Morgunblaðið - 20.05.1980, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. MAÍ1980
15
Skáld ham-
brigðanna
ÍTALSKA skáldið Mario Luzi (f.
1914) var nýlega á ferð í Svíþjóð í
tilefni þess að ljóðasafn eftir hann
er komið út í sænskri þýðingu.
Mario Luzi er arftaki skálda
eins og Giuseppe Ungarettis og
Eugenio Montales, stefnu þeirra
sem kennd er við hermetisma,
innhverfan ljóðheim þar sem ljóð-
ið lifir sínu eigin sjálfstæða lífi.
Luzi hefur líkt og höfuðskáld
hermetismans lagt áherslu á að
„segja hið ósagða", leitast við að
Tvær
Friedrich A. Hayek:
LEIÐIN TIL ANAUÐAR,
Hannes H. Gissurarson islensk-
aði.
Almenna bókafélagið,
Félag frjáishyggjumanna 1980.
Að undanförnu hefur hagfræð-
ingurinn Friedrich A. Hayek og
kenningar hans verið til umræðu í
íslenskum fjölmiðlum, ekki síst
eftir að hann köm hingað í
fyrirlestraferð á vegum frjáls-
hyggjumanna. Hayek er orðinn
áttatíu og eins árs, en virðist í
fullu fjöri samanber viðtöl við
hann. Sú umræða sem átt hefur
sér stað um Hayek hefur verið
gagnleg, enda er okkur þörf á að
kynnast sem flestum skoðunum;
einhliða skoðanaskipti hægri og
vinstri manna eru sjaldan til
eftirbreytni.
Málflutningur Hayeks er í anda
þeirra sem kenna sig við frjáls-
hyggju, en eru andstæðingar sam-
hyggju. Hayek er á móti hvers
kyns ríkisafskiptum, skipulagn-
ingu þeirra sem valdið hafa og
öllu því sem hann telur á kostnað
einstaklingsins. „Stefna einstakl-
ingsfrelsis er eina stefnan fram á
við“ að mati Hayeks.
Leiðin til ánauðar, höfuðverk
Hayeks, kom út 1944, en birtist nú
í íslenskri þýðingu Hannesar H.
Gissurarsonar. Bókina tileinkar
Hayek samhyggjumönnum allra
stjórnmálaflokkka, en samhyggju;
maður er þýðing á sósialista. í
þýðingu sinni einfaldar Hannes
nokkuð orðalag meistara síns með
því að freista þess að „skila
fremur hugsuninni en einstökum
orðum". Hannes skrifar: „Til
dæmis er orðið „samhyggja" notað
um socialism og þessi stefna
greind þannig, að orðið „þjóðern-
is-samhyggja“ er notað um na-
tional socialism, nazism og fasc-
ism, „lýðræðis-samhyggja" um
democratic socialism og „bylt-
ingar-samhyggja" um commun-
ism eða revolutionary socialism"
Að vísu leggur Hayek að jöfnu
sósíalista og nasista og telur flest
hið illa sprottið í Þýskalandi, en
ég tel að blæbrigðamunur orðanna
(hugtakanna) glatist í þýðingunni
og er það miður.
Það vekur líklega furðu að
Leiðin til ánauðar skuli nú fyrst
koma út á íslensku, en þess ber að
geta að útdráttur bókarinnar birt-
ist 1946 í Morgunblaðinu í þýðingu
Ólafs Björnssonar. Að dómi
Hannesar H. Gissurarsonar er
bókin tímabær og „sennilega
beittasta vopn“ ungra frjáls-
hyggjumanna í hugmyndabarátt-
unni. Hannes segir um Hayek að
þeim hafi „fjölgað síðustu áratugi,
sem taka undir það með honum,
að mannlífið sé líkara gróðri, sem
spretti af samskiptum frjálsra
einstaklinga og verði að fá að vaxa
án hindrana, heldur en vél, sem
smíðuð hafi verið af einhverjum,
en sú er líklega frumhugmynd
hans“.
