Morgunblaðið - 20.09.1980, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 1980

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 5.500.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 280
kr. eintakiö.
Olíukaupin
frá Bretlandi
Undanfarnar vikur hafa fjölmiðlar gert ítrekaðar tilraunir
til að fá upplýsingar um verð á gasolíunni, sem við nú
erum að fá í fyrsta sinn frá Bretlandi í samræmi við
samninga, sem við höfum gert um olíukaup frá Bretum. Sú
leynd, sem hvílir yfir olíuverðinu frá Bretlandi er óskiljanleg
og til þess eins fallin að ýta undir getgátur og grunsemdir.
Kannski er það tilgangur ríkisstjórnarinnar, sem bannar að
frá þessu olíuverði sé skýrt.
Morgunblaðið hefur ekki getað fengið nákvæmar upplýs-
ingar um verðið á gasolíunni frá Bretlandi en ætla má, að það
sé einhvers staðar nálægt 330 Bandaríkjadölum á hverja lest.
Ef það er rétt til getið, er þetta verð 60—70 dölum lægra á lest
en Rotterdamverðið, þegar það var hæst, en þá var það nálægt
400 dalir á lest. Hins vegar er þetta verð um 60 dölum hærra
en Rotterdamverðið er nú, en eins og kunnugt er, hefur verðið
á Rotterdammarkaðnum fallið stórlega að undanförnu.
Þau tíðindi, að verðið á brezku olíunni er verulega hærra en
Rotterdamverðið nú, er kommúnistum mikið fagnaðarefni.
Eins og alþjóð er kunnugt, voru þeir píndir til þess á sl. ári að
fallast á það að hluta af olíuviðskiptum íslendinga yrði beint
frá Sovétríkjunum til annarra landa. Það gerðist ekki
átakalaust. Kommúnistar ærðust. Svavar Gestsson, sem þá
var viðskiptaráðherra, neitaði að fara til Moskvu í þeim
erindum íslenzku þjóðarinnar að reyna að fá verðviðmiðun í
olíuviðskiptum okkar við Sovétmenn breytt. Ingi R. Helgason,
fulltrúi Alþýðubandalagsins í olíuviðskiptanefnd, gerði allt
sem í hans valdi stóð til þess að halda olíukaupum okkar hjá
Sovétmönnum. Svo mikil var tregða Alþýðubandalagsmanna
við að færa hluta þessara viðskipta frá Sovétríkjunum, að
þeir, sem með því fylgdust og voru ef til vill orðnir sannfærðir
um að tengslum kommúnista hér við Moskvu væri lokið,
sannfærðust um það á ný, að svo væri ekki. Það var ekki
einleikið hve gífurlega áherzlu Alþýðubandalagsmenn lögðu á
það að halda olíukaupunum áfram hjá Rússum.
Verðið á brezku olíunni er hærra nú en Rotterdamverðið.
En kjarni málsins er sá, að brezka olíuverðið er stöðugt og við
höfum tryggingu fyrir því, að það sveiflast ekki til með sama
hætti og Rotterdamverðið gerir. Á sl. ári og fram eftir þessu
ári var Rotterdamverðið gífurlega hátt. Nú er það mjög lágt.
Ekki er ólíklegt, að það rjúki upp aftur, ef miðað er við þróun
olíuviðskipta síðustu árin. Eigum við íslendingar endalaust að
vera fórnarlömb þessa ævintýramarkaðar í Rotterdam? Ekki
þarf að hafa mörg orð til þess að lýsa áhrifum þess á
efnahagslíf okkar, ef við eigum að búa við það árum saman, að
olíuverðið rjúki upp úr öllu valdi og setji efnahagslíf okkar á
hvolf, að ekki sé talað um þá gífurlegu kjaraskerðingu, sem í
því felst. Þegar hins vegar olían fellur í Rotterdam kemur það
ekki fram í lægra olíuverði hér, vegna þess að Alþýðubanda-
lagsmenn og félagar þeirra halda þannig á málum, að gengið
fellur stöðugt og ef ekki er um gengisfellingu að ræða leggja
þeir nýja skatta á olíuna.
