Morgunblaðið - 23.09.1980, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. SEPTEMBER 1980

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 5.500.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 280
kr. eintakiö.
Víðsýni í
olíumálum
Hernaðarátök írana og íraka fyrir botni Persaflóa eru í nágrenni
mikilvægustu olíulinda heims. Áhrifa átakanna gætir nú þegar á
alþjóðaefnahagsmál. í gær snarhækkaði gullverð og kvíða gætir
vegna hugsanlegra tafa á olíuframleiðslu. Óþarft er að fara mörgum
orðum um það, hvaða áhrif sviptingar á þessum slóðum hafa haft á
efnahagslíf allra ríkja veraldar. Það má rekja til byltingarinnar í
Iran, að heimsmarkaðsverð á oliu hefur hækkað um 132% frá janúar
1979 til þessa dags. Verðsprengingin varð mest á svonefndum
Rotterdam-markaði, sem mælir dagverð á olíu, andstætt hinu
almenna viðskiptaverði, er almennt gildir í langtímaolíusamningum
milli ríkja. Á undanförnum mánuðum hefur þróunin hins vegar orðið
sú, að dagverðið hefur lækkað niður fyrir viðskiptaverðið.
Fulltrúar olíuframleiðsluríkjanna, OPEC, hittust á fundi í
Vínarborg í síðustu viku til að móta sameiginlega stefnu, sem miðar
að því að samræma verð á framleiðslu þeirra og framleiðslumagn, í
því skyni að draga úr þeim ofsalegu verðsveiflum sem orðið hafa á
síðustu árum. Stefna ríkin að því að koma á jafnvægi, þannig að
munurinn á viðskiptaverðinu og dagverðinu hverfi. Sá munur, sem
skapast hefur á undanförnum mánuðum, stafar af offramboði á olíu.
Það má rekja til mildrar veðráttu í Evrópu á síðasta ári,
orkusparnaðar og umframframleiðslu í Saudi-Arabíu, sem hefur
viljað knýja einstök olíuframieiðsluríki til að lækka viðskiptaverðið.
Fundinum í Vínarborg lauk á þann veg, að Saudi-Arabar hækkuðu
verðið á olíufatinu úr 28 dollurum í 30 dollara, en opinbert OPEC-verð
er 32 dollarar og sum ríki selja olíufatið á 37 dollara. Jafnframt
ákváðu Saudi-Arabar að halda áfram óbreyttri framleiðslu til
ársloka, en gáfu til kynna, að þá yrði langlundargeð þeirra á þrotum.
Bíða menn nú ákvarðana á fundi æðstu manna OPEC-ríkjannaj sem
halda á í byrjun nóvember. Hernaðarátökin milli írana og Iraka
kunna hins vegar að trufla þau fundahöld og rugla enn hið alþjóðlega
olíudæmi.
Miðað við reynslu undanfarinna missera lýsir það furðulegri
skammsýni hjá ríkisstjórn íslands, ef hún ætlar nú að stöðva allar
athuganir á sínum vegum til að kanna innflutning á olíu frá öðrum en
Sovétríkjunum. Þótt dagverðið í Rotterdam, sem ræður verðviðmiðun
í viðskiptum okkar við Sovétmenn, sé nú lægra en viðskiptaverðið,
sýnir reynslan, að slíkt getur verið skammgóður vermir af mörgum
óvæntum orsökum. Öll efnahagsleg áætlanagerð verður háð stjórn-
málasviptingum í þeim heimshluta, sem nú er viðkvæmastur allra,
umhverfis Persaflóann. Síst af öllu er það til að auka festuna í
íslensku efnahagslífi að byggja á slíkum grunni varðandi svo
mikilvæga neysluvöru. Með skammsýni sinni kemur ríkisstjórnin í
veg fyrir, að nú þegar verði teknar upp viðræður við Norðmenn um
framtíðarolíuviðskipti, ög aðgerðarleysið gagnvart tilboði Saudi-
Araba hefur ekki verið skýrt með neinum haldbærum rökum.
Formaður olíuviðskiptanefndar, dr. Jóhannes Nordal, sagði í viðtali
við Morgunblaðið fyrir helgi, að nú sé tækifæri til að ná samningum
um olíuviðskipti til lengri tíma og full ástæða sé til að huga að því,
þar sem engin vissa sé fyrir því, að Rotterdam-vérðið haldist til
langtíma jafn hagstætt og það er í dag.
Hvað sem líður olíuverðinu er ekki síður miklivægt að leiða hugann
að því, að allar spár hníga í þá átt, að Sovétmenn verði ekki
aflögufærir með olíu eftir fáein ár til annarra en sjálfra sín og
fylgiríkja sinna. Þar sem telja verður, að núverandi ríkisstjórn líti
ekki á Island sem eitt af fylgiríkjum Kremlverja, hlýtur hún að gefa
þessum spádómum gaum. Áð vísu benda yfirlýsingar kommúnista hér
á landi ekki til þess, að þeim virðist þörf aðgæslu af þessum sökum,
enda finnst þeim best að vera undir pilsfaldi sovéska heimsveldisins
og lifa á molum af borði þess. Að óreyndu hefði mátt ætla, að Tómas
Árnason, viðskiptaráðherra, væri annarrar skoðunar.
