Morgunblaðið - 21.06.1981, Blaðsíða 42

42 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ1981
spurt og svarad
Lesendaþjonusta MORGUNBLAÐSINS
Hafliði Jónsson garðyrkjustjóri svarar
spurningum lesenda um garðyrkjumál
„vöggustofu" af stakri nærgætni.
Hæstu plöntur náðu 50 cm hæð
Hægt er að hringja á ritstjórn
Morgunhlaðsins í sima 10100
alla virka daga frá 11 til 12 og
koma spurningum á framfæri.
Ingu-birki
Ilaraldur Magnússon. Sól-
heimum 27 hringdi og sagðist
eiga birkifræ sem hann vildi
gróðursetja inni í smábakka og
láta vaxa i einn til tvo mánuði.
Er ráðlegt að hafa þetta inni í
bökkunum í allan vetur eða þarf
að setja það út fyrir veturinn og
þekja með torfi?
Hvernig á semsagt að haga sér
með framhaldið?
SVAR:
Nú er verið að senda félögum í
Garðyrkjufélagi Islands Garð-
yrkjuritið 1981 sem er ársrit
félagsins og að vanda með marg-
víslegum fróðleik fyrir áhuga-
fólk um garðyrkju. Meðal annars
er þar afar skemmtileg grein er
nefnist „Ingu-birki“ Nú langar
mig til að svara spurningu Har-
aldar í Sólheimum með því að
taka mér það bessaleyfi að birta
hér þessa ágætu grein og vona ég
að hún komi fleirum en Haraldi
að góðum notum. Greinin er
skrifuð af Sigríði Pálsdóttur.
Á fundi í G.í. þann 5. maí 1972
hélt Vilhjálmur Sigtryggsson er-
indi um runna og tré, kom víða
við. Að erindi loknu lögðu fund-
armenn fram margar spurn-
ingar, meðal annars var spurt:
„Hvenær á að sá birkifræi?"
Svarið kom um hæl: „Inni í
eldhúsgiugga í grænum hvelli.
Ein frú ræktar 3—400 birki-
plöntur árlega í eldhúsglugga,
þær hæstu ná 70 cm hæð á 1. ári
og verða 8 mm í þvermál við
rótarháls."
Þetta svar vakti furðu mína og
forvitni. Fyrir tilstilli Viihjálms
komst ég í kynni við þessa
ræktunarkonu. Hún heitir Inga
Ólafsdóttir, býr á Sunnuvegi í
Reykjavík. Hún hefur síðan 1965
prófað sig áfram með að for-
rækta birki í gluggum á íbúðar-
húsi sínu, bæði eldhús- og stofu-
gluggum. Byrjaði smátt, fyllti
svo alla glugga.en takmarkar nú
ræktun við einn sólríkan glugga.
Ég kom fyrst til hennar 1973,
sáði þá eftir hennar fyrirsögn,
lánaðist vel. Hefi síðan sáð
tvisvar, en það misfórst að
mestu — svartrót, ofþornun —
en ekki var það Ingu sök.
Þessi grein er skrifuð vegna
beiðni Láru sem vinnur á
skrifstofu G.í. Hafði ég einhvern
tíma gefið henni stuttorða „upp-
skrift" sem margir hafa síðan
séð, og spurt um aðra ítarlegri,
og hér kemur þá sú ítarlegri
samkvæmt nýlegu viðtali við
Ingu.
Fræsöfnun, >;eymsla
Fræi safnað á haustin, geymt
á veturna í lokuðum reit ofan í
hreinum leirpotti með loki yfir,
eða í piastpoka í reit. Einnig má
geyma í bréfpoka ofan í plast-
íláti í ísskáp, gata lok svo fræ
geti „andað". Áður notaði Inga
eingöngu eigið fræ, en nú einnig
fræ frá Mógilsá, en þar er
spírunarprósenta uppgefin, svo
auðvelt er að vita hve þétt á að
sá.
Sáðtími: Mánaðamót febrú-
ar-mars.
Sáðmold: Venjuleg blómabúð-
armold.
Sótthreinsun
Mold er hituð í potti eða formi
með alumínumloki yfir inni í
ofni við 100° C í 30 mín.,
sömuleiðis sandur, sem notaður
er til að strá yfir fræið. Mold og
sandur látin kólna með loki yfir.
Sánin)?
Sáð í bakka eða potta, en allt
þarf að vera hreint, sem að
sáningu kemur. Sá frekar þétt,
en þunnt ef ekki er vitað um
spírunarhæfni, sandi stráð yfir.
