Morgunblaðið - 20.09.1980, Qupperneq 21

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 1980
Hannes H. Gissurarson:
Á grundvelli ein-
staklingsfrelsis...“
Stofnun S.U.S.
Samband ungra sjálfstæð-
ismanna var stofnað 27. júní 1930 á
Þingvöllum. Félög ungra sjálfstæð-
ismanna höfðu verið stofnuð af
kappi fyrir stofnfundinn, Heimdall-
ur í Reykjavík þegar 16. febrúar
1927, Stefnir í Hafnarfirði 1. des-
ember 1929, Vörður á Akureyri 10.
febrúar 1929, Fylkir á ísafirði,
Óðinr. á Flateyri, Skjöldur í Stykk-
ishólmi og félög ungra sjálfstæð-
ismanna í Bolungarvík og Borgar-
nesi, á Eskifirði, Sauðárkróki og
hlaut það síðar nafnið „Víkingur",
Siglufirði og í Vestmannaeyjum og
Vestur-Húnavatnssýslu. Munaði
ekki sízt um það, að Gunnar Thor-
oddsen hafði ferðazt um Vestur- og
Norðurland með Jóni Þorlákssyni
(sem kvæntur var móðursystur
hans) þá um vorið og sumarið og
hvatt til stofnunar félaga. Torfi
Hjartarson lögfræðingur, sonur
Hjartar Snorrasonar alþingismanns,
hafði boðað til fundarins, en hann
hafði verið með Guðna Jónssyni og
Pétri Hafstein í undirbúningsnefnd
Heimdallar undir stofnun sam-
bandsins. Torfi var einn þeirra ungu
manna, sem fannst íhaldsflokkur-
inn marka sér of þröngan vettvang
og fagnaði því sameiningu hans og
Frjálslynda flokksins 25. maí 1929.
Torfi setti fundinn, sem var haldinn
undir berum himni, stjórnaði hon-
um og var kjörinn formaður með 26
atkvæðum, ' Gunnar Thoroddsen
fékk 4 atkvæði og Thor Thors
(bróðir Ólafs og þá mjög efnilegur
stjórnmálamaður) 1 atkvæði.
Hvorki Gunnar né Thor munu hafa
sótzt eftir formannsstarfinu, en
fengið atkvæði einhverra aðdáenda.
í stjórn Sambandsins voru kjörnir
Sigríður Auðuns, Kristján Stein-
grímsson, Árni Mathiesen og Guðni
Jónsson.
Það var ekki í verkahring Sam-
bandsins þá fremur en nú að halda
fundi, heldur einstakra félaga. Sam-
bandið átti að vera vettvangur
ungra sjálfstæðismanna, auðvelda
þeim að eflast hverjum af öðrum og
vinna að „þjóðlegri, víðsýnni og
frjálslyndri framfarastefnu á
grundvelli einstaklingsfrelsis, at-
vinnufrelsis og séreignar, með hags-
muni allra stétta fyrir augum,“ eins
og sagði í fyrstu lögum þess, sem
voru sett á Þingvöllum. Sambandið
tók við útgáfu blaðsins Heimdallar
af Heimdalli í Reykjavík og gaf það
út 1931 undir ritstjórn Guðna Jóns-
sonar norrænufræðings (síðar próf-
essors) og Torfa Hjartarsonar, en
síðan var það selt Sigurði Krist-
jánssyni. Óflugasta aðildarfélagið
var og hefur alltaf verið Heimdallur
í Reykjavík, en félögin á Akureyri
og í Hafnarfirði og Vestmannaeyj-
Þættir úr
50 ára
sögu SUS
Þing var ekki haldið 1935 eins og
vera átti samkvæmt þágildandi
skipulagsreglum, heldur 1936 í
Reykjavík. Kristján Guðlaugsson
(síðar ritstjóri Vísis og stjórnarfor-
maður Loftleiða hf.) var kjörinn
formaður Sambandsins með 16 at-
kvæðum, en tveir greiddu ekki
atkvæði. Aðrir í stjórn voru kjörnir
með öllum greiddum atkvæðum
Bjarni Benediktsson, Björn Snæ-
björnsson, Jóhann Möller og Jóhann
Hafstein. Þing var ekki haldið aftur
fyrr en 1940, og var Gunnar Thor-
oddsen kjörinn formaður með lófa-
taki, en í stjórn voru kjörnir —
einnig með lófataki — Jóhann
Hafstein, Sigurður Bjarnason, Leif-
ur Auðunsson og Magnús Jónsson
frá Mel. Sambandið hafði ekki
starfað mjög vel næstu árin á
undan, en þetta breyttist, og var
margt gert til að blása lífi í
aðildarfélögin og auka fræðslu um
stjórnmál.
Hvers vegna hurfu
bókmenntamenn
frá Sjálfstæðis-
flokknum?
Formenn S.U.S. 1930—1975 1. röð frá v.: Gunnar Thoroddsen, Kristján Guðlaugsson, Geir
Hallgrímsson, Torfi Hjartarson, Jóhann Hafstein, Magnús Jónsson. 2. röð frá v.: Friðrik
Sophusson, Ellert B. Schram, Birgir ísl. Gunnarsson, Árni Grétar Finnsson, Þór Vilhjálmsson,
Ásgeir Pétursson.
um (sem hlaut síðar nafnið „Eyverj-
ar“) hafa líka stundum starfað vel.
