Morgunblaðið - 20.09.1980, Blaðsíða 22

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 1980
21
Stjórn S.U.S. 1940—1943 á Þingvöllum. Frá v.: Magnús Jónsson, Sigurður Bjarnason, Gunnar
Thoroddsen, Jóhann Hafstein og Leifur Auðunsson.
er þó það, að sameignarmennirnir
með Kristin E. Andrésson í fylk-
ingarbrjósti hafi hitt norrænumenn
í hjartastað, þegar þeir tóku þjóð-
ernisstefnu (sem er að sjálfsögðu
þvert á sameignarstefnu Marx).
Sigurður Nordal hafði alið
norrænumenn upp í þjóðernis-
hyggju, í sjálfstæðisbaráttunni
hafði sterkur þjóðarandi verið
skapaður, og sameignarmenn
reyndu að gera þennan þjóðaranda
að bandamanni sínum.
Þing S.U.S.
1943—1967
Jóhann Hafstein tók við for-
mannsstarfinu af Gunnari á
sjöunda þingi Sambandsins 1943 og
var kjörinn með dynjandi lófataki.
Var þá einnig fjölgað í stjórninni.
Hann var formaður Sambandsins
1943—1949 og hafði einnig verið
framkvæmdastjóri Sjálfstæðis-
flokksins frá 1942. Áttunda þing
Sambandsins var haldið 1945, og var
á því mjög rætt um, hvernig vinna
skyldi fylgi ungs fólks, sem heillað-
ist sumt af kenningu sameignar-
manna. Níunda þing Sambandsins
var haldið á Akureyri 1947 og hið
tíunda í Reykjavík 1949, þar sem
Magnús Jónsson var kjörinn í einu
hljóði formaður Sambandsins. Ári
síðar hóf Sambandið að gefa út
þjóðmálatímaritið Stefni, og voru
Magnús og Sigurður Bjarnason frá
Vigur ritstjórar þess. Hefur Stefnir
komið út síðan. Oft hafði verið um
það rætt að gefa út þjóðmálatímarit
og það reynt: Sambandið hafði gefið
út blaðið Ileimdall 1933—1934,
Magnús Jónsson prófessor gefið út
Stefni 1929—1934 og Gunnar Thor-
oddsen gefið, með nokkrum öðrum,
út tímaritið Þjóðina 1938—1942.
Magnús Jónsson var endurkjörinn
formaður sambandsins á ellefta
þingi þess á Akureyri 1951 og tólfta
þingi þess í Reykjavík 1953. En á
þrettánda þinginu í Hafnarfirði
1955 var Ásgeir Pétursson (núver-
Jóhann G. Möller var formað-
ur S.U.S. 1934—1936. Hann
hafði ódrepandi áhuga á
stjórnmálahugmyndum, sneri
bókinni Þróun pólitiskra hug-
mynda á íslenzku 1944 og
skrifaði fjölda greina, einkum
um sósíalisma eða samhyggju.
Hann lézt 1954, en hafði lengi
verið heilsuveill og m.a. ekki
lokið lagaprófi af þeirri
ástæðu.
andi bæjarfógeti í Kópavogi og
sonur Péturs Magnússonar ráð-
herra, sem verið hafði varaformað-
ur Sjálfstæðisflokksins 1937—1948)
kjörinn formaður með lófaklappi.
Hann var formaður sambandsins
eitt kjörtímabil. Á fjórtánda þing-
inu í Reykjavík 1957 var Geir
Hallgrímsson kjörinn formaður. Þá
var brugðið út af venjunni um kjör
formanns, því að enginn hafði áður
boðið sig fram gegn formannsefni
fráfarandi stjórnar. En þá bauð
Sverrir Hermannsson sig fram gegn
Geir Hallgrímssyni, og hlaut Sverr-
ir 50 atkvæði, Geir 72 atkvæði, en 5
skiluðu auðum seðlum. Geir var eins
og Ásgeir formaður eitt kjörtímabil.