Það er því engin spurning um það, að okkur íslendingum er
það til hagsbóta að kaupa olíu á verði, sem helzt í jafnvægi,
jafnvel þótt það sé nokkru hærra nú en Rotterdamverðið. En
við höfum ekki hagnast á lága Rotterdamverðinu nú, því að
kaupin á rússnesku gasolíunni fóru fram, meðan verðið var
hærra. Eina leið okkar til þess að hagnast á Rotterdamvið-
miðun er sú, að stunda spákaupmennsku af því tagi að kaupa
olíu einungis þegar verðið er mjög lágt. Til þess þurfum við að
hafa gífurlega fjármuni og miklar birgðastöðvar og hvorugt
höfum við. Þess vegna er sú leið ekki fyrir hendi að gerast
spákaupmenn í olíuviðskiptum.
Við eigum í olíuviðskiptum okkar að halda áfram á þeirri
braut, sem mörkuð var af olíuviðskiptanefndinni undir
forystu dr. Jóhannesar Nordals. Við eigum að taka upp
viðræður við Norðmenn um olíukaup eins og dr. Jóhannes
ræðir um í viðtali við Morgunblaðið í dag. Við eigum að draga
smátt og smátt úr olíukaupum okkar frá Sovétmönnum og
beina þeim í aðrar áttir. Þessi stefna er eitur í beinum
Alþýðubandalagsmanna en vonandi fylgir Tómas Árnason,
viðskiptaráðherra, henni fram. Hann er þekktur fyrir
ýmislegt annað en fylgispekt við kommúnista.
Jóhannes Nordal, formaður olíuviðskiptanefndar:
Núna er visst lag
ná samningum un
vörukaup til lengr
„Spurningin er einfaldlega sú, hvaða verðviðmiðun sé
líklegust til að vera hagkvæmust til lengdar miðað við
þau markmið, sem innkaupastefnu í olíumálum er ætlað
að ná. Allir nefndarmenn voru einhuga um að í þessu
efni væri æskilegt að breyta til frá því, sem verið hefði,
og bentu á að heppilegasti tíminn til að knýja á um
breytingar á verðviðmiðunum væri þegar markaðurinn
væri í eðlilegu jafnvægi, eins og hann hefur verið frá því
snemma á þessu ári. Það kom hins vegar í ljós í fyrra að
nánast er ógjörningur að ætla að fá fram breytingar í
þessu efni, þegar markaðurinn er mjög hagstæður
seljendum. Núna er því visst lag til að ná samningum
um þessi mál til lengri tíma, og er full ástæða til að
huga að því, þar sem engin vissa er fyrir því, að
Rotterdam-verðið verði til langframa jafnhagstætt og
það er í dag,“ segir Jóhannes Nordal, formaður
olíuviðskiptanefndar, m.a. í eftirfarandi samtali við
Mbl. um störf olíuviðskiptanefndar, þróunina í olíu-
viðskiptum á þessu ári og samningana við BNOC.
Dr. Jóhannes Nordal
— Er það rétt að nú séu mál
þannig, að óha({kvæmt sé að kaupa
hráoliu til vinnsiu?
„Það er vafalaust rétt miðað við
núverandi aðstæður á olíumörkuð-
um, að hagkvæmara sé að kaupa
olíuvörur á Rotterdam-verði, heldur
en að kaupa hráolíu til vinnslu, en
um þetta hef ég þó ekki nýlega
útreikninga. Olíuviðskiptanefnd
fékk á sínum tíma brezka ráðgjafa
nefndarinnar til að gera svona
samanburð, og sýndi hann, að á
árunum 1977 og 1978 hefði ekki
orðið umtalsverður verðmunur á
olíu keyptri á Rotterdam-verði og
hráolíu hreinsaðri á vegum íslend-
inga sjálfra. Hins vegar hefði mun-
að miklum fjárhæðum í þessu efni á
síðasta ári, og hefði þá verið af því
mikill hagur að kaupa olíuvörur
með þessum hætti."
