Morgunblaðið - 20.05.1980, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. MAÍ1980
37
Mikið hefur verið rætt og ritað
um starfslaun rithöfunda og út-
hlutun þeirra að undanförnu, sem
talið er af ýmsum, að farið hafi
eftir pólitískum viðhorfum. Pétur
Hafstein Lárusson hefur rökstutt
það bezt (Morgunblaðið, 4. maí).
Mun ég því ekki rökstyðja það
nánar, þar sem hann telur sig
hafa „hugmyndalega samstöðu
með Alþýðubandalaginu," þeim
flokki sem talið er, að meiri hluti
úthlutunarnefndarinnar aðhyllist.
Einna athyglisverðust fannst
mér grein Þórunnar Elfu (Mbl., 3.
maí), af því að þar er vikið að
mörgum aðkallandi atriðum fyrir
an mátt láta þess getið, að Svava
Jakobsdóttir bar málið upp á
Alþingi, en Gunnar Thoroddsen
bjargaði því í höfn, enda þótt
starfslaunin séu nú orðin að bit-
beini. En það er ekki þeirra sök.
Þeim sé þökk fyrir hugulsemina
og lagni við að fá þessu fram-
gengt.
Margir hafa hneykslazt á undir-
skriftum okkar fjörutíu og sex-
menninganna. Með því að ég er
einn af þeim seku, finnst mér
viðeigandi, að ég láti í ljós mína
skoðun á því máli. „Vei þeim, sem
hneykslunum veldur," stendur í
helgri bók. Og er ekki nema
Eggert Haukdal:
Þóroddur Guðmundsson:
Þóroddur Guðmundsson
Enn um úthlut-
un starfslauna
rithöfunda og hag þeirra: skrif-
stofu Rithöfundasambandsins og
umboðsmann, sem tekið gæti að
sér yfirlestur handrita og ræði við
forleggjara um útgáfu þeirra. Mér
hefur alltaf fundizt, að þörf fyrir
slíkan mann væri rík. Gangan
milli forleggjara er sannkölluð
píslarganga, sem mörg af beztu
skáldum vorum hafa orðið að
þreyta fyrr og síðar. Þá minnist
hún og á margt ranglæti, sem hún
og fleiri höfundar hafa orðið við
að búa um áratugi. Nefnir hún
sem dæmi Oddnýju Guðmunds-
dóttur. Henni hefði aldrei verið
veitt nein rithöfundarlaun sem
viðurkenning fyrir sögur hennar
og greinar, sem athygli hafa
vakið. Það er of seint að meta
höfunda að verðleikum, þegar þeir
eru allir, þó að sú saga sé bæði
gömul og ný.
Þá minntist Þórunn Elfa og á
stofnun Rithöfundasjóðs og hver
framför hafi orðið með úthlutun
starfslauna. Hér hefði hún gjarn-
sanngjarnt, að ég taki á mig 46.
hlutann af þvLveii. En í sömu bók
stendur líka, „að sá, sem sé
syndlaus kasti fyrsta steininum."
Um úthlutunina vil ég segja
það, að mér finnst alltof mikils
ójafnaðar gæta við skiptingu
þessa fjár. Það virðist þegar hafa
skapast sú hefð, að höfundum sé
skipt í mjög misjafna flokka. í
tveim þeim efstu er skipað millj-
ónamæringum, hvað laun snertir.
í lægri flokkunum eru aðeins
hundruðþúsundamenn. Ég er ekki
alveg viss um, að rétt sé að gera
þennan mikla mun á mönnum.
Ég segi fyrir mig, að ég sótti
ekki um starfslaun að þessu sinni.
Hins vegar sótti ég um 5 mánaða
starfslaun til fyrrverandi nefndar
til ljóðaþýðinga og fékk þau. Ég
sótti um sömu upphæð til núver-
andi nefndar til að fullgera ljóða-
þýðingarnar næsta ár, 1979, en var
þá synjað, sótti því eigi um síðustu
áramót 1980, vildi ekki fara bón-
leiður til búðar, eins og í fyrra. Sú
ákvörðun virtist mér vera réttmæt
og eðlileg, enda hefur litlu fé verið
veitt til ljóðaþýðinga, og er þeirra
þó mikil þörf. Én þær eru seinunn-
ið verk og erfitt.
Mig sveið, sem sagt, fyrir hönd
þeirra mörgu, sem ekkert fengu,
miðað við þá, sem hátt voru settir.
Þess má geta, að komin voru á
mótmælaskjalið allt að 40 nöfn,
þegar mér var sýnt það. Þá var
enginn kostur að snúa aftur með
mótmælin, ef menn á annað borð
vildu gera athugasemd við úthlut-
unina, sem mér var mikið í mun
að gera.
