Morgunblaðið - 19.08.1980, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. ÁGÚST 1980
13
Gjaldeyristekjur
Lúðvík Jósepsson sagði í þing-
ræðu í apríl 1966: „ ... hér er
verið að fara inn á þá braut i
atvinnumálum þjóðarinnar, sem
við teljum verulega hættuiega
fyrir efnahagslegt sjálfstæði
hennar.“ Síðar í sömu rseðu: „Ég
hefi því leyft mér að halda því
fram að það sé ekki hagstætt
fyrir íslendinga að ráðstafa
vinnuafii sinu á þennan hátt.“ Og
ennfremur: „ ... en við hefðum
bara fengið meiri gjaldeyri, ef
við hefðum notað það vinnuafl til
þess að reka betur okkar eigin
atvinnuvegi ... “ Og loks: „Ég
held þvi, að ef við Islendingar
héldum okkur við þá stefnu, sem
við mörkuðum okkur í fiskveiði-
málum 1958 ... að það ætti engin
hætta að vera á ferðinni í sam-
bandi við þorskstofninn við ís-
land, vegna þess að reynslan
sýnir, að það er tiltölulega minna
tekið úr sjónum af þessum fiski
en áður var um margra ára
skeið.„
Varðandi veiðiþol þorskstofnsins
nægir að vísa til þeirrar reynslu
sem nú er tiltæk, og fiskifræði-
legrar niðurstöðu rannsókna á
þeim vettvangi. Kenningin um
„hættu fyrir efnahagslegt sjálf-
stæði" stangast og gjörsamlega á
við dóm reynslunnar. Er það
atvinnuuppbygging í strjálbýli,
sem fjármögnuð var með fram-
leiðslugjaldi álversins, sem er
hættuleg? Eða sú breyting sem
varð á tekjuhögum Hafnarfjarð-
arkaupstaðar og hafnar þess
sveitarfélags? Máske sú staðreynd
að álverið greiðir Búrfellsvirkjun
niður á 25 árum?
Áhrif þessa fyrirtækis á við-
skiptastöðu þjóðarbúsins út á við
og gjaldeyrisöflun hafa og verið
mjög mikilvæg. Útflutningur áls
1979 nam 35.5 milljörðum króna
og hefur verið um 14—15% af
heildargjaldeyrisöflun þjóðarinn-
ar á liðnum árum.
Mengunarhættan
Einar Olgeirsson sagði í þing-
ræðu 1966: „Það er verið að
undirbúa það að spúa eiturlofti
yfir 100 þúsund manns, sem búa
hér á milli Kollaf jarðar og Kefla-
víkur. Það er alveg vitað mál, að
þetta óloft nær jafnt hér tii
Reykjavíkur eins og suður á
bógin.“
Sem betur reyndist þessi „fram-
tíðarsýn" ekki rétt. Engu að síður
var hér um hlið á málum að ræða,
sem gefa þurfti góðan gaum að.
Öll spor sem stigin kunna að verða
til nýtingar enn óbeislaðrar orku
þurfa m.a. að taka mið af tvennu:
1) umhverfisvernd og 2) fyllstu
heilsuvernd viðkomandi starfs-
fólks. Við þurfum að læra að
sameina það tvennt, að nýta þá
möguleika í auðlindum láðs og
lagar, sem okkur eru lagðir upp í
hendur, og lifa í sátt við landið,
umhverfi okkar.
Starfandi er og hefur verið
samstarfsnefnd ísals og ríkis-
valdsins, sem stöðugt fylgist með
hugsanlegum mengunaráhrifum
frá álverksmiðjunni. Jafnframt
hefur verið unnið að þróun
hreinsitækja. Um miðjan febrúar
1977 var gert samkomulag milli
Isal og iðnaðarráðuneytis um
breytingu beggja kerskálanna í
Straumsvík og uppsetningu þurr-
hreinsitækja, sem áætlað er að
framkvæma fyrir árslok 1981.
Kostnaður er áætlaður um 10.000
m.kr. Með þessum hreinsibúnaði
er stefnt að:
• Að minnka útsleppi flúorsam-
banda og rykagna niður í
lægstu hugsanleg mörk með því
að nota beztu þekkta tækni.
• Að gera byltingu á hollustu í
umhverfi starfsmanna í ker-
skálunum.
• Að endurvinna og endurnota öll
flúorsambönd, sem ella slyppu
út.
• Að breyta, í áföngum, öllum
núverandi hliðarþjónuðum ker-
um í miðþjónuð ker og setja
upp þurrhreinsitæki með öllum
tilheyrandi búnaði.
• Að bæta vélvæðingu kerskál-
anna og setja upp umfangs-
mikla tölvustýringu í ker-
rekstrinum.
• Að halda framleiðslukostnað-
arhækkunum í iágmarki.
• Að halda óæskilegum áhrifum
á málmgæði í lágmarki.