— Sá olíuviðskiptanefnd þá ekki
þróun þessa árs fyrir?
„Olíuviðskiptanefnd og öðrum,
sem um þessi mál hafa fjailað, hefur
alltaf verið Ijóst, að miklar sveiflur
á verði gera svona samanburð erfið-
an, og að engin trygging er fyrir því,
að tiltekin innkaupaleið sé alltaf
hagstæðust.
Nefndin skilaði viðskiptaráðherra
skýrslu í febrúar síðastliðnum, sem
enn hefur ekki verið birt opinber-
lega. Að vissu leyti setur það mig
sem formann nefndarinnar í vanda
að geta ekki vísað orðrétt til efnis
skýrslunnar, þar sem mat nefndar-
innar á þessum málum er ítarlega
rakið og rökstutt. Það er hins vegar
ekkert leyndarmál, að nefndin taldi
rétt að breyta innflutningsstefnu
Islendinga í oltumálum í veigamikl-
um atriðum til þess að tryggja sem
bezt öryggi landsmanna í þessu efni,
sem hagstæðast verðlag og sem
minnstar sveiflur á verðlagi inn-
fluttra olíuvara.
í samræmi við þetta mælti nefnd-
in með því, að stefnt yrði að kaupum
á hráolíu beint frá olíuútflutings-
ríkjum, sem síðan yrði hreinsuð í
samræmi við þarfir íslendinga.
Einnig var mælt með því, að á
meðan fluttar yrðu inn fullunnar
oiíuvörur yrði stefnt að því, að
verðlagning þeirra yrði í samræmi
við almenn viðskiptaverð, hið svo-
köllaða „mainstream-verð“ en ekki
miðuð við dagverð í Rotterdam.
Loks var mælt með því, að viðskipt-
unum yrði dreift á fleiri aðila en
verið hefði.
Allar þessar tillögur miðuðu að
því að dreifa þeirri áhættu, sem
óhjákvæmilega er samfara því að
þurfa að kaupa olíuvörur frá öðrum
á óvissutímum. Engum hefur dottið
í hug, að einhver einn þeirra
viðskiptakosta, sem fyrir hendi eru,
geti alltaf verð hagstæðari kaup-
anda, enda fyndist enginn seljandi
við þær aðstæður. Þetta atriði er
margítrekað í skýrslu nefndarinnar
frá í febrúar og einnig í fyrri
skýrslu hennar frá því í september í
fyrra. Spurningin er einfaldlega sú,
hvaða verðviðmiðun sé iíkiegust til
að vera hagkvæmust til lengdar
miðað við þau markmið, sem
innkaupastefnu í olíumálum er ætl-
að að ná. Allir nefndarmerin voru
einhuga um að í þessu efni væri
æskilegt að breyta til frá því, sem
verið hefði, og bentu á, að heppi-
legasti tíminn til að knýja á um
breytingar á verðviðmiðunum væri,
þegar markaðurinn væri í eðlilegu
jafnvægi, eins og hann hefur verið
frá því snemma á þessu ári. Það
kom hins vegar í ljós í fyrra, að
nánast er ógjörningur að ætla að fá
fram breytingar í þessu efni, þegar
markaðurinn er mjög hagstæður
seljendum. Núna er því visst lag til
að ná samningum um þessi mál til
lengri tíma, og er full ástæða til að
huga að því, þar sem engin vissa er
fyrir því, að Rotterdam-verðið verði
til langframa jafnhagstætt og það
er í dag.“
— Er það að þínum dómi rétt
mat, að „lofsvert“ sé, hvað lítið hafi
verið gert að tillögum oliuvið-
skiptancfndar?
„Ég tel of mikið sagt, að lítið hafi
verið gert að tillögum nefndarinnar.
