Morgunblaðið - 20.05.1980, Síða 28

36
MORGUNBLAÐIÐ
Greinargerð frá Félagi leikstjóra á íslandi:
ÞRIÐJUDAGUR 20. MAÍ1980
Sjónvarpspólitík og gagnrýni
listamanna.
Greinargerð frá Félagi leik-
stjóra á Islandi um þá erfiðu
aðstöðu sem Ríkisútvarp virðist
vera að koma sér í gagnvart
leiklistarfólki, ætluð hverjum
þeim sem hefur áhuga og aðstöðu
til að koma í veg fyrir fjárhags-
skaða eða álitshnekki stofnunar
jafnt sem einstaklinga, er þetta
varðar.
Um samninga.
Fyrst vil ég nefna samning milli
Ríkisútvarps og Félags íslenskra
leikara um kaup og kjör fyrir
vinnu í Sjónvarpinu. Samningur-
inn er undirritaður 9. ágúst 1978
námskeiðsins átti að taka til. Hver
höfundur fékk tekniskan leiðbein-
anda, en tilgangur námskeiðsins
var einmitt að þjálfa höfunda í
tækni Sjónvarpsins. Af þessum 6
leiðbeinendum voru 5 fastráðnir
starfsmenn Sjónvarpsins, en að-
eins einn utanaðkomandi. Af hin-
um 5 fastráðnu starfsmönnum
Sjónvarpsins voru 3 sem enga
leiklistarmenntun höfðu en voru
hins vegar ráðnir sem upptöku-
stjórar við Sjónvarp. Hinir tekn-
isku leiðbeinendur urðu fljótiega
efnislegir ráðgjafar og nokkurs
konar aðstoðarhöfundar og um
það bil sem handrit af hverri
hugmynd fyrir sig var tilbúið kom
í ljós að hinir teknisku leiðbein-
Erlingur Gislason
stofnunina) þá voru forráðamenn
Sjónvarpsins, eins og seinna kom í
ljós, að laumast til að gera
samning um leikstjórn við annað
félag þ.e.a.s. Fél. kvikmyndagerð-
armanna. Ég segi laumast því þeir
gerðu samninginn fullkomlega án
vitundar F.L.I. Það má teljast
merkilegt hafi þeim óviljandi
láðst að fitja upp á slíku efni í
umræðunefnd um stöðu leiklistar
í Ríkisútvarpi.
Samningur við Fél. kvikmynda-
gerðarmanna var undirritaður 25.
febr. og er í mörgum greinum og
raunar flestum miklu betri samn-
ingur en F.L.Í. hafði tekist að ná í
sinum fyrsta samningi við Sjón-
varpið frá ’77. Þess ber hins vegar
að geta að við lítum á sem
Sjónvarpið hafi sagt upp þeim
samningi með samningagerð um
sömu störf við annað félag. Tökum
Sjónvarpspólitík og
gagnrýni listamanna
og fyrir hönd Ríkisútvarpsins
undirritaður af Herði Vilhjálms-
syni og Jóni Þórarinssyni, en af
Gísla Alfreðssyni f.h. F.Í.L. í
þessum samningi eru ákvæði í 7.
kafla sem hljóðar svo: „Stefnt skal
að því að þau verkefni sem
krefjast leiks verði unnin undir
leiðsögn leikstjóra sem viður-
kenndur er af Félagi leikstjóra á
íslandi, enda náist viðunandi sam-
komulag við F.L.Í. um siíka
vinnu.“ Tilgangur þessa ákvæðis
samningsins er augljós: I vinnu
leiklistarmanns við sjónvarp og
kvikmyndir er hann háður leið-
beinanda sínum í enn ríkari mæli
heldur en nokkru sinni á leiksviði,
þar hefur hann áhorfandann við-
staddan til viðmiðunar. í sjón-
varpsvinnu eða við kvikmyndun
hefur sjálfur leikarinn engan
áhorfanda, hann er víðsfjarri bæði
í rúmi og tíma. Leikaranum er því
lífsspursmál að hafa einhvern
þann sem hann treystir og hefur
ástæðu til að geta treyst til
viðmiðunar í starfi sínu. Þetta
sem ég nú hef sagt geta virst
sjálfsagðir hlutir frá sjónarmiði
leiklistarmanns en því er þetta
ákvæði komið inn í samninginn að
leikurum þótti við brenna að
ranglega nefnt annars flokks eða
minni háttar sjónvarpsefni þ.e.
barnaefni, styttri skemmtiþættir
hafa oft verið í sjónvarpinu unnir
beinlínis leikstjórnarlaust eða
með tilsögn manna sem ekki voru
á neinn hátt leiklistarmenn.
