Morgunblaðið - 20.09.1980, Blaðsíða 19

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 20. SEPTEMBER 1980
Rætt við f jóra fyrrverandi
____Torfi Hjartarson, fyrsti formaður SUS 1930—34:
„Stofnun Sjálf-
stæðisflokksins
vakti miklar
vonir og áhuga
ungra manna“
Við náðum tali af Torfa Hjart-
arsyni, sem var forgöngumaður að
stofnun Sambands ungra Sjálf-
stæðismanna og fyrsti formaður
þess, og lagði fyrir hann nokkrar
spurningar varðandi stofnun fé-
laga ungra Sjálfstæðismanna og
Sambandsins.
Hvert var upphaf að
stofnun félaga ungra
Sjálfstæðismanna?
Heimdallur er elsta félagið. Það
var stofnað á dögum íhaldsflokks-
ins eða nánar tiltekið 16. febrúar
1927. Hvatamenn að stofnun fé-
lagsins voru nokkrir ungir og
áhugasamir menn um stjórnmál
pg nokkrir eldri áhugamenn í
íhaldsflokknum. Félagið var
fyrstu árin fremur fámennt, en
síðari hluta árs 1929 og í upphafi
ársins 1930 eflist félagið mjög og
bar margt til þess.
Frjálslyndi flokkurinn og
íhaldsflokkurinn, við Alþingis-
kosningarnar 1927 höfðu víða boð-
ið fram hvor á móti öðrum og
beðið ósigur fyrir Framsóknar-
flokknum, voru sameinaðir í mái
1929 og mynduðu Sjálfstæðis-
flokkinn. Vakti stofnun Sjálfstæð-
isflokksins miklar vonir og áhuga
meðal ungra manna, sem aðhyllt-
ust stefnu hans. Bættust Heim-
dalli þá margir ágætir liðsmenn,
sem verið höfðu í Frjálslynda
flokknum eða utan flokka.
Ríkisstjórn Framsóknarflokks-
ins sem var við völd um þessar
mundir var með þeim hætti að
hún vakti harða andstöðu ungra
frjálshyggjumanna.
Hér við bætist að í janúar 1930
var kosið til bæjarstjórna. Heim-
dellingar töldu þá sjálfsagt að þeir
fengju að velja einn mann í öruggt
sæti á lista flokksins í Reykjavík
eða í baráttusætið. Völdu þeir til
þess hinn ágæta formann sinn,
Pétur Hafstein, lögfræðing.
Flokkstjórnin vildi hins vegar að
nokkuð eldri maður, sem verið
hafði í bæjarstjórninni yrði full-
trúi Heimdallar á listanum. Meg-
inhluti Heimdellinga neitaði að
fallast á það. Urðu út af þessu,
stutt en mjög snörp átök milli
Heimdellinga og flokksforystunn-
ar. Lyktir málsins voru þær, að
Pétur var settur í öruggt sæti á
listanum og kosinn í bæjarstjórn.
Þessi sigur ungu mannanna og
átökin sem á undan fóru vöktu
mikla athygli. Gekk þá margt
ungt fólk í Heimdall og efldist
félagið að starfi og áhrifum. Lyfti
þetta einnig undir félagsstofnanir
ungra manna utan Reykjavíkur.
Hver voru tildrögin
að stofnun Sam-
bands ungra
Sjálfstæðismanna?
Á árinu 1929 voru stofnuð nokk-
ur félög ungra Sjálfstæðismanna
og voru félögin í upphafi árs 1930
orðin sex að tölu. Var vaxandi
áhugi í Heimdalli fyrir því, að
stofnuð yrði fleiri slík félög. Skip-
aði Heimdallur snemma vors 1930
þriggja manna nefnd til að leita
stuðnings og atbeina miðstjórnar
Sjálfstæðisflokksins til stofnunar
félaga út um landið. Voru ásamt
mér í nefndinni þeir Pétur Haf-
stein og Guðni Jónsson, síðar
prófessor.
Ég lagði til við Magnús Guð-
mundsson, framkvæmdarstjóra
flokksins, að Samband ungra
Sjálfstæðismanna yrði stofnað á
Þingvöllum á Alþingishátíðinni,
og að þangað til yrði unnið að
stofnun nýrra félaga. Féllst hann
þegar á þessar tillögur og fól mér
að hefjast handa um undirbúning
að stofnun félaganna og myndun
Sambandsins.
I samráði við Magnús og félaga
mína í Heimdalli skrifaði ég síðan
ýmsum Sjálfstæðismönnum út um
land, sem kunnir voru að dugnaði,
og hvatti þá til að stofna félög
ungra manna hver á sínum stað.
Lét ég þess jafnframt getið að í
ráði væri að stofna samband
ungra Sjálfstæðismanna á Al-
þingishátíðinni ef nægilega mörg
félög yrðu stofnuð fyrir þann
tíma. Árangurinn varð sá að
stofnuð voru sjö ný félög fyrir
hinn tilsetta tíma og undirbúning-
ur hafinn að stofnun nokkurra til
viðbótar. Boðaði ég síðan til stofn-
fundarins á Þingvöllum.