Þing S.U.S
1932 og 1933
Annað þing Sambandsins var
haldið í Reykjavík 1932. Félag
sjálfstæðismanna í Bolungarvík
hafði hætt að starfa í Sambandinu,
því að í því voru einkum eldri menn,
en stofnuð höfðu verið 4 ný félög, á
Eyrarbakka 29. nóvember 1930,
Seyðisfirði, Akranesi 31. marz 1931
og í Keflavík, þannig að aðildarfélög
eru 16. 1700 menn voru taldir í
félögum ungra sjálfstæðismanna
það árið. Á þessu þingi var Torfi
Hjartarson endurkjörinn, þótt hann
hefði færzt sjálfur undan og lagt til
kjör Thor Thors, en Thor neitaði að
bjóða sig fram og lagði til endurkjör
Torfa. I lokaræðu sinni sagði forseti
þingsins, Magnús Thorlacius, frá
Framsóknarmanni einum, sem síðar
varð hæstaréttardómari, er hefði
sagt, að hann „skildi ekki í honum
Torfa Hjartarsyni, atvinriulausum
manninum", að vera sjálfstæðis-
maður (en þá stjórnaði Framsókn-
arflokkurinn einn, Jónas Jónsson
frá Hriflu deildi og drottnaði, og
þótti ekki framavænlegt að vera
sjálfstæðismaður). Magnús hvatti
þingfulltrúa til að fara að dæmi
Torfa og fylgja hugsjóninni. í stjórn
Sambandsins voru kjörnir: Guðni
Jónsson, Pálmi Jónsson, Adolf
Björnsson og Eysteinn Bjarnason.
Þriðja þing Sambandsins var
haldið í Reykjavík 1933. í hóp
aðildarfélaga bættist á þinginu
Skjöldur á Patreksfirði, sem var
stofnað 28. október 1931. Torfi
Hjartarson var kjörinn formaður,
en aðrir voru kjörnir í stjórn Guðni
Jónsson, Jóhann G. Möller, Kristján
Guðlaugsson og Knútur Arngrímss-
on. Guðni Jónsson hafði í raun
gegnt starfi formanns frá 1932, er
Torfi Hjartarson fór til ísafjarðar.
Félagar í Sambandinu voru taldir
um 2000 og aðildarfélögin 16. Sam-
bandið varð að selja Sigurði Krist-
jánssyni (kennara og síðar alþing-
ismanni) blaðið Heimdall í árslok
1933.
Þing S.U.S.
1934 og 1936
Fjórða þing Sambandsins var
haldið í Reykjavík 1934. Þar fögn-
uðu menn því, að fyrsti maðurinn úr
röðum ungra sjálfstæðismanna
hafði tekið sæti á Alþingi, en hann
var Thor Thors, sumarið 1933. Á
þessu þingi hóf Gunnar Thoroddsen
máls á því, að nauðsynlegt væri að
kenna mælskulist innan flokksins,
Jóhann G. Möller var kjörinn for-
maður með dynjandi lófataki, en í
stjórn voru kjörnir Gunnar Thor-
oddsen með 30 atkvæðum, Bjarni
Benediktsson með 26 atkvæðum,
Björn Snæbjörnsson með 11 at-
kvæðum og Stefán Jónsson með 18
atkvæðum. (Bjarni tók ekki kjöri
vegna annríkis.) Athygli vekur, að
Gunnar hlaut fleiri atkvæði en
Bjarni. Það þarf þó ekki að koma á
óvart, því að Gunnar hafði starfað í
Sambandinu frá upphafi, ferðazt
um landið og kynnzt fjölda manna,
en Bjarni hafði ekki gengið í
flokkinn fyrr en skömmu eftir
Gúttóslaginn (9. nóvember 1932).
Ástæða er til að staldra við nöfn
nokkurra manna, sem birtast í
skýrslum og skjölum frá fyrsta
áratug Sambandsins: Guðni Jónsson
norrænufræðingur, Lárus H. Blön-
dal bókavörður, Knútur Arngríms-
son sagnfræðingur, Einar Olafur
Sveinsson norrænufræðingur ...
Allir voru þeir sjálfstæðismenn, en
hættu að starfa í flokknum, Lárus
og Guðni urðu byltingarsamhyggju-
menn (kommúnistar), Einar Olafur
meðreiðarsveinn — „fellow-traveller"
— róttæklinga og Knútur þjóðern-
is-samhyggjumaður (nazisti). Hvers
vegna hurfu þessir menn frá Sjálf-
stæðisflokknum? Hvers vegna
missti flokkurinn fylgi með bók-
menntamönnum? Svörin eru mörg
við þessum spurningum. Eitt er, að
bókmenntamenn hneigast til
draumlyndis, þvi að þeir fást ekki
við veruleikann, heldur skáldskap-
inn, og samhyggjan er draumur um
fyrirmyndarríkið. Líklegasta svarið

Samhandsþing 1943 á Þingvöllum. Á myndinni eru m.a.: Magnús Jónsson (1. röð, 1. frá v.),
Jóhann Hafstein (1. röð, 2. frá v.), Gunnar Thoroddsen (1. röð, 4. frá h.), Sigurður Bjarnason (1.
röð, 3. frá h.), Jón Árnason (2. röð, 4. frá h.), Ingólfur Jónsson (3. röð, 1. frá h.), Vala Thoroddsen,
eiginkona Gunnars, Ragnheiður Hafstein, eiginkona Jóhanns, og Sigríður Björnsdóttir, eiginkona
Bjarna Benediktssonar (3. röð, 3.-5. frá v.) og Baldur Möller (3. röð, 1. frá v.).