Á fimmtánda þingi sambandsins í
Reykjavík 1959 var Þór Vilhjálms-
son (núverandi hæstaréttardómari
og eiginmaður Ragnhildar Helga-
dóttur, fyrrverandi alþingismanns)
kjörinn formaður. Tveir menn aðrir
gáfu kost á sér í formannsstarfið,
Guðmundur H. Garðarsson og
Magnús Óskarsson. Þór hlaut 65
atkvæði, Guðmundur 38 og Magnús
37. Á sextánda þingi sambandsins á
Akureyri 1961 var Þór endurkjörinn
formaður þess, en á seytjánda
þinginu í Reykjavík (sem frestað
var vegna alþingiskosninganna
1963) var Árni Grétar Finnsson
einróma kjörinn formaður þess að
tillögu kjörnefndar og á átjánda
þinginu á Akureyri 1965 endurkjör-
inn. Á nítjánda þingi sambandsins í
Reykjavík 1967 var Birgir ísleifur
Gunnarsson einróma kjörinn for-
maður þess að tillögu kjörnefndar.
Flokkaskipting í
S.U.S 1969—1979
Birgir ísleifur var formaður sam-
bandsins eitt kjörtímabil, en eftir
hans formannsdaga hefur alltaf
verið kosið um formannsefni, þegar
skipt hefur verið um. Ástæðan til
þess er sennilega sú, að á síðari
hluta Viðreisnartímabilsins tók
þess að gæta, að ungir sjálfstæðis-
menn skiptust í hópa. í öðrum
hópnum voru þeir, sem fylgdu for-
ingjum flokksins að málum og nutu
stuðnings þeirra, í hinum hópnum
voru þeir, sem töluðu mjög um
„flokksræði" og jafnvei „flokkseig-
endafélög". Fyrrnefndi hópurinn
hrósaði sér af því að vera ábyrgur,
hinn síðarnefndi sér af því að vera
djarfur. Með nokkrum ýkjum má
kalla fyrrnefnda hópinn „rétttrún-
aðarsinna", en seinni hópinn „end-
urskoðunarsinna". Enginn ágrein-
ingur var þó um sjálfa stefnuna,
hún átti enn sem fyrr að vera „á
grundvelli einstakiingsfrelsis".
Mestu máli skiptu auðvitað þeir
einstaklingar, sem í kjöri voru, en
ekki hóparnir í kringum þá. En
frambjóðendur síðarnefnda hópsins,
sem var í miklu lausari tengslum við
foringja flokksins, náðu allir kjöri.
Ellert B. Schram felldi Jón E.
Ragnarsson lögfræðing á tuttugasta
þingi sambandsins á Blönduósi 1967,
hlaut 82 atkvæði, en Jón 55. Ellert
var síðan sjálfkjörinn á sambands-
þinginu á Akureyri 1971. Friðrik
Sophusson felldi Björn Bjarnason,
lögfræðing, son Bjarna Benedikts-
sonar á tuttugasta og öðru þinginu á
Egilsstöðum 1973, hlaut 128 at-
kvæði, en Björn 112. Friðrik var
síðan sjálfkjörinn á sambandsþing-
inu í Grindavík 1975. Jón Magnús-
son lögfræðingur felldi Vilhjálm Þ.
Vilhjálmsson framkvæmdastjóra á
tuttugasta og fimmta þinginu í
Vestmannaeyjum 1977, hlaut 141
atkvæði, en Vilhjálmur 97. Jón var
síðan sjálfkjörinn á sambandsþing-
inu á Húsavík 1979.
Þingtíðindi hafa verið gefin út frá
þingum sambandsins 1932, 1947,
1951 og frá 1961, en ekki 1930, 1933
(en frásögn er frá því í blaðinu
Heimdalli), 1934, 1936, 1940, 1913,
1945, 1949, 1953, 1955, 1957 og 1959.
S.U.S. hefur ekki gefið út sérstakt
afmælisrit fyrr en nú, en '„ímælisins
er minnzt í Stefni 1350 og 1970.
Nokkur aðildarfélög S.U.S. hafa
gefið út afmælis-it, Heimdallur
1937, 1942, 1947, 1957, 1967, 1977,
Vörður 1954 og Stefnir 1964.
Þrjú aukaþing
S.U.S.