Mikilvægast er, að haldið var áfram
að ganga frá þeim samningum, sem
nefndin hóf við British National Oil
Corporation, og gerði viðskiptaráðu-
neytið það í aprílmánuði sl. Eins og
kunnugt er undirritaði viðskipta-
ráðherra þetta samkomulag sjálfur
í Londin, og eru þessi viðskipti nú að
hefjast.
Hins vegar hefur minna framhald
orðið enn sem komiö er á athugun-
um á viðskiptum við Noreg og
Saudi-Arabíu. Varðandi Saudi-
Arabíu var talið eftir viðræður við
Dani, sem reynslu hafa af samning-
um við það ríki, að heppilegast væri
að koma á stjórnmáiasambandi,
áður en lengra yrði haldið. Hefur
utanríkisráðuneytið unnið að því
máli síðan í vor.
Loks má nefna, að Norsk Hydro
bauðst til að selja hingað lítið magn
af bensini á síðari heimingi þessa
árs á verði, sem vera skyldi aðeins
lægra en Rotterdam-verð. Munur-
inn er þó ekki talinn nógu mikill til
að úr viðskiptum yrði. Ólíklegt er,
að þetta boð standi lengur, eftir að
Rotterdam-verðið hefur stórlækkað.
í viðræðum nefndarinnar við
norska ríkisolíufélagið Statoil hafði
komið fram, að fyrirtækið yrði ekki
aflögufært rneð olíu á þessu ári, en
hins vegar stakk forstjóri þess upp á
því við nefndina, að viðræður hæf-
ust á öðrum ársfjórðungi þessa árs
um möguleika á viðskiptum eftir
1980. Mér er ekki kunnugt um, hvað
líður athugun á þessu máli, en ég tel
eðlilegt, að viðræður við Norðmenn
verði teknar upp aftur, en þeir eru
tvímælalaust olíuauðugasta þjóðin í
þessum heimshluta."
— Er þá að þinu mati enn
grundvöllur til oliukaupasamn-
inga við Norðmenn og, eða Finna?
„Eins og ég hef þegar sagt, er að
mínu mati grundvöllur fyrir viðræð-
um við Norðmenn um þessi mál.
Möguleikarnir í Finnlandi eru hins
vegar annars eðlis, fyrst og fremst
vegna þess, að Finnar hafa ekki
sjálfir yfir hráolíu að ráða, þótt þeir
hafi mjög fullkomna hreinsunar-
aðstöðu. Olíuviðskiptanefnd var í
sambandi við finnska ríkisolíufélag-
ið Neste Oy í fyrra og fékk frá því
tilboð um olíuviðskipti á þessu ári,
sem í meginatriðum var bundið við
Rotterdam-verð. Ég tel fremur ólík-
legt, að verulega hagstæðir olíu-
viðskiptakostir séu fyrir hendi í
Finnlandi, en hins vegar kom í ljós,
að Finnar eru reiðubúnir að láta
íslendinga að einhverju leyti njóta
góðs af þeim samböndum, sem þeir
hafa náð í olíuútflutningslöndunum
við Persaflóa, ef íslendingar kæra
sig um það.“
— Hvert er þitt álit á samn-
ingnum við BNOC í ljósi þess að
hann felur i sér hærra samnings-
verð en núverandi Rotterdamverð
^?
„Samningurinn við BNOC um
kaup á gasolíu gerir ráð fyrir því, að
verðið sé í samræmi við hin al-
mennu viðskiptaverð („mainstream-
verð“) á olíumarkaði í Evrópu. Þetta
verð er um þessar mundir nokkru
hærra en dagverð á Rotterdam-
markaði, þótt það sé allmiklu lægra
en Rotterdam-verðið var á þessum
tíma í fyrra og um það leyti er
samningurinn við BNOC var undir-
ritaður í apríl. Eini raunhæfi sam-
anburðurinn á þessu verði er hið
fasta verð í BNÓC samningnum, en
það er fast fyrir alla þá farma, sem
koma á þessu ári og í byrjun næsta,