Umræðurnar um olíuviðskiptin endurspegla þær deilur, sem ávallt
verða hér á landi um mikilvæg utanríkismál. Annars vegar eru
kommúnistar, sem reyna ávallt að leggja stein í götu traustra tengsla
þjóðarinnar við vinveitta nágranna og taka fremur mið frá Rauða
torginu en Arnarhóli. Hins vegar eru lýðræðisflokkarnir þrír, sem
gera sér grein fyrir því, að skynsamlegt er að hafa ekki önnur
viðskipti við Sovétríkin en þau, sem hagkvæm eru frá almennu
sjónarmiði. í hópi þeirra flokka hefur Framsóknarflokkurinn jafnan
haft tilhneigingu til að leika tveimur skjöldum, oft vegna þess að
þjóðarhagur víkur fyrir hagsmunum SÍS-valdsins. Um tvískinnung
framsóknar má tii að mynda nefna andstöðu hennar gegn stóriðju og
aðild íslands að Fríverslunarsamtökum Evrópu, EFTA. Reynslan
hefur sýnt, að afstaða kommúnista og framsóknarmanna í slíkum
málum hefur aldrei átt við rök að styðjast. Svo er einnig nú, enda slá
flokkarnir á strengi stundarhagsmuna og neita að ræða málið af
nægilegri víðsýni.
Gísladóttir: Opið bréf til
menntamálaráðherra
Háttvirtur menntamálaráð-
herra!
Þann 29. maí sl. sendi ég
háskólaráði H.í. bréf, sem ég
framsendi yður í opnu bréfi í
Mbl. 31. maí sl. Eins og þar kom
fram samþykkti heimspekideild-
arráð H.í. á fundi sínum 18. jan.
sl., að prófdómari, sem ráðuneyti
yðar skipaði síðan, mæti prófúr-
lausnir mínar í dönsku við Há-
skóla Islands í samræmi við
prófúrlausnir annarra próftaka í
sama fagi.
Niðurstöður prófdómara (Ást-
hildar Erlingsdóttur) varðandi
úrlausnir í „Textafræði" urðu
þær, að af 12 nemendum væri ég
sá eini, sem ætti að hækka, 2
nemendur að standa í stað, en 9
nemendur að lækka.
Ég gekk út frá því, að þar sem
niðurstöður lögskipaðs prófdóm-
ara lægju fyrir, yrðu einkunnir
sjálfkrafa leiðréttar. Sú varð þó
ekki raunin. í viðtali, sem ég átti
við Guðmund Magnússon, rekt-
or, 23. maí sl. (sbr. áðurnefnt
opið bréf til yðar), kvað hann
engar leiðréttingar verða gerðar
og tiltók ástæður þess. Þær
hrakti ég sem haldlausar í
nefndu bréfi til háskólaráðs.
Jafnframt krafðist ég þess þar
m.a., að leiðréttingar yrðu gerð-
ar tafarlaust.
Háskólaráð hefur ekki hirt um
að virða mig svars nú í hartnær
4 mánuði. Hinsvegar fékk ég í
ágúst sl. tölvuritaðar upplýs-
ingar frá skrifstofu heimspeki-
deildar H.í. um námsferil minn
síðastliðinn vetur. Þar er engin
leiðrétting gerð á rangri einkunn
kennara í „Textafræði". Upplýs-
ingablað þetta er dagsett 11. júlí
sl. (póstlagt 31. s.m.).
Háskóli íslands brýtur sam-
kvæmt því enn á mér þann rétt
að fá þessa einkunn leiðrétta í
samræmi við niðurstöður próf-
dómara. Leiðrétting þýðir í
raun, að hækka ber einkunn
mína um 0,70 stig + sambærilega
hækkun og 9 nemendur eru
látnir njóta í einkunnagjöf kenn-
ara umfram rétta einkunn að
mati prófdómara, verði þeirra
einkunnir ekki leiðréttar (þ.e.
Sigrún Gísladóttir
lækkaðar) eins og rétt er. Sam-
bærileg hækkun á þá við um þá 2
nemendur sem prófdómari taldi
vera með rétta einkunn.
Mig varðar engu hvað undir-
málsfólk innan eða utan háskól-
ans álítur um hæfni mína eða
hvatir. Hitt er öllu alvarlegra
þegar réttur nemenda, sem
stunda nám við Háskóla íslands,
er fótum troðinn og þeir jafnvel
flæmdir frá námi vegna þess að
þeir vilja ekki una skoðanakúg-
un og þora að rísa gegn þeirri
pólitísku innrætingu og lágkúru,
sem tröllríður a.m.k. dönsku-
kennslu Háskóla íslands.
Þér hafið opinberlega lýst því
yfir, að valdið sé yðar sem
menntamálaráðherra og að þér
munið beita því eftir beztu
samvizku. í samræmi við það
óska ég þess hér með, að þér
sjáið um að leiðrétting verði
gerð án frekari tafa á prófein-
kunn minni (og annarra) í
„Textafræði" í dönsku við heim-
spekideild H.í. Einnig ítreka ég
við yður ábendingu mína í marg-
nefndu bréfi til háskólaráðs H.I.,
um að kennurum í þessum fræð-
um, Lotte Maybom og Knud-
Erik Holme Pedersen, beri að
víkja úr starfi.
