Morgunblaðið - 16.10.1980, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. OKTÓBER 1980
KALIGÚLA
Naín á frummáli: Caligula.
Myndataka: Tinto Brass.
Leikstjórn: Piernico Salinas o.fl.
Sviðsmynd: Daniio Donati.
Tónlist: F’aul Clemente o.fl.
SýninKarstaður: Lau(?arásbíó.
Kaligúla keisari getur vart tal-
ist til góðmenna mannkynssög-
unnar. Upphaflega hét hann Ga-
ius Casesar en var kallaður Kali-
gúla eða „litlu stígvél" af her-
mönnum föður síns, Germanicus-
ar Caesar, frænda og kjörsonar
Tiberiusar. Til að gera langa sögu
stutta þá tók Kaligúla við keisara-
dómi árið 37 og hélt tigninni til
dauðadags árið 41. Gælunafnið
„litlu stígvéP varð að öfugmæli
svo til þegar við valdatökuna, því
segja má að Kaligúla hafi vaðið
blóðelginn í „klofstígvélum" mest-
an sinn valdaferil. Er talið að
hömluleysi Kaligúla í þessum efn-
um hafi náð hámarki er hann lét
höggva Markó (árið 38), hinn
dygga foringja lífvarðarins, sem
studdi hann í valdastólinn. (Heim-
ildum ber ekki saman um hvort
Markó hafi rutt Tiberiusi keisara
úr vegi og þar með seinustu
hindruninni að keisaradómi Kali-
gúla.) Hvað um það, atferli Kali-
gúla varð æ undarlegra. Hann
leggur fæð á hinar fornu róm-
versku aðalsættir en hefur á
meðan hest einn svo upp til
skýjanna að náigast vitfirringu.
Virðist reyndar að Kaligúla sé nú
fullur ótta og mannfyrirlitningar
og hann treysti betur skepnum en
mönnum. (Hér má og merkja áhrif
egypskra trúarbragða.) Ef við
lítum hins vegar á atferli Kaligúla
á þessum tíma sem andsvar við
mjög ótryggu ástandi svo og þeim
tíðaranda sem þá ríkti verður það
ef til vill skiljanlegt. Með árásum
sínum á rómversku yfirstéttina er
Kaligúla á vissan hátt að treysta
veldi sitt, því grimmúðlegri og
Kvlkmyndlr
eftir ÓLAF M.
JÓHANNESSON
óútreiknanlegri sem athafnir hans
eru því veikari verður andspyrn-
an. í mynd Bob Guccioni og
Franco Rossellini um Kaligúla
keisara, kemur vel fram það and-
rúmsloft öryggisleysis, hnignunar
og grimmdar sem á vissan hátt
elur af sér skrýmslið Kaligúla.
Samkvæmt túlkun mynda?innar
er Kaligúla fyrst og fremst barn
síns tíma, hann er hinn almáttki
sem getur leyft sér hvað sem er,
hvenær sem er, hann er sum sé
fær um að birta hugsanir sem
hinn venjulegi maður vegna að-
stöðuieysis verður að láta sér
nægja að upplifa í því ástandi sem
gjarnan er nefnt „draumur".
Mönnum kann að finnast þessi
skoðun kaldhæðin en hvað gerist
ekki þegar mann komast í svipaða
aðstöðu, hafa alræðisvald, lítum á
Idi Amin og Bokassa, nærtæk
dæmi um hliðstæðan valdaferil.
Staðreyndin er nefnilega sú, að
valdið breytir mönnum, en ekki
aðeins þeim sjálfum heldur og því
fólki sem stendur næst. Þannig
verða hinir valdamestu smám
saman umkringdir jábræðrum
sem ala á stórmennskubrjálæði
þess sem valdið hefur. I myndinni
um Kaligúla er einkar vel lýst
þessum söfnuði síbrosandi en ber
andi rýting innan klæða. Hluti af
atferli þessara spilltu mannkvik-
inda er hömlulaust kynlíf, má
segja að það hafi verið eins konar
öryggisventill sem veitti stöðugum
ótta þeirra útrás. íslenskir sið-
gæðisverðir virðast telja þennan
þátt myndarinnar hættulegan svo
hann er klipptur bæði og skorinn,
rýrir þetta heimildagildi myndar-
innar því hér er ekki um beint
klám að ræða, aðéins lýsingu á
sögulegum staðreyndum. Hins
vegar virðist íslensk siðgæðisvit-
und ekki ná inn á svið blóðsúthell-
inganna. Þær eru tíundaðar í
smáatriðum. Við erum víðsýnt
fólk, Islendingar, og látum okkur
greinilega ekki allt fyrir brjósti
KALIGÚLA OG RÁÐGJAFAR
brenna. Nú, en þrátt fyrir að
skæri íslensku siðgæðisvarðanna
hafi farið um filmuna virðist mér
hún gefa nokkuð góða mynd af
þessu hnignunartímabili í sögu
Rómaveldis. Þegar í upphafi í
þætti Nerva (Sir John Gielgud) og
Tiberiusar (Peter O’Toole) birtist
manni morkin veröld þar sem
keisarinn er sundurgrafinn af
sárasótt og Nerva, fulltrúi hinna
fornu rómversku dyggða fremur
sjálfsmorð, vill ekki stíga inn í
heim Kaligúla. Til að ná þessu
rotna andrúmslofti hefur leik-
stjórinn farið óspart í smiðju
meistara Fellinis, en hann nær
ekki með einföldum brögðum lýs-
ingar og myndatöku sömu áhrif-
um og meistari Fellini. Til þess
skortir hann ekki fé, heldur þann
töfrasprota sem ekki verður
keyptur, Malcom McDowell á hins
vegar stafinn góða.
