Morgunblaðið - 21.03.1981, Qupperneq 19

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 21. MARZ 1981
19
BLÓM /«S/ .V m
VIKUNNAR V w.**
UMSJÓN: ÁB. Vyvýlt
Ástarlilja
(Agapanthus aíricanus umbellatus)
Samkvæmt latneska
nafninu mætti kalla jurt
þessa sveiplilju, en í ísl.
garðyrkjubókum hefur
hún verið nefnd því róm-
antíska nafni ÁSTAR-
LILJA.
Hún er upprunnin frá
Suður-Afríku og var á
árum áður a.m.k. hér í
nágrannalöndunum tals-
vert ræktuð sem stofu-
blóm og þótti heppileg til
þess á margan hátt og ekki
hvað síst fyrir það að hún
geta verið hinir skrautleg-
ustu, þó blómin hafi fölnað
og misst litinn og í slíku
ástandi eftirsóttir af þeim
sem fást við þurrar blóma-
skreytingar.
Erlendis er hún víða
ræktuð í skrúðgörðum og
einnig má rækta hana hér
á landi í stóru íláti í hlýju
horni í garðinum, á svöl-
um eða palli, en yfir vetur-
inn þarf að geyma hana á
frostlausum stað helst við
5-10° hita.
hélt grænum blöðum sín-
um vel yfir vetrarmánuð-
ina í lítt upphituðum
húsakynnum.
Blöðin eru löng og frem-
ur mjó, heilrend, stilkur-
inn stinnur, allt að' 60 sm.
hár, blómin smá og sitja
mörg saman í kolli á
stöngulendanum, oftast
blá á lit. Þó eru til afbrigði
með hvítum blómum og
jafnvel hvítflekkóttum
blöðum. Blómstönglarnir
Hér hefur jurt þessi
eitthvað verið ræktuð í
gróðurhúsum til afskurð-
ar.
Sé hún ræktuð í stofu,
þarf að ætla henni stóran
pott, góða birtu og frjó-
sama mold, og áburðargjöf
um vaxtartímann.
Fjölgað með skiptingu
eftir blómgun, en þess þarf
að gæta, að ræturnar verði
fyrir sem minnstu hnjaski.
H.L.
Noregur:
Lög sem vernda kynvillta
Frá Jan Erik I.aurr, (rétta-
ritara Mbl. i Oslu. 19. marz.
NOREGUR verður fyrsta landið í
heiminum sem tekur i KÍldi Iök
sem vernda haxsmuni kynvilltra.
Mikill meirihluti þinKmanna i
NoreKÍ telur. að kynvilltir verði
fyrir svo miklu aökasti. að þá
verði að vernda með laKasetninKti.
Lög sem segja svo fyrir, að sá,
sem á einhvern hátt áreitir fólk af
öðrum kynþáttum, skuli sæta refs-
ingu, eiga nú einnig að ná yfir þá
sem áreita kynvillta.
Rannsóknir í Noregi hafa sýnt, að
kynvilltir eru minnihlutahópur sem
verður-fyrir-miklu aðkasti.
Sérslátta komin
af nýju myntinni
Það er nú aldeilis að Seðla-
bankinn trakterar okkur mynt-
safnarana um þessar mundir.
Fyrir ári síðan kom sérslátta af
allri gömlu myntinni, um ára-
mót ný mynt og seðlar, og nú um
miðjan mars sendir bankinn frá
sér nýju myntina í skrautsláttu.
Nýja myntin hefir ekki vakið
neina hrifningaröldu fyrir feg-
urðar sakir. Þetta eru ósköp
venjulegir peningar, hvorki verri
né betri en þeir gömlu. Nýja
myntin er þó skemmtileg til-
breyting. Hefði vel mátt vera
meira upphleypt, að mínu mati.
Á móti því mælir, að þá slitnar
hún fyrr. Nýja myntin er ein-
kennandi fyrir alla málamynd-
un. Hvorki fugl né fiskur, en
dugir þó.