Ég vil svo að lokum þakka Jóni
úr Vör sérstakiega fyrir skrif hans
um þetta mál (Morgunblaðið, 30.
apríl og 6. maí). Hann hefur enn
sem fyrr sitthvað gott til mála að
leggja um hagsmuni rithöfunda,
án ýfinga í garð eins eða neins; og
þarf skapstillingarmann til þess,
þegar ójöfnuðurinn ríkir.
Hafnarfirði, 8.-9. maí ’80.
Þóroddur Guðmundsson.
700 milljónirnar
Nokkrar umræður hafa orðið að
undanförnu í fjölmiðlum vegna
700 milljón kr. láns Byggðasjóðs i
varanlega vegagerð. í þeim gætir
nokkurs misskilnings, sem ekki er
óeðlilegur, m.a. vegna skjótra við-
bragða forstjóra stofnunarinnar.
Tel ég því rétt að rekja sögu þessa
máls.
Þegar fyrir lá, að vegáætlun
fyrir árið 1980 næði ekki raun-
gildi, þótt um aukningu frá árinu
1979 væri að ræða, þá kom m.a.
mér í hug, hvort ekki væri hægt að
nýta hluta af lánsheimild Byggða-
sjóðs til að endurlána í varanlega
vegagerð. Þetta er ekki ný hng-
mynd sem slík. M.a. kom hún fram
í frumvarpi um varanlega vega-
gerð, sem við Sverrir Hermanns-
son vorum m.a. flutningsmenn að
fyrir rúmu ári síðan. Ég færði
þetta í tal við nokkra aðila í
algjörum trúnaði fyrir u.þ.b. 1%
viku, þar á meðal forsætisráð-
herra og forstjóra Framkvæmda-
stofnunar ríkisins. Hafði ég þá í
huga, að ákvörðun um þetta yrði
ekki tekin fyrr en á fundi eftir
hvítasunnu, en að sjálfsögðu haft
samráð við ríkisstjórn, fjárveit-
inganefnd og Vegagerð ríkisins.
Að þetta mál væri af minni
hálfu tengt því að bjarga Olíumöl
hf. sérstaklega er uppspuni frá
rótum. — Hins vegar vil ég
tryggja framkvæmd varanlegrar
vegagerðar, og ekki bara í orði,
heldur á borði. Af því markast
áhugi minn á þessu máli.
Verði Olíumöl hf. reist við, þá
þarf að taka þau mál föstum
tökum, fá sterka og vel starfhæfa
stjórn í fyrirtækið og gera þær
skipulagsbreytingar á rekstri, að
fyrirtækið standi undir rekstrin-
um miðað við þann markað, sem
fyrir liggur hverju sinni.
Ríki og sveitarfélög þurfa að
sjálfsögðu að marka stefnu um
aukin framlög til varanlegrar
vega- og gatnagerðar. Það út af
fyrir sig auðveldar rekstur fyrir-
tækja í vega- og gatnagerð, þannig
að þau geti hverju sinni sniðið sér
stakk eftir vexti í samræmi við
markaðinn, eins og hann liggur
fyrir, en ekki öfugt; að búinn sé til
markaður vegna einstakra fyrir-
tækja. í þessu tilfelli virðist það
geta farið saman, að aukin varan-
leg vegagerð á þessu ári gæti
auðveldað fyrirtækinu Olíumöl hf.
Sverrir
Ólafsson:
I tilefni kvikmyndagagnrýni
Eggert Haukdal.
að komast í gang aftur, og ef svo
fer, hlýt ég að lýsa yfir ánægju
minni yfir því.
En, sem sagt, velferð Olíumalar
hf. er að verulegu leyti sérmál
eigenda, en varanleg vegagerð er
stórmál fyrir alla þjóðina.
Framgangur þessa máls varð
svo sá, að forstjóri tilkynnir mér á
mánudag 12. maí, að hann ætli að
leggja fyrir stjórnina daginn eftir
umrædda tillögu. Féllst ég á það
þótt ég væri þeirrar skoðunar, að
hyggilegt væri að geyma þetta enn
um stund, þar til búið væri að
hafa samráð við rétta aðila svo
sem áður kom fram. Ég tilkynnti í
trúnaði meðstjórnarmönnum mín-
um í Framkvæmdastofnun, þeim
sem ég náði í, þeim Þórarni
Sigurjónssyni, Geir Gunnarssyni
og Steinþóri Gestssyni, hvers væri
að vænta á fundinum daginn eftir
og aðdragandann.
Ég man að ég varð svolítið hissa
þegar ég las tilkynningu í Morg-
unblaðinu um að Ólafur M. Jó-
hannesson skyldi skrifa í blaðið
um kvikmyndir (ásamt öðru).