F. A. Hayek rökstyður þá skoð-
ur, sína að frelsi og skipulag fari
ekki saman. Hann telur að sam-
túlka í ljóði það sem varla verður
tjáð í orðum. Til þess að þetta sé
unnt þarf skáldið að skapa myndir
sem höfða til lesandans eins og
væru þær töfrar, undur. Luzi talar
Bókmenntlr
eítir JÓHANN
HJÁLMARSSON
leiðir
hyggjumennn hafi breytt
merkingu orðsins frelsi. Frum-
herjar frelsisins höfðu annað í
huga með orðinu, þ.e.a.s. „frelsi
frá gerræðisvaldi annarra manná,
lausn úr þeim böndum, sem bundu
einstaklingana við skipanir ann-
arra manna". En frelsi sam-
hyggjumanna var „frelsi frá nauð-
syn, lausn úr þeim aðstæðum, sem
hljóta að takmarka val oss allra,
þótt þær takmarki val sumra
miklu frekar en annarra". Með
þessu móti varð frelsi þeirra að
valdi. Hayek vitnar í Walter
Lippman orðum sínum til stuðn-
ings: „Kynslóð vor er að læra það
af reynslunni, hvað tekur við,
þegar menn hverfa fráfrelsinu að
valdbundinni skipulagningu mála
sinna. Þeir lofa sér auknum
lífsgæðum, en verða í raun að
neita sér um þau. Fjölbreytnin
verður að einhæfni, þegar skipu-
lagningin eykst. Menn geta ekki
flúið örlaganorn áætlunarbúskap-
ar og stjórnlyndis".
Leiðin til ánauðar er stjórn-
málarit og á sínum tíma samið af
miklu hugrekki. Samhyggja í ein-
hverri mynd var áberandi í við-
horfum manna um allan heim á
stríðsárunum. Ekki síst fræði-
manna um stjórnmál. Sjálfur
hafði Hayek hrifist ungur af
róttækni í skoðunum. Hann getur
þess í formála að það sé sér ekki í
hag að bókin komi út. Virða ber
hann fyrir yfirvegaða framsetn-
ingu skoðana sinna og það að hann
hafnar að mestu alhæfingum, en
reynir að skýra mál sitt fyrir sem
flestum. Hann skrifar ekki ein-
göngu handa sérfræðingum, held-
ur öllum sem áhuga hafa á
stjórnmálum. Ekki er hann neinn
ritsnillingur, stíll hans fremur
litlaus og mikið um endurtekn-
ingar í ekki stærri bók. En
viðskipta- og fjármál sem honum
eru ofarlega í huga eins og fleiri
frjálshyggjumönnum eru sjaldan
spennandi lestrarefni. Hann tekur
undir með Hilarie Belloc að sá
sem ræður yfir framleiðslunni
ráði yfir sjálfu mannlífinu.
Þegar á allt er litið er nokkur
fengur að kynnast skoðunum
þessa aldna Austurrríkismanns.
Ég get að vísu ekki varist þeirri
hugsun að einhliða mat á kenning-
um hans, fylgispekt við hvaðeina í
ritum hans geti leitt til hins sama
og hin kerfisbundna alræðisstefna
sem hann berst gegn. Það er of
fátæklegt litaspjald sem býður
aðeins upp á svart og hvítt,
samhyggju eða frjálshyggju, orð
sem menn ganga við líkt og staf á
hugsjónagöngu sinni.
um immagini intemporali, mynd-
ir óháðar tímanum.
Það kemur ekki á óvart að Luzi
hefur samið bók um franska
skáldið Mallarmé sem átti sér
draum um reglu listarinnar hand-
an við óreiðu heimsins.