Akvæðið er tilkomið í samninginn
1978 til að koma í veg fyrir þess
háttar vinnubrögð.
Höfundanámskeið
Næst er þar til máls að taka að
Ríkisútvarpið Sjónvarp stóð fyrir
námskeiði fyrir höfunda sjón-
varpsefnis. Voru kallaðir til marg-
ir höfundar og valdir 12 sem tóku
þátt í námskeiðinu í upphafi, en
að lokum voru valdir 6 höfundar
og 6 verkefni, sem seinni hluti
endur höfðu líka hugsað sér að
verða leikstjórar verksins. Það er
hægt að hugsa sér að það hafi
verið erfitt fyrir höfund að mót-
mæla því þegar slíkur tæknilegur
ráðunautur, sem þegar var orðinn
það mikill þátttakandi í sköpun
verksins og hvernig hugmyndin
var framsett, bauðst til að verða
leikstjóri, enda höfnuðu höfund-
arnir því engan veginn í tveimur
tilfellum af þeim þremur sem
upptökustjórar sjónvarpsins áttu
að taka að sér, en í þriðja tilfellinu
af einhverjum ástæðum varð þó
ekki úr því að upptökustjórinn
tæki að sér leikstjórnina heldur
var sótt út fyrir stofnunina og
fenginn leikstjóri til að setja upp
verkið.
Umræðunefnd og
ágreiningur
Nú víkur aftur að samningamál-
um Ríkisútvarpsins og Félags ís-
lenskra leikara. Samningurinn frá
1978 var endurskoðaður sumarið
’79, þó gengu þeir samningar
nokkuð stirðlega en náðist þó
samkomulag jafnframt vegna þess
að ákveðið var að nefnd yrði
skipuð bæði af Ríkisútvarpi og
F.Í.L. til að ræða stöðu leiklistar
innan Ríkisútvarpsins. í þeim
samningi var áfram í fullu gildi
ákvæðið sem minnst var á fyrst í
þessari greinargerð. Þegar þessi
umræðunefnd tók til starfa kom
fljótlega í ljós að í þó nokkrum
atriðum voru skoðanir sjónvarps-
manna ólikar skoðunum leiklist-
armannanna. Leikstjórar tóku
ekki beinlínis þátt í þessum um-
ræðum, þó sumir leikaranna, sem
í nefndinni voru hafi jafnframt
verið leikstjórar. Það kom í ljós að
skoðanir voru mjög skiptar um
starfssvið leikstjórans, sérstak-
lega að þvi leyti- hvernig verk-
stjórn hans skiptist á móti
starfssviði upptökustjórans. For-
ráðamenn Sjónvarpsins töldu
jafnvel að upptökustjórinn væri
nokkurs konar yfirverkstjóri, en
leikstjórinn aðstoðarmaður upp-
tökustjórans. Þarna held ég að
ágreiningurinn hafi orðið mestur
því að leiklistarmönnunum þótti
þetta sem vondur draumur og
hrein martröð að hitta menn með
þessar skoðanir því þeir voru þess
fullvissir að leikstjórinn væri yfir-
verkstjóri alls verksins, og í raun-
inni hefði hann sem slíkur engan
yfir sér og engan sem hann þyrfti
að sýna neinn trúnað annan en
höfundinn sjálfan, rithöfundinn.
Samþykktir frá 7. janúar
Meðan allar þessar viðræður
fóru fram, þótti enn bera á þessari
tilheigingu sjónvarpsins að fram-
leiða barnaefni og styttri
skemmtiþætti, innlenda aðallega,
leikstjóralaust en slík vinna er
eitur í beinum allra leiklistar-
manna . Því var það að Fél.ísl.
leikara og Félag leikstj. á íslandi
hélt sameiginlegan fund 7. jan.
1980. Þar voru gerðar svohljóð-
andi samþykktir:
1. Sameiginlegur fundur Fél.ísl.
leikara og Fél.leikst. á íslandi
lýsir fullum stuðningi við baráttu
stjórna beggja félaganna fyrir að
efla hlut leiklistar í Ríkisútvarp-
inu.
2. Sameiginlegur fundur F.Í.L.
og F.L.Í. haldinn 7. jan. ’80 gerir
svofellda yfirlýsingu til Ríkisút-
varpsins: Félagsmenn ofan-
greindra félaga gera sér ljóst hve
listrænt samstarf þeirra er mikil-
vægt og munu því framvegis
einungis starfa að þeim listflutn-
ingi sem nýtur viðurkenningar í
lögum, samningum og samþykkt-
um beggja félaganna.