í ljósi reynslunnar
Sem betur fer hafa gagnrýnis-
raddir, sem fram komu gegn
álsamningnum 1965—66, reynst
mestpart rangar. Þeir kostir, sem
talsmenn samningsins tíunduðu,
hafa hinsvegar flestir hlotið stað-
festingu reynslunnar, sem ólygn-
ust er. I því sambandi þykir rétt
að ljúka þessari upprifjan á loka-
orðum Jóhanns Hafstein, er hann
mælti fyrir álfrumvarpinu, og las
þingmönnum greinargerð með
samningsdrögunum í aprílmánuði
Greiðsiubyrö'
MiUjóoir
óollara
Samanburður
á greiðslubyrðí vegna
Búrlellsvlrkjunar
og tekjum frá ISAL:
■
Tak|ur(ré ISAL
118,0
120,1
1976 1991 1994
Slaða Staða. ððgar siðasta at- Staða Arið '994. p.e 25
31 des 1976 ðorgun at lánum vegna Arum eftlr 1 athendlng-
Burtellsvlrkjunar hetlr ard“9 ratmagns
werið Qreído awjó 1991
Rafmagnsverð til tSAL hefur hækkað siðan þessi tafla var gerð,
þann veg, að orkugjaldið frá áiverinu ber alla greiðslubyrði
Búrfellsvirkjunar vegna stofnkostnaðar — á 25 árum.
Greiðslur til Innlendra aðila
vegna rekstrar ISAL á timabilinu
1.10.1969— 31.12.1978.
færðar upp til gengls bandarikjadollars
31.12.1978
Framieiósiugjald
Ratorka
Vextir og aftoorg.
af hafnarkostn.
Launagreiöslur og
launatengd gjold
Farmgjotd tii E.l.
Ýmsar greiðslur
Samfals Mkr 48.976 0
1966. Menn geta síðan hugleitt þau
í ljósi þeirrar reynslu sem þjóðin
er nú ríkari af:
„Fjárhagslegur ávinningur ís-
lendinga af álbræðslu verður mjög
verulegur og mun gera íslending-
um kleift að ráðast í Búrfellsvirkj-
un á fjárhagslega hagkvæmum
grundvelli, og mun það geta komið
fram bæði í lægra raforkuverði en
ella og örari uppbyggingu raforku-
kerfisins. Auk þess munu íslend-
ingar hafa miklar beinar gjaldeyr-
istekjur af rekstri álbræðslunnar,
sem mun skapa svigrúm til enn
aukinna þjóðartekna.
Það er mikilvægt, að á móti
þessum ávinningi þurfa Islend-
ingar ekki að taka á sig fjárhags-
legar skuldbindingar, heldur mun
rafmagnssamningurinn við ál-
bræðsluna og gjaldeyristekjur af
henni létta stórlega það átak, sem
fyrsta stórvirkjunin verður fyrir
þjóðarbúið. Einnig hefur verið
reynt með öðrum ákvæðum samn-
inganna að búa svo um hnútana að
tekjur og atvinna af álbræðslunni
verði sem jafnastar og öruggastar.
Það, sem íslendingar fyrst og
fremst leggja álbræðslunni til, er
vinnuafl, en á móti fá þeir meiri
og öruggari gjaldeyristekjur á
mann en dæmi eru til í öðrum
atvinnugreinum landsmanna.
Vinnuaflsþörfin hefur verið könn-
uð sérstaklega, og er ekki útlit
fyrir, að hún muni valda þeim
atvinnugreinum sérstökum erfið-
leikum, sem fyrir eru í landinu.
Þegar þetta mál er skoðað í
heild, er nauðsynlegt að sjá það i
samhengi þróunar þjóðarbúskap-
arins almennt. Af álbræðslunni
mun verða mikili þjóðhagslegur
ávinningur í auknum þjóðartekj-
um og fjölbreyttari iðnaði. Engum
mundi hins vegar detta í hug að
halda því fram, að framlag ál-
bræðslu til íslenzkra efnahags-
mála sé svo stórt, að ekki sé eftir
sem áður jafnmikil þörf á því að
efla aðra atvinnuvegi landsmanna
og þá ekki sízt útflutningsatvinnu-
vegina. Þess vegna er það sér-
staklega mikilvægt, að álbræðslan
mun ekki draga fjármagn frá
uppbyggingu annarra atvinnu-
vega, heldur styrkja almennt
gjaldeyrisöflun þjóðarinnar og
þar með vaxtarmöguleika allra
annarra atvinnuvega.
Öllum ætti að geta verið ljóst,
að í eflingu raforkuframleiðslunn-
ar í landinu og nýjum arðbærum
framleiðslugreinum felst á engan
hátt vantraust eða vantrú á þeim
atvinnuvegum, sem hingað til
hafa borið uppi þjóðarbúskap Is-
lendinga og munu halda áfram að
gera það um ókomna tíma. Aukin
fjölbreytni í atvinnuháttum hefur
reynzt þjóðarbúinu í heild og
einstökum greinum þess til
styrktar og örvunar. Svo mun og
verða í þessu dæmi. Nýting þeirra
stórkostlegu auðæfa, sem felast í
fallvötnum Islands, til nýrrar iðn-
væðingar mun skapa þjóðinni
betri og traustari efnahags-
grundvöll, sem öllum hlýtur að
verða til góðs. Islendingar eru
vaxandi þjóð, þar sem nýjar hend-
ur geta leyst ný verkefni, án þess
að því sé fórnað, sem fyrir er.“
sf.