Skrautsláttan dregur fram
teikningarnar í myntinni miklu
betur en kemur fram í gang-
myntinni. Þá kemur fyrst í ljós
hvert hönnuður myntarinnar er
að fara og skrautmyntin er
sannarlega þess virði að safna
henni.
Hér áður fyrr var það góður
siður að gefa fermingarbörnum
gull- eða silfurpening, eftir því
hvernig efnin voru. Ég veit mörg
dæmi þess, að í fyrra fengu
fermingarbörn sérsláttu Seðla-
bankans af gömlu myntinni.
Nýja myntin í skrautsláttu er
svo vel unnin, hún er í svo góðum
umbúðum — Sandhill-öskjum —
og þannig verðlögð 215.00 krón-
ur, að þarna er komin ferming-
argjöfin í ár. Myntsafnarar
kaupa, að sjálfsögðu, eins mörg
sett og þeir hafa frekast ráð á.
Ég ræð þér til þess, lesari minn
góður, að kaupa þessa skraut-

eftir RAGNAR
BORG
myntar sem okkar, í skraut-
sláttu vekur athygli um allan
heim. Þúsundir myntsafnara
safna einmitt svona mynt. Þar
sem upplagið er takmarkað við
15.000 eintök selst þetta upp á
nokkrum vikum.
Það er mesti galdur að sérslá
mynt. Örfáar myntsláttur í
heiminum hafa sérhæft sig í
þessari kúnst. Ein þeirra er
konunglega breska myntsláttan,
sem slær myntina okkar. í mótin
eru notaðar málmblöndur, sem
hægt er að herða óstjórnlega
mikið eftir að mótin hafa verið
gljáfægð. Auðvitað er margfalt
dýrara að búa til skrautsláttu
myntar og örfá ríki gera það til
hátíðabrigða.
Ég fór að velta því fyrir mér
hvaða hátíð þeir Seðlabanka-
menn hefðu séð fyrir að verða
myndi núna, er þeir ákváðu fyrir
um ári síðan að skrautmyntin
skyldi slegin. Þeir eru svo út-
spekúleraðir þarna í Seðlabank-
anum, að þeir sáu auðvitað fyrir
ánægju allra með ríkisstjórn
Gunnars Thoroddsen. Stjórnin
hefir losað okkur við verkföll,
sneitt hefir verið hjá atvinnu-
leysi og krónan styrkist. Gunnar
Thoroddsen vissi hvað hann
söng þegar hann leyfði öllum
kommaráðherrunum að fara í
einu til Danmerkur um daginn.
Síðan er íslenska krónan skráð
hærra en sú danska. Ég ætla að
stinga því að Gunnari, þegar ég
sé hann næst, að hann láti
kommana taka sumarfríið í
Danmörku. Það styrkir örugg-
lega okkar krónu gagnvart þeirri
dönsku til frambúðar og um leið
eykst verðgildi nýju skrautslátt-
unnar.
Skrautmyntin fæst í bönkum
og sparisjóðum um allt land. Ef
þú vilt hafa mín ráð, lesari
góður, endurtek ég það sem ég
sagði hér að framan: Kauptu
sem fyrst.
Myntsafnarar, munið fundinn
í dag í Templarahöllinni kl.
14.30.
Helgarskákmótið
á Sauðárkróki
Um síðustu helgi var haldið
helgarskákmót á Sauðárkróki.
Þar voru mættir til leiks margir
kappar, þrátt fyrir fjarveru
stórmeistaranna og Margeirs
Péturssonar. Teflt var í Slátur-
húsi Sauðárkróks, enda fór svo,
að margar skákir urðu blóði
drifnar. Þátttakendur voru alls
57 sem flestir komu frá Reykja-
vík eða Akureyri, að heima-
mönnum ógleymdum.
Að 4 umferðum loknum voru
Jón L. Árnason og Jóhann
Hjartarson efstir með fullt hús
vinninga.
