóra og leikara, spurði þá
spjörunum úr um leiklist og leik-
ritun. Settist svo niður og skrifaði
ROMMÍ. Ekki er að orðlengja að
leikritið varð vinsælt enda efni
þess sígilt: Vandamál þess sem
verður gamall og er vísað inn á
þann bás sem merktur er „biðstöð
dauðans". Höfundi tekst á kíminn
hátt að tjá hugarástand þeirra
sem komnir eru á endastöðina. En
kímnin er sett stáloddi sem sting-
ur samvisku okkar, þessara sem
svælum lífsgæðin og sjáumst ekki
fyrir. Því hvað er gamla fólkið í
hugum okkar annað en brosandi
afar og ömmur sem heimsækja
ber á sunnudögum. Við gerum
okkur e.t.v. ekki grein fyrir að bak
við brosið getur hulist bælt hatur
þess sem hefir stritað allt sitt líf
og fær í laun klefa sem er
hannaður af þar til gerðri stofnun
úti í bæ. í siðfáguðum samfélögum
sem hafa þróast í árþúsundir t.d
Kínaveldi er ótakmörkuð virðing
borin fyrir hinum eldri. í frum-
stæðu samfélagi er ótakmörkuð
virðing borin fyrir græðgi þeirra
sem snúa hjólum framleiðslunnar
þá og þá stundina. Því er siðfágun
ekki hamslaus sókn í efnisleg
gæði, heldur virðing fyrir þeim
sem eru að vaxa úr grasi og þeim
sem eru að kveðja, ásamt hófsemd
þeirra sem standa í blóma. Slík
samfélög eru í jafnvægi, þar ríkir
ekki kvíði fyrir framtíðinni. Þar er
ævistarfinu ekki stolið undir kjör-
orðinu verðbólga. Slíkt samfélag
er líkt og ilmandi skógur. ROMMI
sýnir okkur illgresisgarð. Þær
eitruðu jurtir sem festa rætur í
hugskoti ömmu og afa, þegar
lúnar hendur þeirra sitja tómar í
kjöltu. Að vísu sjáum við ekki
eitruðu jurtirnar fyrr en hendurn-
ar fyllast af spilum og samleikur
þeirra Gísla Halldórssonar sem
Martin Wellers og Sigríðar Haga-
lín sem Fflnsia Dorsey hefst.
Þessir þaulvönu leikarar reita við
hvert spil — næstum of áreynslu-
laust — hverja náplöntuna af
annarri úr sálartetrinu þar til
ekkert stendur eftir nema auðnin
ein — berangur vonbrigðanna.
Það er líkt og Sigríður og Gísli lifi
verkið á staðnum. Máske er sviðið
bara orðið þeirra annað heimili.
Mildlýsing Daníels Williamsson
og notaleg sviðsmynd Jóns Þóris-
sonar juku enn á þá heimilis-
stemmningu sem þarna ríkti.
Manni datt jafnvel í hug í fyrri
hluta verksins að leikararnir byðu
leikhúsgestum upp á kaffi. Og ekki
spillti eðlileg þýðing fram-
kvæmdastjóra Leikfélags Reykja-
víkur, Tómasar Zoéga, á verkinu
stemmningunni. Er þetta ekki hið
ákjósanlega leikhús? Samstæður
hópur í gömlu vinalegu húsi á
fögrum stað? Allavega er veturinn
1979—80 hjá L.R. frekar ljúfur í
minningunni. Fyrst Ofvitinn sem
var líkastur andafundi með meist-
ara Þórbergi og sannfærði mann
enn frekar um ódauðleika sálar-
innar, þá Kirsuberjagarðurinn
sem líkist draumi í hugskotinu,
dálítið rykföllnum að vísu, og að
lokum Hemmi, þetta undarlega,
brotakennda verk, sem er ekkert
annað en spegill þess veruleika
sem við búum við. Verk Vésteins
situr reyndar ekki rykfallið í
minningunni. Við þurfum ekki
annað en labba niðrí bæ á hátíðis-
dögum verkalýðsforingjanna til að
sjá það svart á hvítu. I Hemma
var tekin áhætta, boginn þaninn
til hins ýtrasta. Slíkt hlýtur leik-
hús að gera við og við. Næsta
vetur taka nýir leikhússtjórar við
hjá Leikfélagi Reykjavíkur og
Vigdís kveður eftir átta ára starf.
Það er ekki mitt að þakka henni
fyrir, aðeins þennan eina vetur.
Eg vil hins vegar bjóða nýliðana
velkomna. Vona að þeir taki dá-
litla áhættu svona til að byrja
með. Hvernig væri til dæmis að fá
hressilegt „absúrd" verk? Eða
leikrit frá fjarlægum menning-
arheildum? Hvers vegna ekki
Shakespeare í nýstárlegri upp-
færslu? Eitthvað krassandi sem
rýfur heimilisfriðinn um stund.
Smá rifrildi getur verið nauðsyn-
legt á bestu heimilum, það hreins-
ar andrúmsloftið. Takk fyrir vet-
urinn, þess næsta verður beðið
með eftirvæntingu.
Gisli Halldórsson í hlutverki sínu
cIki - V 1! .
KSmí \ t 1 ,lt 'WhIH
j
B ' i 1 ii wwm [1
M4 ’ #. m Mll