Varðandi umsókn Peter So-
by-Kristensen um lektorsstöðu í
dönsku við heimspekideild H.Í.,
vil ég minna á þátt hans í máli
mínu öllu (sbr. áðursend gögn og
opin bréf) og yfirlýsingu yðar
um vald, samvizku og þor.
Þótt ég líti á veru mína í
dönskudeild Háskóla íslands síð-
astliðinn vetur og andóf mitt þar
gegn kennslu í ríkjandi hug-
myndafræði kennara í dönsku
sem þarft verk og ómetanlega
reynslu ofar bóknámi og réttind-
um, þá hefur það ár, sem ég fékk
hálflaunað leyfi frá kennslu til
framhaldsnáms, ekki veitt mér
þau viðbótarréttindi sem stefnt
var að. Ástæður þess hef ég
reynt af fremsta megni að upp-
lýsa yður og aðra um. Jafnframt
hef ég leitazt við að fá leiðrétt-
ingar minna mála, en hingað til
án árangurs, þó þar væri ekki
um að ræða þau viðbótarréttindi
sem mér hefur verið meinað að
ná við Háskóla íslands. Það
síðastnefnda eitt sér gæti verið
grundvöllur mun harkalegri að-
gerða en hingað til af minni
hálfu til að ná rétti mínum. Ég
vænti þess, að þér munið nú
þegar taka þannig á málum, að
til þess þurfi ekki að koma.
Reykjavík, 21. september, 1980
Sigrún Gísladóttir.
Fréttaskýring:
Irakar s|á sér leik á
hnignunar íranska
Persar og arabar hafa frá alda öðli
eldað saman grátt silfur. Á þess-
ari öld hafa deilur íraka og írana
komist í brennidepil og þá eink-
um vegna hinna gífurlegu olíu-
auölegðar á svæðinu. Ríkin hafa
á víxl gert landakröfur hvort til
annars. Þau hafa stutt minni-
hlutahópa innan hvors annars til
uppreisna. Og síðast en ekki síst,
trúarbragðadeilur hafa blossaö
upp, ekki síst nú, eftir valdatöku
erkiklerksins Khomeini. íran er
ekki lengur þaö stórveldi fyrir
Persaflóa, sem það var. Hreint
ótrúleg hnignun hefur átt sér
stað innan íranska hersins í
kjölfar byltingarinnar. Frétta-
skýrendur eru almennt sammála
um, að hnignun hernaðarmáttar
Irana sé orsök þess, að írakar
riftu samkomulagi því sem gert
var fyrir nokkrum árum milli
ríkjanna. Þeir töldu einnip að
Saddan Hussein, forseti Iraks,
hygöist notfæra sér óreiðuna í
íran og veikingu íranska hersins,
til þess að gera íraka að
sterkasta hernaðarveldi við
Persaflóa.
Báöir aðilar hafa búiö sig undir
styrjöld. Ekki hefur enn að
minnsta kosti veriö lýst opinber-
lega yfir stríði, þrátt fyrir stig-
mögnun átaka. írakar hafa ásak-
að írani um að trufla siglingar
írakskra skipa um Shatt-al-
Arabfljót. Þeir hafa ásakað írani
um loftárásir á írakskt lands-
væði. íranir hafa ekki látið sitt
eftir liggja — þeir kvarta undan
árásum íraka inn í hiö olíuauöuga
Huzestan. írakar hafa gert kröfur
til þessa landsvæðis, sem eink-
um er byggt arabískum írönum.
Khomeini hefur hvatt íraka til þess
að rísa upp gegn forseta sínum,
Saddam Hussein. íranir eru að
miklum hluta Shiitar. Raunar eru
írakar að meirihluta Shiitar en
Sunnitar skipa flestar valdastöö-
ur og sjálfur er Hussein Sunniti.
Um árabil var Khomeini í útlegð í
írak og stjórnaði þaöan and-
stöðu við stjórn Reza Pahlavi,
keisara. Hussein rak Khomeini
frá landinu árið 1978. Erkiklerk-
urinn fór til Frakklands og þaöan
varð hann sameiningartákn ír-
önsku þjóðarinnar í andstööunni
gegn Reza Pahlavi. Það, sem átti
aö veröa til þess aö einangra
Khomeini, varö upphafiö aö
valdatöku hans.
Bani-Sadr forseti — stjórnar nú
íranska hernum.
Samkomulagid
________frá 75_________
Undir stjórn Reza Pahlavi varö íran
óumdeilanlega öflugasta her-
veldiö við Persaflóa. í krafti
hervalds síns og máttar þvingaöi
Pahlavi íraka til samkomulags
um hið umdeilda Shatt-al-Arab-
fljót. Samkvæmt samkomulaginu
skyldu landamæri ríkjanna liggja
um mitt fljótið á 200 kílómetra