Næstur kom Helgi
Ólafsson ásamt fleirum með 3,5
vinninga. í 5. umferð mættust
forystusauðirnir og var því um
nokkurs konar úrslitaviðureign
að ræða. Sú skák var allan
tímann lítið fyrir augað og
endaði með skiptum hlut. Á
meðan þessu fór fram, lagði
Sævar Bjarnason Helga Ólafs-
son að velli í vel útfærðri skák.
Fyrir síðustu umferð voru Jón
L., Jóhann og Sævar í efsta sæti
með 4,5 vinninga. I síðustu
umferð tefldi Jón L. á móti
Sævari og sigraði næsta auð-
veldlega. Jóhann Hjartarson
lenti hins vegar í klónum á
gömlum fléttumeistara, Gunnari
Gunnarssytni. Er skemmst frá
því að segja, að Gunnar fór
hamförum, svo að Jóhann mátti
þola mörg þung högg, áður en
Skák
eftir JÓHANNES
GÍSLA JÓNSSON
yfir lauk. Jón L. Arnason sigraði
því í mótinu, hlaut 5,5 vinning. í
öðru til fjórða sæti urðu Gunnar
Gunnarsson, Ásgeir Þ. Árnason
og Karl Þorsteins með 5 vinn-
inga. Næstu menn voru Sævar
Bjarnason, Helgi Ólafsson, Jó-
hann Hjartarson og Gylfi Þór-
hallsson. Þeir hlutu allir 4,5
vinninga.
Þótt Helgi Ólafsson hafi ekki
teflt af sama öryggi og krafti
sem í fyrri mótum, náði hann þó
að tefla eina mjög fallega og
lærdómsríka skák gegn Ásgeiri
Þ. Árnasyni í 4. umferð:
Hvítt: Ásgeir Þ. Árnason
Svart: Helgi Ólafsson
Kóngsindversk vörn
1. d i — Rffi. 2. Rf3 - gfi. 3. c4
- Bg7. 4. Re3 - 0-0, 5. e4 -
dfi, Be2 - e5, 7. d5 - Rbd7.
8. 0-0 — Rc5, 9. Dc2 - a5. 10.
Bg5 - hfi. 11. Be3 - Rh5! Lítt
þekktur leikur. en að sama
skapi öflugur. 12. g3 — b6, 13.
Kg2? Hér á kóngurinn ekkert
erindi. Betra framhald var 13.
Rd2 - Bh3, 14. Hel - Dd7 með
möguleikum á báða bóga. —
Bd7, 14. b3? Slæmur leikur eins
og brátt kemur á daginn. Nauð-
synlegt var að leika 14. Rd2 —
Í5! Upphafið að djúphugsaðri
leikfléttu. 15. Rhl - Rfl+. 16.
Bxf4 — exf4. 17. Rxg6 — fxel.
Undir venjulegum kringumstæð-
um ættu svona kúnstir ekki að
vera mögulegar. í þessu tilviki er
það hin slæma staða kóngsins
sem skiptir máli, sbr. 18. Rxf8?
— f3+ og svartur vinnur. 18.
Rxf4
— Hxf4! Kjarni leikfléttunnar.
19. gxf4 — Df6. Vegna valdleys-
is riddarans á c3 vinnur svartur
hið mikilvæga f4-peð, sbr. skýr-
ingar við 14. leik hvíts. 20. Hacl
Vitaskuld ekki 20. Rxe4? — Dg6+
og riddarinn fellur. — Dxfl
Þrátt fyrir að svartur sé skipta-
mun undir, hefur hann yfir-
burðastöðu vegna virkni manna
sinna og slæmrar kóngsstöðu
hvíts. 21. f3 — Be5, 22. Hgl -
Kh8. 23. Kfl - exf3. 24. Hk3
Hvað annað? — fxe2+. 25. Kg2
- Hf8, 26. Iíxe2 - Df2+. 27.
Khl - BÍ5. 28. IIg2 - Bxc2.
29. Hxf2 - Hxf2. 30. Hxc2 -
Rd3, og hvítur gafst upp.