Morgunblaðið - 19.08.1980, Blaðsíða 28

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 19. ÁGÚST 1980
Jón Þ. Árnason:
— Lífríki og lífshættir LIII
Það er afsiðun að skella skuldafargi for-
eldranna á herðar barnanna
Bandaríski rithöfundurinn
Norman Mailer komst einhverju
sinni þannig að orði, að hryggi-
legustu tákn tímans væru ekki
ósköpin, sem hæst bæri í dagleg-
um fréttum, heldur tómlæti al-
mennings augliti til auglitis við
þær nálægu hörmungar, er þau
boðuðu.
Fáir munu þeir, sem með
hreinni samvizku treysta sér til
að vefengja sannleikskjarna
þessara ummæla. Til þess er sú
augljósa staðreynd of áberandi,
að sérhver sá, er ekkert aðhefst
gegn ósóma, gerir þegar með
þeirri afstöðu sinni of mikla
bölvun. Varla neitar því að
heldur nokkur skynigædd mann-
eskja, að t aka ber lífinu og
heiminum eins og hvort tveggja
er, en hins vegar væri fjarstæða,
sem gæti jafngiit sjálfsmorði
eða aftöku, að ljúka lífinu bar-
áttulaust og skilja við heiminn
óbreyttan. Sáttahyggjuskræfur
einar gætu látið slíkt um sig
spyrjast.
Lög eru eitt,
framkvæmd annað
Andspænis þeim tröllauknu
vandamálum, sem „stjórnmála-
menn“ Vesturlanda hafa gert úr
jafnvel tiltölulega auðleystum
verkefnum, að ógleymdum þeim
viðfangsefnum, er risið hafa af
illfyrirsjáanlegum ástæðum og
virðast mannlegum mætti ofvax-
in, gegnir sízt furðu þó að
hagsmunaheillaðir borgarar
fórni höndum í vanmætti sínum
og ábyrgðarleysi. Allt úr vöggu
hafa liberalismi og sósíalismi
kaldhamrað þá andlegu líkþrá í
hugi þeirra og hjörtu, að þeirra
væri allur réttur, en skyldur
engar eða sáraómerkilegar.
Algengustu viðbrögð verða
því, að hver æmtir upp í annan:
„Þetta er ekki mér að kenna, ég
get ekkert við þessu gert. Ég er
bjartsýnismanneskja og vona
bara að þetta reddist allt saman
einhvern veginn; svo hlýtur rik-
isstjórnin ábyggilega að gera
eitthvað."
Já, einhvern veginn og eitt-
hvað!
Með hliðsjón af slíkri afstöðu
almennings verður vandalítið að
taka undir með hinum mikils-
metna hagspekingi og Nóbels-
verðlaunaþega, Friedrich A. von
Hayek, þegar hann segir (i bók
sinni, „The Constitution of Lib-
erty“, London 1960):
„Frelsið, sem aðeins einn
maður af milljón notar, kann að
vera þyngra á metunum og
heillavænlegra fyrir meirihlut-
ann heldur en frelsið, sem við
notfærum okkur öll.“
Þótt heimsófremdin megi tæp-
ast verða ömurlegri en hún nú
þegar er orðin, og endurreisnar-
horfur ekki bjartar, þá ala flest-
ir lífverndarmenn og aðrir sátta-
b.Vggjufjendur með sér sæmilega
rökstuddar vonir um, að frá
glötun muni reynast unnt að
forða. Þeir telja ekki fráleitt að
vekja megi baráttuanda Vestur-
landabúa til lífs á ný, og að hann
muni þá þvinga værukær stjórn-
völd til valdvíslegra athafna.
Von mína styrkja þeir með að
benda á, að dugandi lærdóms-
mönnum hafi víða tekizt að
vekja almenna andúð á ýmsum
tilbrigðum náttúruránskapar og
náttúruspjalla. Þeir vísa og til
þess, að tvær grímur séu teknar
að renna atsuma í hinu pólitíska
forystuliði markaðsmanna og
marxista, sem af sérhagsmuna-
ástæðum verða æfinlega að gera
sér far um að dansa eftir pípu
atkvæða sinna, m.a.s. líka, þegar
vit er í blæstrinum.
Þess vegna finnast dæmi þess,
að nokkur gagnleg lífverndar-
nýmæli hafa sums staðar verið
lögfest. Af framkvæmd settra
laga, þ.e. aðalatriðinu, fer að
vísu grunsamlega fáum sögum.
Eigi að síður verður að játa, að
örlað hefir á, að afstaða sumra
stjórnvalda hefir tekið undar-
lega jákvæðum breytingum í
þessum efnum upp á síðkastiö,
sem eingöngu ber að þakka
nefndum framtaksmönnum, þótt
fremur hafi verið í orði en á
borði.