Það skal tekið fram að síðari
samþykktinni er m.a. ætlað að
leggja áherslu á að leikurum er
ekki heimilt að vinna með leik-
stjórum sem ekki njóta viðurkenn-
ingar F.L.Í sbr. gr. 715 í samning-
um F.I.L. við Sjónvarpið sem birt
er í upphafi þessarar greinargerð-
ar. Sömuleiðis er samþykktinni
ætlað að tryggja það að leikstjór-
ar virði ákvæði í lögum og sam-
þykktum samningum F.Í.L. um
forgangsrétt meðlima þess.
Feluleikur
Meðan þessar friðarumræður í
umræðunefndinni um stöðu leik-
listar í Ríkisútvarpinu áttu sér
stað milli F.I.L. og Ríkisútvarps-
ins og með fullri vitund F.L.Í.
(Félag leikstjóra sendi meira að
segja greinargerð um álit sitt á
stöðu og verksviði leikstj. við
við þeirri uppsögn og viljum strax
hefja viðræður um nýjan samning
leikstjórum til handa. Skömmu
eftir að atburðir þessir allir eru
komnir í ljós og ekkert leyndar-
mál lengur lætur Sjónvarpið á það
reyna hvort samþykkt sameigin-
legs fundar F.Í.L. og F.L.Í. frá 7.
jan. standist eða hvort hægt sé að
hefja störf þrátt fyrir samnings-
ákvæðið sem ég minntist á í
upphafi og það er reynt og kallað
er til samlesturs á leikriti Davíðs
Oddssonar undir stjórn Andrésar
Indriðasonar en hann er einn af
þremur upptökustjórum Sjón-
varpsins. Þessi tilraun Sjónvarps-
ins til að láta reyna á þessa
samþykkt varð til þess að forráða-
mönnum Sjónvarpsins hefur
væntanlega orðið ljóst að sam-
þykktir þessara félagsmanna
F.Í.L. og F.L.Í. stæðust.
Þáttur Félags
kvikmyndagerðarmanna
Nú ákváðu aðilar í umræðu-
nefndinni að gera hlé á umræðum
um stöðu leiklistar í Sjónvarpinu
þvi fram hafði komið beiðni frá
Félagi kvikmyndagerðarmanna
um viðræður við félögin, fyrst við
leikarana og síðar 31.3. við leik-
stjórana, seinna var ákveðið að
Félag Ieikritahöfunda myndi einn-
ig taka þátt í þeim umræðum.
Þarna voru haldnir nokkrir fundir
og voru að mörgu leyti gagnlegir
og það verður að segjast eins og er
að þó að auðvitað væri hægt að
finna ágreining þá var hann ekki
líkt því eins mikill og í mörgum
atriðum eins og við forráðamenn
Sjónvarpsins. Hins ber þó að geta
að þeir sem í viðræðunefndinni
voru, tveir úr stjórn Félags kvik-
myndagerðarmanna, voru hvorug-
ur starfsmaður Sjónvarpsins. Þeg-
ar viðræður voru komnar nokkuð
áleiðis komu raunar fram hug-
myndir sem hefðu átt að leiða til
lausnar og betra samkomulags
þessara aðila, þá var haldinn
fundur í Félagi Kvikmyndagerð-
armanna, félagsfundur og þar
kom í ljós að þessir nefndarmenn
voru í minnihluta í sínu félagi,
meiri hluti félagsmanna vildi ekki
halda viðræðunum áfram og fund-
urinn sendi F.L.Í. og F.Í.L. bréf
þar að lútandi. Beiðni um viðræð-
urnar við F.L.Í. er frá 31. mars en
18. apríl lýsir Félag kvikmynda-
gerðarmanna því yfir að það sé
hætt þessum viðræðum. Þessar
viðræður voru ágætar og við
tókum þátt í þeim eftirtölulaust
og úr því að þeir vildu ekki halda
þeim áfram þá sjáum við reyndar
enga ástæðu til að gagnrýna það,
því Félag kvikmyndargerðar-
manna er þó aðeins óbeinn aðili að
þessum umræðum leiklistar-
Dau< 5i prinsessu / • / /1 •
svnd 1 1U niDyriun
SJÓNVARPIÐ heíur ákveðið að taka til sýningar kvikmyndina „Dauði prinsessu“, sem nokkuð heíur verið deilt um erlendis og hafa Saudi Arabar m.a. haft í hótunum við sumar þjóðir þar sem hún heíur verið sýnd. Hér er um að ræða brezk—ameríska sjónvarpskvikmynd um 115 minútna langa. Að sögn Hin- risk Bjarnasonar dagskrár- stjóra Lista— og skemmtideild- ar er búist við að myndin verði sýnd í júníbyrjun. Aðspurður kvað Hinrik hótanir um við- skiptabönn eða reísingar af hálfu Saudi Arabíu vera milli- ríkjamál af öðru tagi og kæmi það í hlut annarra en sjón- varpsins að leysa ef sýning myndarinnar hefði einhverja eftirmála hérlendis.
manna við Ríkisútvarpið um stöðu
leiklistar í Ríkisútvarpi.
