Morgunblaðið - 21.06.1981, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ1981 2 5
Backfire-þota. Myndin er tekin af 334. sveit norska flughersins úti fyrir strönd Noregs 10. júní síöastliðinn.
Ný sovésk spyengju-
þota nálgast Island
.Jafnframt þvi sem sovéski her-
Hotinn hefur þanist út hafa umsvif
flugvéla flotans og langdrægra
sovéskra flugvéla margfaldast, svo
að vélarnar geti veitt herflotanum
nauðsynlegan stuðning. Nú á tim-
um fljúga Sovétmenn oftar, lengra
og hraðar en nokkru sinni fyrr. Til
dæmis má telja liklegt, að Sovét-
menn hafi ráðstafað helmingi
nýrra Backfire-sprengjuþotna
sinna á þann veg, að þær eigi að
nota til árása á skip á hafi úti, ekki
sist flutningaskip.“ Þannig komst
Richard A. Martini aðmiráll, yfir-
maður varnarliðsins á Keflavikur-
f lugvelli. að orði i ræðu, sem hann
flutti hér i Reykjavik að kvöldi 9.
júní. næsta dag eða miðvikudaginn
10. júní flugu niu sovéskar Back-
fire-þotur í fyrsta sinn vestur fyrir
Knöskanes (eða Nordkapp. nyrsta
odda Noregs) og siðan suður með
Noregsströnd. þar til þær sneru
við á móts við Lofóten eða réttara
sagt Andoya. Norðmenn hafa her-
bækistöð á Andöya. þaðan er hald-
ið uppi svipuðu eftirliti og frá
Keflavíkurflugvelli með ratsjám,
kafhátaleitarflugvélum og orr-
ustuþotum.
I sovésku flugsveitinni voru níu
Backfire-þotur eins og áður er sagt
og Hugu þær í þremur röðum, tvær
í þeirri fyrstu, síðan aftur tvær og
loks fimm saman. í fréttatilkynn-
ingu norsku yfirherstjórnarinnar
um atburðinn segir, að norskar
orrustuþotur úr 334. flugsveit frá
Bodö hafi tekið myndir af fjórum
sovésku vélanna, þar sem þær Hugu
á alþjóðaflugleið. Sovésku vélarnar
flugu ekki á hljóðfráum hraða.
I SALT-viðræðunum um tak-
mörkun gjöreyðingarvopna héldu
samningamenn Bandaríkjanna því
fram, að Backfire-þotuna mætti
nota til að flytja kjarnorkuvopn um
langan veg og því ætti SALT-2
samkomulagið að ná til hennar.
Þotan dregur um 8000 km, ef hún
tekur eldsneyti á flugi og getur því
þannig búin gert árás á Bandaríkin
og snúið aftur til stöðva í Sovétríkj-
unum. 16. júní 1979, tveimur dögum
áður en þeir Leonid Brezhnev og
Jimmy Carter undirrituðu SALT-2
samkomulagið i Vinarborg, afhenti
Brezhnev Carter bréf, þar sem skýrt
er tekið fram, að Backfire sé
meöaldræg þota og hún verði ekki
þannig útbúin, að hún geti tekið
eldsneyti á flugi. Jafnframt lofaði
Brezhnev, að Sovétmenn myndu
ekki framleiða fleiri en 30 Back-
fire-þotur á ári. Er litið á þetta bréf
sem hluta SALT-2 samkomulagsins,
en eins og kunnugt er hefur það
ekki enn hlotið staðfestingu.
Sérfræðingar í hermálum á Vest-
urlöndum hafa lengi haft áhyggjur
af Backfire-þotunni. Í ræðu eftir
Harry D. Train aðmírál, yfirmann
Atlantshafsherstjórnar NATO, sem
hér var flutt 10. mars 1979, komst
hann svo að orði: „Sovéska Back-
fire-sprengjuflugvélin getur nú gert
árás á skotmörk tals/ert fyrir
sunnan linuna, sem dregin er frá
Grænlandi um ísland til Bretlands
(GIUK-hliðið) og eykur hún þannig
hættuna á siglingaleiðinni milli
Norður-Ameríku og Evrópu." í
þessum orðum felst það mat, að
Backfire-þoturnar eigi að nota til
loftárása á skipalestir milli Norð-
ur-Ameríku og Evrópu.