Eins og sannur lærisveinn
meistara nútímaljóðsins sem fyrr
voru nefndir og fulltrúi annarrar
kynslóðar hermetismans eins og
ítalskir bókmenntafræðingar
kalla hann hefur Luzi iðkað agaða
ljóðlist og torrræða. En í ljóðinu
Nel Corpo oscuro della metamor-
fosi sem birtist á sjöunda áratug
og ef til vill má þýða í dimmum
líkama hambrigðanna verða
breytingar á tjáningarmáta hans.
Aðalyrkisefni skáldsins verður
ástin; hann kveðst sækja kraft í
ástina og sársaukann. Ljóðheim-
urinn stækkar. Það er ekki fjarri
lagi að tala um breitt ljóð, tilfinn-
ing og lýsing nánasta umhverfis
skáldsins verða eitt, veruleikinn
allt um kring brýst inn í ljóðið.
Gagnrýnandinn Bengt Holmqvist
skrifar í Dagens Nyheter (14. apríl
1980) að sum ljóðin minni á leikrit
eða frásagnir. Hið smáa verður oft
mikilvægast: „Það er erfitt að tala
um smáatvikin. Erfitt. En það er
ekki hægt að komast hjá að tala
um þau“ yrkir Luzi. í viðtali við
Luzi víkur Holmqvist að því að
nýjustu ljóð hans minni stundum
á skissur, eða eins og þau séu
hripuð niður í flýti. Svar skáldsins
er athyglisvert: „Það er með vilja
Mario Luzi
til að minna á að ekkert er
fullgert, í öllu er hreyfing. Ég hef
séð nóg af fullkomnun."
Luzi segist vera orðinn þreyttur
á þeim verkum sem samin eru af
yfirburðakunnáttunni einni sam-
an. Hann hallast frekar að þeim
verkum sem leiða hugann að
byrjun, flekkleysi hugans.
Skáldbróðir Luzis, Pier Paolo
Pasolini, líkti á sínum tíma því
fólki sem Luzi yrkir um við
rótlausar persónur í kvikmyndum
Fellinis. Það minnti hann á ein-
mana fólk sem orðið er útlagar í
eigin samtíð, fórnardýr „eilífrar
nafnlausrar angistar" svo að
stuðst sé við orð Pasolinis. Sjálfur
orti Pasolini um þetta fólk og
gerði kvikmyndir um það. Ef tH
vill duga ekki skáldlegar myndir
einar saman gegn hinum lamandi
ótta nútímamannsins heldur ást,
eða annað orð sem segja má að
einkenni skáldið Mario Luzi enn
betur: kærleikur.
Þótt trúarleg efni setji ekki svip
sinn á skáldskap Luzis lítur hann
á verk sín sem hlutdeild í sköpun
sem sífellt heldur áfram. Og hann
segist vera kristinn maður.
Myndir hans eru ekki „óháðar
tímanum" nema í þeirri merkingu
að þær eru í anda þróunar sem
lætur ekki staðar numið. Lausn
hermetismans er aðeins leið til að
halda áfram á þeirri braut þar
sem list og líf eiga samleið. Ljóðið
óhreinkast farsællega af mann-
legum hugsunum og gjörðum.
Þiónustuferö
Volvo 1980
Þeir félagarnir Kristján
Tryggvason og Jón Sig-
hvatsson eru lagöir af staö í
þjónustuferö. Feröin felst í
skipulögöum heimsóknum til
umboösmanna og þjónustu-
verkstæöa Volvo um allt
land.
Þeir Kristján og Jón veröa
akandi á splúnkunýjum Volvo
345, beinskiptum. Er mein-
ingin aö þeir sýni nýja bílinn á
viökomustööum feröarinnar.
Á morgun miövikudaginn 21/5
veröa þeir félagar hjá Bílaverk-
stæöi isafjaröar á ísafirði. Þar
veröur bíllinn til sýnis frá kl.
11 — 12 og 13—15.
VOLVO
Suóurlandsbraut 16 • Simi 35200