Allan tímann meðan umræður
fóru fram milli þessara félaga
söknuðum við ævinlega fulltrúa
Ríkisútvarpsins því að án hans
urðu satt að segja þessar umræður
frekar ófullkomnar.
Hinriksbréf
21. apríl 1980 dagsetur Hinrik
Bjarnason bréf sem hann sendir
félagi leikara en jafnframt sendir
hann F.L.Í. ljósrit.
í þessu bréfi bendir hann á að
vegna ágreinings, eins og hann
orðar það, sem risið hefur vegna
leikstjórnar, þá sé það fyrirsjáan-
legt að framleiðsla leiklistar í
sjónvarpi muni verða minni á
næstunni. í þessu bréfi kemur
hvergi fram skilningur Hinriks á
því að sú ákvörðun Sjónvarpsins
að fela upptökustjórum sínum
þremur í röð leikstjórn þriggja
stórra verkefna er skýlaust brot á
samningum frá 1978. Hann bætir
gráu ofan á svart með því að
virðast líka óvitandi um það atriði
að, ef framleiðsla sjónvarps á
innlendu efni minnkar þá falla
burt forsendur fyrir þeim vild-
arkjörum sem sjónvarpið nýtur
gagnvart aðkeyptu sjónvarpsefni
frá Norðurlöndunum þ.e.a.s. Sjón-
varpið nýtur þeirra vildarkjara að
borga aðins 5% til listamanna í
stað 50%. Skilyrði fyrir þessum
vildarkjörum er, að eigin fram-
leiðsla Sjónvarpsins sé minnst 8
stundir af innlendu leiknu efni.
Þetta hefur Sjónvarpið ekki staðið
við undanfarin ár en meðan Félag
íslenskra leikara hefur ekki kvart-
að þá hafa þeir notið þessara
vildarkjara. Það er ekki að búast
við því að þessi kjör standi til boða
þegar forsendur þeirra eru brostn-
ar.
Álit og niðurstaða
Álit okkar er það að innan
Sjónvarpsins sé rekin menning-
arpólitík sem ætlar að komast af
án leiklistar við gerð sjónvarps-
leikrita og kvikmynda. Okkur sýn-
ist það vera tilhneiging til að velja
leikara utan þess hóps, sem þá er
að finna í veigamikil hlutverk og
nú virðist ekki heldur þörf á
leikstjórum. Allir sjá að hér stefn-
ir í óefni og sorglegt má telja, að
þegar íslenska leikhúsið blómstrar
og vekur heimsathygli, þá skuli
Sjónvarpið kúldrast í þessari
lægð. Þessi leiklistarfjandsamlega
pólitík birtist ekki síst í skipulagi
höfundanámskeiðsins, sem ég
minntist á fyrr, þar sem áhalda-
tækni er sett í hásæti en engir
leiklistarmenn með reynslu eru
tilkvaddir. Síðan virðist stjórn-
endum námskeiðsins eðlilegt að
tæknimenn verði hvort tveggja í
senn aðstoðarhöfundar og leik-
stjórar á meðan þeir segi til lítt
reyndum höfundum um tækni-
möguleika og annmarka miðilsins.
Skyldi sú leiðin ekki hafa orðið
styttri að setja höfundana á svo
sem tveggja mánaða námskeið í
upptökustjórn við sjónvarp. Öm-
urlegt er til þess að hugsa ef við
þessa ungu stofnun stefnir hugur
ekki hærra gagnvart listrænu
verkefni, en það sé aukavinnubitl-
ingur innan starfshópsins.
Ég hef í greinargerð þessari
týnt upp nokkrar staðreyndir og
látið í ljós álit sem er vissulega
sameiginlegt stjórn Félags leik-
ara, leikstjóra á íslandi og leik-
ritahöfunda, að miklu leyti einnig
álit stjórnar Félags kvikmynda-
gerðarmanna. en að vísu ólíkast
áliti ýmissa starfsmanna Sjón-
varpsins.
Við neitum því að Félög leikara
eða leikstjóra séu orsök í frestun
verkefna hjá sjónvarpi eða nokk-
urri breytingu á starfsáætlun
þeirrar stofnunar. Við tökum hins
vegar eftir því að Ríkisútvarpið/
Sjónvarp stöðvar vinnu við leikið
sjónvarpsefni til þess að reyna að
kúga Félag íslenskra leikara til að
sætta sig við samningsbrot af
Sjónvarpsins hálfu.