Backfire-þotan getur flogið að
minnsta kosti með tvöföldum hraða
hljóðsins og fái hún ekki eldsneyti á
flugi dregur vélin um 4000 km. Eins
og segir í norska blaðinu Afienpost-
ev mánudaginn 15. júní þá dregur
þotan langt út á Atlantshaf til
árása á skip „og gæti hugsanlega
ráðist á Stóra-Bretland og Island úr
óvæntri átt“. Unnt er að vopna
þotuna með að minnsta kosti einni
eldflaug, sem dregur um 250 km,
getur eldflaugin bæði flutt kjarn-
orkusprengju eða venjulega
sprengju. I ársskýrsiu Harold
Browns varnarmálaráðherra í ríkis-
stjórn Jimmy Carters, sem út kom í
byrjun þessa árs, segir meðal ann-
ars:
„Umfang og samsetning þriggja
evrópskra herflota Sovétmanna og
athugun okkar á æfingum þeirra
gefa nokkra hugmynd um til hvaða
flotaaðgerða Varsjárbandalagið
myndi grípa, ef til ófriðar drægi i
Evrópu. Kafbátarnir og herskipin í
sovéska Norðurflotanum (en sum
herskipanna eru búin stýriflaugum
til árása á önnur skip) auk Back-
fire-þotnanna og Badger-flugvél-
anna, sem hvorar tveggja eru búnar
eldflaugum, virðast hafa það hlut-
verk að loka Noregshafi þannig að
floti NATO-ríkjanna geti hvorki
athafnað sig þar né flutt birgðir um
hafið auk þess sem verkefni skipa
og flugvéla Norðurflotans yrði að
trufla siglingar á samgönguleiðum
NATO ...“
I ræðu Richard A. Martinis aðm-
íráls, sem vitnað var til í upphafi,
kom fram,. að Hugumferð sovéskra
véla á loftvarnarsvæði íslands hefði
aukist til mikilla muna á fyrstu
mánuðum þessa árs miðað við sama
tíma í fyrra. Samkvæmt upplýsing-
um frá varnarliðinu hafði það engin
afskipti af ferðum Backfire-þotn-
anna út af Andöya 10. júni, enda er
svæðið fyrir torðan eftirlitssvæði
liðsins. AWACS-ratsjár- og flug-
stjórnarþoturnar, sem komu hingað
til lands haustið 1978, fylgjast með
ferðum sovéskra flugvéla við landið
og Phantom-orrustuþotur eru send-
ar til móts við þær vélar Sovét-
manna, sem koma inn á loftvarna-
svæðið.
Aldrei hefur reynt á það, að
Backfire-þota kæmi inn á íslenska
loftvarnasvæðið. Athyglisvert er, að
nokkrum dögum eftir að Norðmenn
sáu Backfire-þoturnar á hinum
nýju slóðum fluttu þeir sex F-16
orrustuþotur frá Rygge í Suður-
Noregi til Bodö. Sverre Hamre
hershöfðingi, yfirmaður alls norska
heraflans, sagði, að flutningur vél-
anna frá Rygge til Bodö hefði verið
ákveðinn áður en Backfire-þoturnar
komu. F-16 þoturnar eru mun
fullkomnari en Phantom-þoturnar,
sem hér eru. Bj.Bj.
Frá Reyðaríirði
Eyjafjörð, áform um það eru í
möppum hjá Hjörleifi. Þannig
verður fyrst virkjað á Norðurlandi
og byggt iðjuver á Austurlandi,
síðan verður virkjað á Austur-
landi og byggt iðjuver á Norður-
landi. Jafnhliða þessu verða fram-
kvæmdir á Þjórsársvæðinu við
stíflur og Sultartangavirkjun og
tekið til við samninga um stækkun
álversins í Straumsvík og járn-
blendiverksmiðjunnar í Hvalfirði.