Samtíöin sálarlausa
Ennþá er því skiljanlega lang-
ur vegur frá, að framtak hinna
Æ f ylgir
munaði
mæða
Á verðbólguárunum í Þýzkalandi 1922—1923 var „dýrasta brú heims“ smíðuð í Singen við Hohenwiel í
Suður-Baden. og kostaöi rúmlega 1,5 billjarð marka eða um 360 dollara.
Sáttahyggja = hugleysi
Vanræktar þrifnaðarráðstafanir
Sorti yfir undralöndum
fáu raunsýnismanna hafi borið
nema lítilfjörlegan árangur í
viðleitni þeirra til að stöðva
látlausa sigurför vinstriaflanna.
Brezki hagfræðingurinn þýzk-
ættaði, dr. E.F. Schumacher, tók
að líkindum ekki of djúpt í
árinni, þegar hann fullyrti (að
mig minnir í metsölubók sinni,
„Small is Beautiful", London
1973), að nútímaheimurinn „er
heimspekileg vitfirring". Og ótti
ýmsra annarra merkra fræði-
manna við að hann hafi, þar sem
sízt skyldi, glatað hæfileikanum
til að skilja tungu vitsmunanna,
alveg eins og hann hafi týnt
tilfinningunni fyrir göfugum
listum, virðist ekki heldur
ástæðulaus, enda studdur mý-
mörgum, daglegum vitnisburð-
um.
Nú má vel vera, að háspekileg
könnun á andlegu heilsuleysi
samtíðarinnar þurfi ekki endi-
lega að vera skilyrðislaus for-
senda þess, að hefta megi og
eyða háskasamlegustu öfug-
straumum mannlegra lífshá'tta á
viðunandi skömmum tíma. Hér
skal afstaðan til þess lögð á
hilluna m.a. sökum þess, að
kunnugleiki á áþreifanlegustu
náttúrulögmálum nægir einn sér
til vitnis um fáránlega tilburði
drottnandi valdhafa, stofnana og
stefna í fangbrögðum við skyld-
ug verkefni— réttara væri
kannski að segja: á undanhaldi
fyrir knýjandi úrlausnarefnum.
Fátt eitt verður þvi augljósara
— og jafnframt örlagaríkara —
en hin hrokafulla þverúð, sem
gagntekið hefir meginþorra
svokallaðra ábyrgra aðila, gegn
þekkingarauka á því, er öllu
skiptir, þ.e. eðli, inntaki og
tilgangi náttúrulögmálanna. Oft
lítur helzt út fyrir, að manneskj-
an telji sig yfir þau hafna og af
þeim með öllu óbundna.
Þessu er vitaskuld alveg þver-
öfugt farið. Manneskjan er og
verður þeim eilíflega rígbundin
eins og allt annað í náttúrurík-
inu, að þeim áherzluþunga við-
auknum, að mannkynið hefir
meiri ástæðu en allar aðrar
lífverur til að óttast refsingu
þeirra, því að engin skepna
limlestir þau og vanvirðir með
skelfilegri afleiðingum.
Þröngir vegir, en
ekki alveg lokaðir
Eins og áður er vikið að, álíta
lífverndarmenn yfirleitt, að þótt
lífsbjargarvegir hafi þrengzt og
þrengist án afláts, séu þeir enn
ekki orðnir ófærir eða lokaðir.
Skeytingarleysi yfirvalda og al-
þýðu sýnist vissulega eitt af
meiriháttar viðfangsefnum geð-
læknisfræðinnar. Þó er það í
rauninni á engan hátt dularfullt
og unnt ætti að vera að vinna á
því bug með réttri meðferð.
Á því er ennfremur iítill efi,
að orsakir erfiðleikanna eru
kunnar, a.m.k. í megindráttum,
og sama gildir einnig um hugs-
anlegar gagnaðgerðir eða þau
úrræði, sem fræðilega séð eru
liklegust til árangurs. Vandinn
felst fyrst um sinn aðallega í, að
hefir og þjakar Vesturlanda-
búa.
Sannanir liggja
á borðinu
Náttúrulega væri ósæmilegt
að blaðfesta staðhæfingar af
þessu tagi án þess að leitast við
að finna þeim stað og stund.
Fyrir því skal það að sjálfsögðu
reynt hér strax.
Naumast gerist þess þörf að
minna nokkra læsa manneskju
á, að geigvænleg heimskreppa
hrjáir nú veröld allrar „velferð-
ar“. Af henni leiðir, að allir
efnahagslæknar og galdrakerl-
ingar beggja kynja á atkvæða-
markaðnum leita sig úrvinda að
„lausn efnahagsvandans", og —
eins og að líkum lætur — án þess
að hugleiða samhengi orsaka og
afleiðinga. Einkum er stað-
næmzt við fyrirbrigðið verð-
bólga, sem hiklaust er talin
orsök, enda þótt andartaksíhug-
un ætti að nægja til að skilja, að
hún er — og það hefir legið Ijóst
fyrir síðan í upphafi hnignun-
arskeiðs Rómarríkis — afleið-
ing. Hún er afleiðing af sljóvg-
aðri þjóðhollustu, ríkisfjand-
skap, siðspillingu, munaðarfýsn-
um, of háu leigugjaldi fyrir litla
(oft enga) og lélega líkamsvinnu
o.s.frv. En enginn „stjórnmála-
maður" á Vesturlöndum þorir
svo mikið sem að hvísla undir
fjögur augu, að vinnulaunaokur
kunni e.t.v. að einhverju leyti að
vera orsök verðbólgu.