Hann var sagður hafa BA-próf í
bókmenntum. Ekki hélt ég að það
væri nóg til að gera mann að
kvikmyndagagnrýnanda. Það kom
einnig á daginn, að svo var ekki
því það sást og sést enn af
greinum Ólafs um kvikmyndir að
hann hefur lítið sem ekkert vit á
þeim.
Þó mig hafi oft langað til að
spyrja þá hjá Morgunblaðinu
hvers vegna Ólafur varð fyrir
valinu hef ég aldrei látið af því
verða. En eftir að hafa lesið grein
hans í blaðinu, þriðjudaginn 13.
maí, get ég ekki orða bundist. Þar
fjallar hann um nýjasta afsprengi
íslensks kvikmyndaiðnaðar, pop-
óperuna „Himnahurðin breið“,
sem nú er verið að sýna í Regn-
boganum. Ég hef séð myndina og
varð því ekki svo lítið hissa þegar
ég las sleggjudóma Ólafs.
Grein hans byrjar á inngangi
um unglingana á hippatímabilinu
og pönkunglingana í dag, skilning
þeirra og lífssýn. í óperunni telur
hann að komi fram annar skiln-
ingur, önnur lífssýn og sýnir hann
fram á það með tilvísun í efni
óperunnar. Þó ég skilji ekki hvaða
tilgangi samanburðurinn þjóni, er
ég alveg sáttur við lýsingu hans á
megininntaki óperunnar. Hins-
vegar er afgangur greinarinnar
furðulegur. Hann talar um
„nokkra krakka úr Menntaskól-
anum við Hamrahlíð“ og „að
krakkarnir gerðu þessa mynd“.
Ég vil benda Ólafi á, að það er
fullorðið fólk sem gerir myndina,
allir komnir yfir tvítugt. Leik-
stjórinn er 23 ára og kvikmynda-
tökumaðurinn, sem er atvinnu-
maður. er hátt á þrítugsaldri.
(Þessar upplýsingar ásamt öðrum
í greininni, eru fengnar frá Krist-
bergi óskarssyni leikstjóra, sem
var svo vænn að leyfa mér að sjá
reikninga fyrirtækisins Listform
sf., sem gerir myndina.) Jafnframt
vil ég benda á, að þó fólkið komi
nær allt úr MH, hefur stór hluti
þess lokið þaðan námi, og er því
ekki nemendur þar, eins og frá-
sögn Ólafs gæti bent til.
Ölafur segir leikstjórann ljúga,
hann „trúi“ því ekki að myndin
hafi getað kostað 20 milljónir.
Þetta sýnir glögglega, að Olafur
hefur ekki hugmynd um hversu
mikið fyrirtæki það er að gera
kvikmynd, jafnvel þó hún sé að-
eins 50 mín. Beinn tilkostnaður
við myndina var:
Filmukostn. (filmur,
köllun, vinnukópía)
tækjaleiga
kópíur
annað
Samtals
Klippihlutfall 3:1)
Tveir menn unnu fulla vinnu í
tæpt ár við gerð myndarinnar og
listinn í myndarlok ætti að gefa
hugmynd um alla þá er við sögu
komu. Öllu þessu fólki er að
sjálfsögðu reiknuð laun, samtals
um 14.000.000. Ég er hræddur um
að Ólafur hefði komist skammt
með 500 þus. sem hann „trúir"
betur að sé réttur kostnaður við
myndina.
Ólafur segir myndina „dæmi-
gerða skólamynd tæknilega séð“.
Myndin er ekki „skólamynd", það
má ljóst vera að því sem að ofan er
sagt. En hvað er „dæmigerð skóla-
mynd“? Ólafur vildi e.t.v. vera svo
vænn að skýra það nánar, því ég
skil ekki hvað hann á við. En þrátt
fyrir þetta, segir Ólafur, „eru þó
falleg skot inn á milli, t.d. af
kirkjum bæjarins". Þessi fullyrð-
ing sýnir ljóslega, að ólafur hefur
takmarkað vit á kvikmyndatækni.
Ef það sem á tjaldinu sést er
„fallegt" (að mati Ólafs; en það
eru t.d. kirkjur, jarðarfarir (sam-
anber „Land og synir") eða ís-
lenskt landslag (samanber „Veiði-
ferðin") þá er það tæknilega gott).
Ólafur hefur líklegast ekki horft á
kvikmyndaþætti þeirra Sigurðar
Sverris Pálssonar og Erlends
Sveinssonar í sjónvarpinu.
„Um leik er vart að ræða,“ segir
Ólafur.,Ég er ekki sammála þessu,
en verð víst að láta hverjum og
einum eftir að dæma um það fyrir
sig.