Þetta er sú stefnumörkun, sem
nú er unnið að í iðnaðarráðuneyt-
inu og það er svo augljóst, að ekki
þarf um það að deila, að alþýðu-
bandalagsmenn eru að búa sig
undir að hverfa frá andstöðu við
stóriðju.
Islenzkt
forræði
Hjörleifur Guttormsson og fé-
lagar hans munu reyna að halda
því fram, að stóriðjustefna þeirra
£■ " ■
sé allt önnur en sú, sem fylgt hafi
verið fram til þessa. Þeir munu
halda því fram, að stóriðjustefna
þeirra byggist á íslenzku forræði
en stóriðjustefna Sjálfstæðis-
flokksins hafi byggzt á forræði
útlendinga. Röksemdafærsla
þeirra fyrir þessari staðhæfingu
er hins vegar slík, að með henni
viðurkenna þeir réttmæti þeirrar
stefnu, sem Sjálfstæðisflokkurinn
markaði á viðreisnarárunum í
þessum málaflokki. Þeir munu
segja sem svo: Þegar Búrfell var
virkjað höfðu útlendingar allt
forræði í þeim framkvæmdum,
Islendingar voru aðstoðarmenn.
Þegar Sigalda var virkjuð var
hlutur Islendinga mun stærri og
þegar Hrauneyjafoss var virkjað-
ur var forræði íslendinga algjört.
Allt er þetta rétt. Raunar sagði
Páll Ólafsson, staðarverkfræðing-
ur Landsvirkjunar, sem hefur
mikla reynslu í virkjanafram-
kvæmdum hér heima og erlendis,
við höfund þessa Reykjavíkur-
bréfs, að svo væri komið, að við
Islendingar værum nú farnir að
miðla erlendum mönnum af
reynslu okkar og þekkingu á
virkjanaframkvæmdum. Þessa
reynslu og þekkingu á slíkum
stórframkvæmdum mundum við
Islendingar hins vegar aldrei hafa
öðlazt, ef við hefðum farið að
ráðum Alþýðubandalagsins á við-
reisnarárunum, þegar ákvörðun
var tekin um Búrfellsvirkjun,
vegna þess að þá lagðist Alþýðu-
bandalagið gegn því og vildi
byggja smávirkjun við Brúará!
Síðan munu Hjörleifur og félag-
ar hans segja með tilvísun til
virkjanasögunnar: Þegar álverið
var byggt var sú framkvæmd
algerlega í höndum útlendinga.
Þegar járnblendiverksmiðjan var
byggð komu íslendingar þar mjög
við sögu og nú er svo komið, að
þegar rætt er um byggingu kísil-
málmverksmiðju á Reyðarfirði,
höfum við Islendingar reynslu og
þekkingu til þess að hanna þá
verksmiðju, byggja hana, og fjár-
magna, reka hana og selja fram-
leiðsluna sjálfir. Allt er þetta rétt
en þessi reynsla og þekking hefði
ekki orðið til hér í landinu, ef
álverið hefði ekki verið byggt, og
ef járnblendið hefði ekki verið
byggt, en Alþýðubandalagið var á
móti báðum þessum framkvæmd-
um. Sem sagt: ef farið hefði verið
að ráðum Alþýðubandalagsins
þegar álsamningurinn var til um-
ræðu og þegar hugmyndir voru á
döfinni um járnblendið hefði sú
þekking og reynsla sem nú á að
nýta við kísilmálmverksmiðju á
Reyðarfirði aldrei orðið til og þar
með hefði aldrei skapazt grund-
völlur fyrir íslenzkt forræði í
stóriðjumálum. Sú stefna sem
Sjálfstæðisflokkurinn hefur mót-
að og fylgt fram er því forsenda
fyrir íslenzku forræði í stóriðju-
málum.
Boðskapur Hjörleifs og félaga
hans um íslenzkt forræði er því
staðfesting á því, að stóriðjustefna
Sjálfstæðisflokksins hefur verið
rétt frá upphafi en stefna Alþýðu-
bandalagsins röng. Auðvitað hef-
ur það alltaf legið ljóst fyrir, að
við Islendingar mundum smátt og
smátt fikra okkur að því marki að
við gætum sjálfir haft forystu um
byggingu stórra iðjuvera og haft
þá samvinnu við útlendinga um
það, sem okkur hentaði og aðra
ekki. Þess vegna er það ekkert
annað en tilraun Hjörleifs til þess
að blekkja eigin flokksmenn, þeg-
ar hann talar nú um það á þessum
grundvelli að stóriðjustefna hans
sé önnur en Sjálfstæðisflokksins.