Áður fyrr setti Inga brassicol
saman við sáðmold til að verjast
svartrót, nú setur hún sáðílát
beint í björtustu glugga hússins,
austur-eða suðurglugga, setur
plast yfir ef farið er frá, en
svartrót kemur síður ef loftar
um ílát. Áríðandi að halda mold
hæfilega rakri meðan á spírun
stendur. Setja má dagblöð til
hlífðar í sterku sólskini, þegar
farið er frá.
Inga er heimavinnandi hús-
móðir, en vinafólk hennar, hjón,
sem bæði vinna úti, sá árlega og
tekst ágætlega.
Spírunartími
7—14 dagar. Flýta má fyrir
með því að leggja fræ í bleyti
1—2 sólarhringa fyrir sáningu.
Grisjun
Þegar komin eru 3—4 blöð
fyrir utan kímblöð. Þá er notuð
ósoðin mold, venjuleg blómabúð-
armold. Nota má fleiri moldar-
blöndur svo ekki sé hægt að
kenna einni um ef árangur
verður ekki góður.
ílát til umplöntunar
Mómoldarpottar frá Sölufé-
lagi garðyrkjumanna, plastdoll-
ur undan jógúrt/skyri, athuga
að gata plastílát i botninn.
Fljótlegast er að raða öllum
ílátum í plastbakka, setja
sandblandaða mold í holrúm
milli íláta, hella síðan mold í,
jafna og planta síðan. Ef mó-
moldarpottar eru notaðir er best
að hafa þá í bökkum, sem eru
jafndjúpir pottunum, svo brúnir
mómoldarpottanna ofþorni ekki.
Síðan eru bakkar settir á gólf í
3—5 daga meðan plöntur jafna
sig, eftir þann tíma eru þeir
settir í bjartasta glugga hússins.
Gott er að setja plast undir
bakka til hlífðar.
Áburðargjöf
Þegar plöntur fara að vaxa er
gefinn venjulegur blómaáburð-
ur, blandaður á venjulegan hátt,
en gefinn tvisvar í viku. Gott er
að nota einhverskonar „þang og
þara“-áburð inn á milli.
Vökvun
Nota volgt vatn við vökvun,
best er að láta vatnsílát standa í
glugga, svo hiti á vatni og
plöntum sé jafn.
Hjá Ingu eru ofnar undir
gluggunum og fer hiti þar oft í
35° C þegar sól er. Plöntur þurfa
mikla vökvun, þegar þær eru
komnar í öran vöxt, en þær geta
náð að vaxa lk cm á sólarhring
við bestu birtuskilyrði.
Greinarhöfundur veit þó að
hægt er að ofvökva meðan plönt-
ur eru ungar, en það hendir
tæplega þá, sem vanir eru að
fást við ræktun.
ÍJtplöntun
Fyrstu árin herti Inga plöntur
í viku fyrir útplöntun. Flutti
bakka út undir bert loft, stutta
stund fyrst, lengdi síðan tímann.
Plantaði þá í reit upp úr 20. júní.
Nú plantar hún út um 15. júní,
beint í reit, setur garðaplast á
boga yfir reit, hefur plast yfir í
2—3 vikur. Vökva þarf í reit,
þegar þurrviðri er eða mikil sól,
voigt vatn.
Millibil
Bil milli plantna í reit ca. 30
cm. Inga bindur hæstu plöntur
við bambusstengur með ullar-
bandi. Setur stengur niður með
plöntum um leið og gróðursett
er. Meðalhæð er um 30 cm þegar
plantað er út, fara í 50—60 cm á
1. ári.
Skjól
Inga setur strigahlífar milli
plantna með nokkru millibili,
hæð á borði sem afmarkar reit
er ca. 20 cm.
Plöntur eru hafðar í reit í 2 ár,
þá eru þær bestu fluttar á
framtíðarstað, hinar hafðar
áfram í reit og hyglað eitt ár i
viðbót.
Frá>?anKur að hausti
Torfur lagðar milli plantna,
grasrótin látin snúa upp. Þeir
sem eiga erfitt með að ná í
torfur til að skera í mátulegar
ræmur, geta notað það sem
fellur til við kantskurð á sumrin.
Sjúkdómar
Ryðsveppur vill sækja á
ungplöntur í reitum og rótar-
maðkur getur líka gert skaða ef
reitir eru lengi á sama stað.
Leitið ráða og lyfja hjá Sölufé-
lagi garðyrkjumanna.