Sambandið hefur nokkrum sinn-
um haldið aukaþing, þegar mikið
hefur þótt liggja við. Sögulegasta og
fyrsta aukaþingið var haldið í
Reykjavík 1969. Hart var deilt á því
þingi, því að þá gætti mikillar
óánægju í röðum ungra sjálfstæð-
ismanna. Bjarni Benediktsson þótti
of ráðríkur og stefna flokksins of lík
stefnu Alþýðuflokksins, málamiðl-
anir voru taldar of margar, og
mörgum fannst rétt að rjúfa þing og
efna til kosninga vegna þessa mikla
vanda, sem við var að glíma og
stafaði af aflabresti og verðfalli
sjávarafurða. Krafizt var tilbreyt-
ingar, nýrra manna og nýrrar
stefnu, en Viðreisnarstjórnin hafði
verið í næstum því tíu ár. Bjarni
brást reiður við og kvað stjórn sína
ætla að þreyta glímuna við
vandann, en hlaupast ekki frá hon-
um. Tókst henni það á næstu árum,
og telja sumir fylgismenn hennar
Birgir Kjaran
Til varnar frelsinu
Samband ungra Sjálfstæð-
ismanna gaf út greinasafnið
„Til varnar frelsinu“ eftir
Birgi Kjaran hagfræðing í
tilefni fimmtiu ára afmælis
síns, en Birgir hafði á sínum
tíma mikil áhrif á unga sjálf-
stæðismenn. Einnig gefur
Sambandið út ritið „Ilugmynd-
ir ungra manna" í tilefni
afmælisins, en í það skrifa
nokkrir ungir menn um
stjórnmál.
það eitt mesta afreksverk hennar.
Annað aukaþing var haldið á Þing-
völlum 1974, þegar mynduð hafði
verið ný ríkisstjórn, og aftur á
Þingvöllum 1978 eftir ósigra Sjálf-
stæðisflokksins í byggða- og alþing-
iskosifingunum það ár.
Baráttumálin
fyrstu árin
Fyrstu árin, eftir að ungir sjálf-
stæðismenn bundust samtökum,
börðust þeir einkum fyrir betra
skipulagi flokksins, aukinni fræðslu
um stjórnmál og því, sem þeir töldu
aðlögun sjálfstæðisstefnunnar að
nýjum veruleika. Að vísu var sam-
bandið ekki mjög sterkt, Heimdall-
ur i Reykjavík var burðarásinn, þar
var það starfað, sem starfað var.
Sitthvað var aðhafzt í fræðslumál-
um að frumkvæði ungra manna.
Heimdallur gaf út sjö stjórnmálarit
á árunum 1933—1941 og bókina
Stjórnmál í umsjón Gunnars Thor-
oddsens og Jóhanns Hafsteins 1941.
Sjálfstæðisflokkurinn hélt árlega
stjórnmálaskóla 1938—1940. Stjorn-
málaskólinn starfaði einnig á árun-
um 1950—1952 og hefur starfað
aftur frá 1973. Ungir sjálfstæðis-
menn gáfu út blaðið Heimdall
1930-1934 og 1940 og Þjóðina
1938—1941, eins og áður sagði.
Ungir menn voru ráðnir erindrekar
flokksins og ferðuðust um landið.
En hver var aðlögunin að nýjum
veruleika? Heimdallur í Reykjavík
samþykkti stefnuskrá 1931, sem
þótti róttæk, því að krafizt var
almannatrygginga og arðshlutar
launþega í henni. Jóhann G. Möller
hefur sagt, að þetta og annað, sem
ungir sjálfstæðismenn börðust
fyrir, hafi verið svipað baráttumál-
um Franklíns D. Roosvelts í Banda-
ríkjunum. Að vísu er Roosvelt
einkum kunnur fyrir að hafa stór-
aukið opinbérar framkvæmdir, sem
ekki er á minnzt í stefnuskránni, en
þó er sannleikskjarni í þessu. í
kreppunni hneigðust menn til auk-
inna ríkisafskipta, og gilti einu, við
hvaða stefnu þeir kenndu sig, því að
þeir töldu kreppuna til marks um
það, að ríkið (þ,e. valdsmennirnir)
yrðu að stjórna markaðnum (þ.e.
skipta sér af viðskiptum einstakl-
inganna). Fyrir ungum sjálfstæðis-
mönnum höfðu í þessu efni einkum
orð Thor Thors, Gunnar Thoroddsen
og Jóhann G. MöIIer.