Afturhaldið í
Alþýdubanda-
laginu mun
rísa upp
Þótt ljóst sé samkvæmt því, sem
hér hefur verið sagt, að Hjörleifur
Guttormsson, iðnaðarráðherra, er
að veikjast í andstöðu við stóriðju
í tengslum við stórvirkjanir, er
varasamt að ætla, að þar með sé
sigur unninn í þessu mikla hags-
munamáli þjóðarinnar. Það má
telja víst, að afturhaldsöflin í
Alþýðubandalaginu rísi upp og
geri það sem í þeirra valdi stendur
til þess að koma í veg fyrir og
tefja fyrir framkvæmd stóriðju-
stefnu.
Jafnframt er ekki ólíklegt, að
Hjörleifur Guttormsson hugsi
sem svo, að honum dugi að reyna
að friða kjósendur á Austurlandi
með kísilmálmverskmiðju á Reyð-
arfirði, þar sem ríkisstjórnin
muni í mesta lagi sitja fram til
vors 1983 og ólíklegt sé, að Al-
þýðubandalagið verði í ríkisstjórn
eftir það. Þess vegna komi ekki til
hans kasta að taka afstöðu til
álvers í Eyjafirði og ef nauðsyn
krefji geti har.n að loknum kosn-
ingum 1983 snúist gegn öllum
frekari áformum um orkufrekan
iðnað.
Það er hinsvegar nauðsynlegt að
knýja á um undirbúning frekari
stóriðjuframkvæmda en kísil-
málmverksmiðju við Reyðarfjörð
einnar og hvað sem líður núver-
andi ríkisstjórn hljóta lýðræðis-
flokkarnir þrír að taka höndum
saman um það. Hjörleifur Gutt-
ormsson hefur tekið upp afar
óheppilegt form við þessa undir-
búningsvinnu. Hann hefur raðað í
kringum sig í iðnaðarráðuneytinu
nefndum og verkefnisstjórnum,
sem eru skipaðar mörgum hæfum
mönnum en eru með því marki
brenndar, að flokksmenn Hjör-
leifs eru þar í lykiistöðum og
framfylgja þar pólitískum fyrir-
mælum hans og eru til nýleg dæmi
um það. Þetta veldur því, að
veruleg hætta er á, að ekki verði
eðlilegt samhengi í þessu starfi
við stjórnarskipti, þar sem nýr
iðnaðarráðherra mun áreiðanlega
telja nauðsynlegt að hreinsa til í
ráðuneyti Hjörleifs, þegar þar að
kemur.
Það er bæði eðlilegt og æskilegt
að draga úr þessari miklu mið-
stýringu í kringum iðnaðarráðu-
neytið og fela hinum ýmsu stofn-
unum, sem þegar eru fyrir hendi,
ákveðin verkefni í þessum efnum.
Þannig benti Halldór Ásgrímsson
alþm. réttilega á það á fyrrnefndri
ráðstefnu sveitarfélaganna á
Austurlandi, að óþarfi hefði verið
að setja upp sérstaka staðarvals-
nefnd, heldur hefði átt að fela
byggðadeild Framkvæmdastofn-
unar þau verkefni. Hvers vegna
var það ekki gert?
Það er ekki ástæða til annars en
fagna því, ef áhrifamenn í Alþýðu-
bandalaginu skipta um skoðun og
taka upp þá stefnu í orku- og
stóriðjumálum, sem þeir hafa bar-
izt gegn í tvo áratugi. Vonandi
tekst þeim að sannfæra flokks-
bræður sína um réttmæti þeirrar
stefnu, svo að örlög Hjörleifs
Guttormssonar verði ekki þau,
þegar kemur fram á vetur, að
hann hefji harða baráttu gegn
þeirri kísilmálmverksmiðju á
Reyðarfirði, sem hann nú boðar!