Hvenær og hvernig
var svo Samband
ungra sjálfstæðis-
manna stofnað?
Sambandið var stofnað á Þing-
i
Torfi Hjartarson
völlum, eða nánar tiltekið í
Hvannagjá 27. júní 1930, sem var
annar dagur Alþingishátíðarinn-
ar, og hófst stofnþingið kl. 9
árdegis. Sátu fundarmenn á gras-
bala undir gjábarminum vestri, í
hinu fegursta veðri og sólskini.
Þingið sóttu 45 kjörnir fulltrúar
frá 13 félögum, sem voru þessi:
Heimdallur í Reykjavík, Félag
ungra sjálfstæðismanna Borgar-
nesi, Skjöldur í Stykkishólmi,
Óðinn á Flateyri, Félag ungra
sjálfstæðismanna í Bolungarvík,
Fylkir á ísafirði, Baldur í Vestur-
Húnavatnssýslu, Víkingur á Sauð-
árkróki. Félag ungra sjálfstæð-
ismanna á Siglufirði. Vörður á
Akureyri. Félag ungra sjálfstæð-
ismanna á Eskifirði. Félag ungra
sjálfstæðismanna í Vestmanna-
eyjum og Stefnir í Hafnarfirði.
Að baki þessara fulltrúa voru
1100—1200 félagsmenn.
Ég setti stofnþingið og nefndi
Guðna Jónsson til ritara. Lýsti ég
síðan með nokkrum orðum til-
drögum og undirbúningi stofn-
þingsins og benti á nauðsyn þess,
að félögin mynduðu allsherjar
samband með sér hvert öðru til
styrktar og eflingar. Bar ég að
lokum fram tillögu þess efnis að
Samband ungra Sjálfstæð-
ismanna yrði stofnað þá þegar af
þeim 13 félögum, sem fulltrúa áttu
á þinginu. Var tillagan samþykkt
með atkvæðum allra þingheyj-
anda.
Síðan lagði ég fram frumvarp
til laga fyrir sambandið. Var
frumvarpið rætt og samþykkt sem
lög Sambandsins með smávægi-
legum breytingum.
Að því loknu fór fram stjórn-
arkjör. Var ég kjörinn formaður
Sambandsins og með mér í stjórn:
Guðni Jónsson, Reykjavík 1. vara-
formaður, Kristján Steingrímsson
Akureyri 2. varaformaður, Sig-
ríður Auðuns Isafirði ritari og
Árni Matthiesen Hafnarfirði
gjaldkeri. Þá var og kosin fimm
manna varastjórn.
Skildu fundarmenn síðan glaðir
og reifir eftir að hafa sungið
nokkra ættjarðarsöngva og hróp-
að húrra fyrir Islandi og Sjálf-
stæðisflokknum.
Hvað varst þú lengi
formaður SUS?
Ég var formaður þess frá 1930
þar til í apríl 1934, en ég var
fjarverandi úr Reykjavík um það
bil helming þess tíma. Féll það þá
í hlut Guðna Jónssonar að gegna
formannsstörfum og gerði hann
það með ágætum.
Hvernig var félags-
andinn þann tíma sem
þú varst formaður
Sambandsins?
Hann var sérstaklega góður.
Meðal félagsmanna ríkti mikill og
almennur áhugi. Fjöldi mála var
tekinn til athugunar og umræðu.
Að sjálfsögðu gat menn greint á
um einstök atriði en þau ágrein-
ingsefni voru yfirleitt ekki mikil-
væg og tókst ávalt að jafna þau í
fullu bróðerni og eindrægni.
Það kom hinsvegar stundum
fyrir að forystumenn ungra sjálf-
stæðismanna greindi nokkuð á við
stjórn og forystumenn Sjálfstæð-
isflokksins svo til nokkurra átaka
kom. Þau átök voru ávalt illinda-
laus og ágreiningur fljótlega jafn-
aður. Eg held að þetta hafi styrkt
samtök hinna ungu manna og
verið flokknum til góðs.
*
Arni Grétar Finnsson, formaður 1964—67:
Mörg af stefnumálum SUS
hafa komist í framkvæmd
Ég byrjaði að starfa í Sambandi
ungra sjálfstæðismanna þegar
Magnús Jónsson frá Mel var
formaður Sambandsins, en hann
var ríkur af hugsjónum og í senn
raunsær og frjálslyndur foringi,
sem hafði mikil og góð áhrif á þá
ungu menn sem hófu störf í SUS í
hans formannstíð. Á þeim tíma
sem ég er formaður Sambandsins
er Bjarni Benediktsson, formaður
flokksins, en hann hafði tekið við
af Ólafi Thors árið 1961.
Á þessum árum var starfrækt
Rannsóknar og upplýsingastofnun
SUS (RUSUS). Megin viðfangsefni
þeirrar stofnunar voru mennta-
mál, og á vegum RUSUS var unnið
mikið og gott starf. Forstöðumað-
ur hennar á þessum árum var
Þórir Einarsson, síðar prófessor.