_ *
Deildarkeppni Skáksambands Islands
Dagana 20.—21. sept. voru tefldar þrjár fyrstu umferðirnar i
deildakeppni Skáksamhands íslands. Að venju var teflt i Munaðarnesi
og voru þátttökusveitir alls 14. Að loknum þremur umferðum er sveit
Taflfélags Reykjavíkur efst i 1. deild. hefur 20 vinninga af 24
mögulegum. í öðru sæti er Skákfélag Akureyrar með 15 vinninga. Þvi
næst koma Skákfélagið Mjölnir og Skákfélag Hafnarfjarðar með 14
vinninga. Þess ber þó að geta að SA og SH hafa teflt einni umferð betur
en hin félogin í 1. deild.
í 3. deild hefur Taflfélagið Nói forystuna með 12 vinninga af 18
mögulegum. Næst kemur B-sveit TR með 11 vinninga og í þriðja sæti er
Taflfélag Hreyfils með 10 vinninga.
Eins og að framan greinir, var
bæði teflt í 1. og 2. deild og því
voru talsverð þrengsli á keppnis-
stað. Það er því von ofanritaðs
(og margra annarra góðkunnra
skákmanna) að Skáksambandið
bæti þar um betur þegar næst
verður teflt í Munaðarnesi á ári
komanda. Að öðru leyti var vel
búið í haginn fyrir keppendur,
enda létu menn almennt vel af
dvöl sinni þar.
I 1. umferð tefldu saman 2
efstu lið frá því í fyrra; Taflfélag
Reykjavíkur og Skákfélag Akur-
eyrar. Á 1. borði áttust við Gylfi
Þórhallsson og Jóhann Hjartar-
son. Sá síðarnefndi náði fljótlega
betra tafli en fór þá að tefla illa
og fyrr en varði hafði Gylfi snúið
taflinu sér í hag. Þá var komið
að Gylfa að tefla veikt og þegar
eftirfarandi staða kom upp var
hann kominn langleiðina með að
klúðra stöðunni niður í jafntefli:
Síðasti leikur hvíts var 35. g4?
með hótuninni 36. Rh4+ mát.
Betra hefði verið að leika 35.
Ha7 því að svartur á í fórum
sínum óvæntan leik: 35. —
IIxc3+!, 36. Ke2? Hvítur lifir í
voninni um að geta mátað svart.
Eins og framhaldið leiðir í ljós
er um tálsýn að ræða og því
hefði verið hetra að leika 36.
Kxc3 - b4+, 37. Kxb4 - Bxd7,
38. Kc5 með u.þ.b. jöfnu tafli. —
h5, 37. Rh4+ 37. h3, eða 37. g5!?
voru betri leikir. — Kh6, 38.
gxh5 — Kxh5,39. Rg2 — b4,40.
Hd6 - Hc2+, 41. Kfl - Bb5+, 42.
Kgl — Hxa2 og hvítur gafst upp.
Að lokum fylgir hér skák úr
viðureign T.R. og T.S. í 2.
umferð:
Hvítt: Bragi Kristjánsson.
Svart: Gylfi Magnússon.
Sikileyjarvörn.
1. e4 - c5, 2. Rf3 - e6, 3. d3!?
Rólyndislegur leikmáti en engan
veginn bitlaus sem og skák þessi
staðfestir. — Rc6, 4. g3 — Rf6,
5. Bg2 - Be7. 6. 04) - 0-0, 7.
Hel — d6 Einnig kom til greiná
að ráðast á miðborðið með 7. —
d5,8. c3 - e5.9. h3 - b5,10. d4
Skák
eftir JÓHANNES
GÍSLA JÓNSSON
— cxd4? Eftir 10. — Dc7 er
komin upp staða er svipar mjög
til þekktrar stöðu úr spánska
leiknum og er munurinn frekar
svörtum í hag. Nú opnast hins
vegar taflið hvítum í hag eins og
brátt kemur í ljós. 11. cxd4 —
Bb7, 12. d5! Nauðsynlegur leikur
til undirbúnings aðgerða á
drottningarvæng — Ra5, 13.
Bfl - a6, 14. Rbd2 - Bc8, 15.
b4 — Rb7, 16. Bb2 16. a4 og 16.
Rb3 eru sennilega enn sterkari
leikir en textaleikurinn. — Re8?
Nauðsynlegt er að leika 16. —
Bd7 til þess að koma í veg fyrir
17. — a4,17. a4 — Bd7,18. axb5
- Bxb5, 19. Bxb5 - axb5, 20.
De2 - Hxal, 21. Hxal - Db6.
22. Rb3 — Í5? Afleikur í erfiðri
stöðu. 23. exf5 — Hxf5.
24. Rfd4! Svartur getur nú valið
milli þess að tapa peði eða að
fara í óhagstæð uppskipti. Hann
velur síðari kostinn. — exd4, 25.
Dxe7 - IIc5, 26. Dd7 - Dc7,
27. Dxb5 Eftir 27. Dxc7 - Rxc7,
28. Ha7 - Hel+, 29. Kg2 - Hbl,
er svartur enn á lífi. — Df7, 28.
Ha8 - Kf8, 29. - Rxd4, Hér sá
svartur að bæði 29. — Dxd5, og
29. — Hxd5, stranda á 30. Hxe8+!
og gafst því upp.