Nei, í stað þess að samhæfa
kaup og kjör náttúrulegum af-
rakstri, er streytzt við að miða
við „þarfir" þeirra, sem hafa
lært að nefna „mannsæmandi
lífskjör", án þess að hafa hug-
mynd um, hvað orðanna hljóðan
merkir. En eyðslumáttinn má
ekki rýra. Þess vegna er kapp
lagt á að hrifsa stöðugt stærri og
stærri skerf af forða, sem sífellt
fer þverrandi og þverrandi.
Um vissan tíma má fjármagna
slíkt háttalag með aukinni
skuldasöfnun, þ.e. víxlaútgáfu á
hendur niðjanna. Og það gera
„velferðarríki" Vesturlanda al-
veg svikalaust, eins og eftirfar-
andi yfirlit frá áramótunum
1979/ 1980 yfir ríkisskuldir að-
eins sýnir allsæmilega (miðað er
við ríkisskuldir á mann, og
sölugengi $= kr. 500, en líklegt er
að það verði krónunni ekki
hagstæðara, þegar greinarkorn
þetta birtist):
útrýma ýmsum bábiljum og
heilaspuna, sem hinar stjórn-
málalegu heimsplágur, liberal-
isminn og sósialisminn í marg-
víslegum útgáfum, hafa getið af
Frakkland .........kr. 742.264 Danmörk .... kr.
Austurríki ........kr. 1.227.590 Holland .......kr.
Luxemburg .........kr. 1.484.528 Sviss .........kr.
jtalia ............kr. 1.598.722 Sviþjóð .......kr.
Irland .............kr. 1.627.271 Noregur .......kr.
V-Þýzkaland .......kr. 1.684.368 Bandaríkin ... kr.
Bretland ...........kr. 1.884.208 Belgía ........kr.
1.941.305
1.969.854
2.369.535
2.512.279
2.540.826
2.683.569
3.168.896
sér. Þ.á m. ber einna fyrst að
telja hið hvimleiða jafnréttis- og
bræðralagsfjas — og ekki myndi
heldur verða til annars en yndis-
auka, ef Vesturlandabúar þvæðu
af sér mestu þykkni mannúð-
Ef síðan litið er á greiðslu-
jöfnuð vestrænna iðnríkja, van-
þróunarríkja og olíuútflutnings-
ríkja árið 1979 og OECD-áætlað-
an greiðslujöfnuð þeirra árið
1980, skýrist útlitið enn betur:
1979
1980
Vestræn iðnríki ............+ $ 38.000.000.000+ $ 81.000.000.000
Vanþróunarríki .............+ $ 35.000.000.000+ $ 50.000.000.000
Olíuútflutningsriki ........+ $ 67.000.000.000+ $ 114.000.000.000
arslepjunnar að því marki, að
þeir gætu dregið andann með
nokkurn veginn eðlilegum hætti.
Ef svo ánægjulegar þrifnað-
arráðstafanir ættu framgang
fyrir sér, væri stórt skref stigið
til skilnings á ofurmætti þeirra
frumkrafta, er nú sem jafnan
fyrr ákvarða rás þróunar og/eða
vanþróunar. Á hitt ber og að
líta, að úr því sem komið er, geta
nauðsynlegar ráðstafanir hvorki
orðið auðveldar í framkvæmd né
sársaukalausar við að búa. Rót-
tækar lífsháttabreytingar eru
óhjákvæmilegar vegna þeirrar
stjórnleysisáráttu. sem þjakað
Áfram heldur velferðardansinn.
Dr. Gerhard Stoltenberg, forsæt-
isráðherra Schleswig-Holstein,
skýrir svo frá í viðtali við „Welt
am Sonntag", 27. f.m., að sérhverja
klukkustund ársins 1980 muni
skuldir hins opinbera í Vestur-
Þýzkalandi aukast um DM
5.000.000, og bætir við:
„Þetta er óafsakanlegt helsi á
framtíð ungu kynslóðarinnar.“
Lítil ástæða sýnist til að efast um
það.
Og hinn 22. f.m. skýrði Banda-
ríkjastjórn svo frá, að greiðslu-
hallinn á fjárlögum líðandi fjár-
hagsárs muni nema allt að $
61.000.000.000.