Kalt stríð —
„blandað“ hagkerfi
Viðhorfið breyttist eftir síðari
heimsstyrjöldina. Ekki þótti lengur
nein róttækni að krefjast ríkisaf-
skipta. Sjálfstæðismenn voru lang-
flestir sammála um hið „blandaða"
hagkerfi takmarkaðra ríkisafskipta
af atvinnulífinu. En vinna þurfti
almenning til fylgis við þessa
steínu, því að höftin voru enn
landlæg og viðskiptahættir á íslandi
aðrir og verri en í nálægum lýðræð-
islöndum. Einnig hafði skollið á
„Kalt stríð“ milli lýðræðisríkjanna
annars vegar og Ráðstjórnarríkj-
anna hins vegar: Vesturlandabúar
fóru að því heilræði Rómverja hinna
fornu að verja friðinn með vopnum
og stofnuðu Atlantshafsbandalagið.
Færa varð rök fyrir varnarsam-
vinnu íslendinga við aðrar lýðræðis-
þjóðir og ekki síður að færa rök
gegn hugsjón Kremlverja, sameign-
arstefnunni. Ungir sjálfstæðismenn
réðu yfir einni síðu í Morgunblað-
inu, og þar birtu þeir 1945 útdrátt
nýútkominnar bókar, sem þegar var
orðin fræg og með sumum alræmd.
Bókin var Leiðin til ánauðar (The
Road to Serfdom) eftir austurríska
hagfræðinginn Friedrich A. Hayek,
en í henni leiddi hann rök að því, að
sameignarstefna Stalíns og þjóðern-
isstefna Hitlers væru tvær greinar
af sama meiði, og mælti fyrir
einstaklingshyggju, fyrir skipulagi
viðskipta frjálsra einstaklinga, fyrir
réttarríkinu. Ólafur Björnsson hag-
fræðingur, sem þá var dósent í
Háskóla Islands og starfaði með
ungum sjálfstæðismönnum, íslenzk-
aði útdráttinn. Þjóðviljinn brást
ókvæða við þessari ádeilu á sam-
hyggju (sósíalisma) og kallaði Hay-
ek „heimsviðundur" og Ólaf „lands-
viðundur" í forystugreinum sínum.
Samband ungra sjálfstæðis-
manna gaf útdráttinn úr bók Hay-
eks út í bæklingi 1946. Nokkur fleiri
stjórnmálarit komu út að frum-
kvæði ungra sjálfstæðismanna
næstu árin, og komu þar einkum við
sögu Geir Hallgrímsson og Eyjólfur
Konráð Jónsson: Guðinn sem brást
eftir Arthur Koestler og fimm aðra
fyrrverandi sameignarsinna kom út
1950, Nítján hundruð áttatiu og
fjögur eftir George Orwell kom út
1951. E1 Campesino eftir fyrrver-
andi leiðtoga spænskra sameignar-
sinna kom út 1952. Haftastefna og
kjarabótastefna eftir Ólaf Björns-
son prófessor, kom út fyrir alþingis-
kosningarnar 1953. Þessar bækur
voru að vísu ekki gefnar út í nafni
neinna sjálfstæðisfélaga, en þó af
sjálfstæðismönnum. En fjöldi bækl-
inga var gefinn út af Heimdalli og
S.U.S. á dögum Kalda stríðsins, og
vöktu mesta athygli Þeirra eigin
orð 1953, þar sem tínd voru til orð
íslenzkra sameignarsinna fyrr og
síðar, Frjálslynd framfarastefna
1953 eftir Ólaf Björnsson prófessor,
Sjálfstæðisstefnan sama ár eftir
Jóhann Hafstein alþingismann, Vit-
ið þér enn? 1956, þar sem tínd voru
til orð íslenzkra sameignarsinna um
SJÁ NÆSTU SÍÐU
Hér hafa ungir sjálfstæðismenn raðað sér svo, að stafir Sambandsins verða til: S-U-S, á
sambandsþingi-1943 á Þingvöllum.