„Söngurinn er dálítið undar-
legur," segir hann. Að vísu heyrð-
ist textinn ekki alltaf nógu vel og
á hann eflaust við það. Annars
veit ég ekki hvernig „undarlegur"
söngur hljómar. Við Ólafur erum
þó sammála um eitt og það er, að
rödd Ingibjargar Ingadóttur sem
syngur aðalkvenhlutverkið er
„engilfögur".
Svo ég ljúki þessu í stíl Ólafs:
Gagnrýnendur eru eðlilega ekki
mjög þögull hópur. Hlutverk
þeirra er mikilvægt, en jafnframt
ábyrgðarmikið. Þeim er kennd
ákveðin aðferðafræði sem þeim
ber að nota við gagnrýni sína,
hvort sem er á bókum, leikritum
eða kvikmyndum. Jafnframt er til
þess ætlast að þeir hafi allgóða
þekkingu á því er snertir svið það,
sem þeir gagnrýna. Það hafa og
verið talin góð vinnubrögð að rita
aðeins um þær hiiðar málsins, sem
gagnrýnandinn hefur þekkingu á,
og að halda persónulegum skoðun-
um eða tilfinningum fjarri.
En dálítið önnur aðferðafræði
og annar skilningur kemur fram í
ofanræddri grein, sem drengur úr
Háskólanum hefur ritað. Þar er
fjallað af litlu viti um kvikmynd-
ina „Himnahurðin breið". Grein-
arhöfundur sýnír litla trú á orðum
annarra og lætur frá sér fara
undarlegar fullyrðingar. Þó eru
örfáir ljósir punktar inn á milli,
t.d. orðaforðinn. En samt er það
leiðinlegt að drengurinn skyldi
skrifa þessa grein, hún er blað-
festur vottur um mistök í lífi
hans.
Sverrir ólafsson.
Aths.: Ritstj. telur ekki ástæðu
til að svara þessari ritsmíð eins og
hún er orðuð og harmar, hvernig
reynt er að vega að orðstír Ólafs
M. Jóhannessonar, sem hefur sýnt
aðgætni og ábyrgðartilfinningu í
skrifum sínum hér í blaðinu. —
Ritstj. gaf Ólafi tækifæri til að
svara greininni og niðrandi um-
mælum um hann persónulega, en
hann kvaðst ekki hafa áhuga á
því. Orðbragð greinarinnar væri á
plani, sem hann vildi ekki láta
draga sig niður á. Ólafur er
myndlistarmaður og getur ekki
síður fjallað um listræn eða ólist-
ræn vinnubrögð sjónlistar en aðr-
ir fagmenn. Ástæðulaust er að
svara dylgjum um háskólapróf
Ólafs M. Jóhannessonar. En þetta
er þó tekið fram að gefnu tilefni.
Tillagan kom síðan fram á
fundinum og var samþykkt af
öllum stjórnarmönnum eða eins
og Morgunblaðið skýrir frá því í
viðtali við Sverri Hermannsson,
„stjórn Framkvæmdastofnunar
ríkisins samþykkti að tillögu
minni", o.s.frv.
I umræðum á fundinum óskuðu
stjórnarmenn eftir því, að þeir
hefðu tækifæri að kynna þessa
tillögu í þingflokkunum, áður en
hún birtist.
Það var því í algjöru heimildar-
leysi að fara með þessa samþykkt
á flot í fyrirspurnartíma á Al-
þingi, áður en hún var kynnt
þingflokkunum, og að auki ekki
smekklegt að fara að blanda
málum Olíumalar hf. saman við
þessa tillögu, þar sem stjórnin
hafði ekki samþykkt tillöguna á
þeim grundvelli.
Að lokum vildi ég segja þetta:
Vegna þess óróleika, sem sam-
þykkt stjórnar Framkvæmda-
stofnunar ríkisins ojli í baksölum
Alþingis og á ritstjórn Tíman-s,
samanber leiðara á uppstign-
ingardag og kannski víðar, er
nauðsynlegt að það komi fram, að
ég tel mig alls ekki þurfa að
biðjast afsökunar á gjörðum
mínum í þessu máli.
En telji einhverjir menn í ríkis-
stjórnarliði, að á hafi skort sam-
ráð hjá mér, áður en ákvörðun var
tekin varðandi þetta mál eða
önnur, ættu þeir hinir sömu miklu
fremur að líta sér nær, áður en
þeir fella dóma um mig, vegna
skorts á eðlilegu samráði.
fram-
1.625.000 kr.
1.160.000 kr.
1.500.000 kr.
1.715.000 kr.
6.000.000 kr.