RUSUS skilaði mjög ítarlegum og
yfirgripsmiklum tillögum sem síð-
ar komu til afgreiðslu á þinginu á
Akureyri 1965. Margt af því sem
þar kom fram hefur síðan komist í
framkvæmd svo sem sérstakar
skólarannsóknir, afnám lands-
prófs o.fl. Megin markmið ungra
sjálfstæðismanna í fræðslumálum
var að opna mun fleirum leið til
framhaldsmenntunar og sam-
ræma betur nám í skólum lands-
ins og þarfir atvinnuveganna.
Önnur mál, sem þá var unnið að
var að auðvelda ungu fólki að
eignast eigið húsnæði og að stuðia
að auknum lánum þeim til handa.
Þar náðist umtalsverður árangur
og á þessum tíma var mun auð-
veldara fyrir ungt fólk að eignast
þak yfir höfuðið en nú. Á þessum
árum beitti SUS sér fyrir ráð-
stefnuhaldi víðsvegar um landið
um margvísleg málefni, bæði sem
snertu landsmálin í heild og svo
sérstök byggðarlög og atvinnuvegi
þeirra svo sem endurnýjun tog-
araflotans o.fl.
Þá var eitt af baráttumálum
SUS á þessum tíma, að hafist yrði
handa við stóriðju og stórvirkjan-
ir. Forystu í þessum málum á
ríkisstjórnarárum Bjarna Bene-
diktssonar höfðu þeir Ingólfur
Jónsson með höndum, sem raf-
orkuráðherra og síðan Jóhann
Hafstein sem raforku-, og enn-
fremur iðnaðarráðherra á þessum
tíma. Á þessum árum var mótuð
sú stefna að hafist skyldi handa
við virkjun Þjórsár við Búrfell og
síðar Sigöldu og Hrauneyjarfoss.
Einnig var á þessum tíma hafist
handa við byggingu Álversins í
Straumsvík.
Ég minnist þess að okkur ung-
um sjálfstæðismönnum þótti und-
irbúningur virkjunarframkvæmd-
anna taka of langan tíma og mér
er sérstaklega minnisstætt að eitt
sinn á flokksráðsfundi vorum við
Styrmir Gunnarsson, þáverandi
formaður Heimdallar, með all-
harða en lítt grundaða gagnrýni á
forystuna í þessum málum. Bjarni
varð þá fyrir svörum og gerði
grein fyrir gangi mála og hvernig
Árni Grétar Finnsson
undirbúningi væri háttað og sagði
að ungu mennirnir yrðu að gera
sér grein fyrir því, að eins og
meðgöngutíminn væri níu mánuð-
ir, þá þyrftu þessi stórmál einnig
sinn mikla undirbúning og með-
göngutíma.
Þegar Búrfell var tekið í notkun
voru í framhaldi af því sett lög um
virkjun Sigöldu og Hrauneyjafoss
í Tungnaá á síðasta ári Viðreisn-
arstjórnarinnar, undir forsæti Jó-
hanns Hafsteins. Það er athyglis-
og umhugsunarvert að enn hafa
ekki nein sambærileg lög verið
sett þó nær áratugur sé nú liðinn
frá setningu þeirra.
Góð samskipti við
forystu flokksins
Samskipti við forystumenn
flokksins voru mjög góð. Persónu-
lega hafði ég mest samskipti við
Bjarna Benediktsson, en hann var
á þessum tíma bæði formaður
flokksins og forsætisráðherra, þar
af leiðandi mjög önnum kafinn
maður. Það hefði því mátt ætla að
erfitt hefði verið fyrir okkur ungu
mennina að fá viðtöl við hann um
okkar mál, en það var öðru nær. í
hvert einasta skipti sem ég leitaði
til hans og óskaði eftir samtali við
hann var svar hans ávallt „já“.
Hann tiltók samstundis tímann
sem hann ætlaði að ræða við mig
eða þá sem samtal við hann
óskuðu. Stundum voru samtölin
stutt en oft gaf hann sér tíma til
að rabba við okkur góða stund.
Hann var í senn opinn fyrir
hugmyndum okkar, en um leið
benti hann okkur á, með góðvild
en með sinni sterku rökhyggju, á
þær veilur sem hann sá í málatil-
búningi okkar.
Það var ómetanlegt að hafa
slíkan foringja og enda þótt við
sem ungir og ákafir menn værum
oft með aðra skoðun en forystan á
hinum ýmsu málum, þá stóð aldrei
á Bjarna að hlusta á það sem við
höfðum fram að færa, enda þótt
hann hristi höfuðið og andmælti
þegar honum fannst hugmyndir
okkar eiga lítið skylt við raun-
veruleikann. Sú reynsla sem
Bjarni miðlaði mér og öðrum
ungum sjálfstæðismönnum var
veganesti sem seint verður full-
metið.
i