Eftirmáli
Öruggt má telja, að því meira
skjól og birtu, sem plöntur hafa í
uppeldisreit, því örari vexti ná
þær. Sjálfgefið er að jarðvegur
þarf að vera frjósamur og vel
unninn. Verður hver og einn,
sem tilraun gerir, að hlúa að
sínum „börnum" eftir aðstæðum.
Undirrituð afmarkaði reit með
25 cm háum grindum á alla vegu,
festi þverslár á milli. Ungir
grannar umgengust þessa
1973.
Vona ég nú að þessi lýsing á
forræktun á birki innanhúss sé
nógu ítarleg til þess að einhverj-
ir leggi í að reyna hana.
Má klippa stilka
af laukum
páskalilju?
Þyri Anderssen, Rauðahjalla
7, hringdi og spurði hvort klippa
mætti stilka af laukum af páska-
lilju og túlipana áður en þau
fölnuðu.
SVAR:
Laukar fjölga sér á líkan hátt
og kartöflur, þótt afsprengin
leiti ekki á sama hátt út frá
móður sinni, heldur haldi sig
fast að henni. Meðan afkvæmin
eru að þroskast verða þau að fá
næringu gegnum rætur og blöð
móður sinnar og þessvegna er
það mikils um vert að blöð
haldist græn sem lengst og að
sem minnst orka fari í blóm-
myndun móðurlauksins.
Sjálfsagt er því að klippa
blómstöngulinn af strax þegar
blómkrónan er farin að láta á
sjá og leyfa blöðunum að visna
hægt og rólega, svo þau geti
tryggt afkvæmunum sem mesta
forðanæringu.
Sjaldnast verða hliðarlaukar
af túlipönum mikils megnugir,
þar sem þeir ná litlum þroska en
hjá páskaliljum og krókusum
geta þeir orðið líklegir til að
gleðja okkur með blómum eink-
um ef þeir eru teknir upp síðla
sumars, þurrkaðir lítillega og
síðan settir niður að nýju fyrir
haustfrostin.
Ársvöxtur
grenitrjáa
Jóna Hansen, Hraunbæ 90
hringdi og spurði hver eðlilegur
ársvöxtur væri hjá grenitrjám,
t.d. fjögurra ára tré annarsvegar
og hinsvegar 25 ára gömlu tré.
Hvaða áburð er best að nota á
grenitré og hve oft og hve mikið
á að gefa þessu fjögurra ára tré
og hinsvegar þessu sem er 25
ára? Á að gefa jafnmikinn áburð
grenitré sem er ræktað til
skrauts í garði og svo grenitré
sem ræktað er til nytja?
SVAR:
Vöxtur trjáa getur orðið afar
mismunandi frá ári til árs og
ræður þar mestu um veðurfar og
frjósemi jarðvegs.
Ekki er óalgengt að grenitré
geti bætt við hæð sína um
hálfum metra á einu sumri. Sé
rækilega borið í jarðveginn af
lífrænum áburði fyrir gróður-
setningu býr plantan að þeirri
næringu öll sín fyrstu vaxtarár
go er síðan fær um að leita sér
næringar, en aldrei er það verra
að bera áburð í námunda við tré
með tveggja eða þriggja ára
millibili. Gildir þar jafnt hvort
um skógargróður til nytja er að
ræða, eða stakt tré til yndisauka
á heimalóð. Hvorttveggja kemur
til greina, að bera á lífrænan eða
kemiskan áburð og best er að
allrar hófsemi sé gætt.
Meira um
bóndarósir
Vegna svara minna miðviku-
daginn 10. júní og á laugardag-
inn 13. júní til Kristínar í
Hvassaleiti og Guðrúnar í Vest-
urbergi hafði samband við mig
mikill áhugamaður um ræktun
bóndarósa og sagði það sína
reynslu að forðast bæri allan
lífrænan áburð í nálægð bónda-
rósa. Þær fengju frá áburðinum
sýkla og sveppi og væru afar
viðkvæmar fyrir allri snertingu
við húsdýraáburð, jafnvel þótt
hann væri orðinn margra ára
gamall. Yfirleitt væru bóndarós-
ir ákaflega nægjusamar og það
nægði þeim fullkomlega að
vökva þær einu sinni á ári með
vægri upplausn af blönduðum
garðáburði (um eina matskeið í
lítra af vatni fyrir hverja
plöntu). Þá sagði þessi ræktun-
armaður það sína reynslu að
best væri að moldarlag ofan á
brumi væri ekki meira en 2 til 3
cm. Að öðru leyti gat hann
fallist á ráðleggingar mínar og
sér í lagi væri mikilvægt að
bóndarósir væru vel varðar fyrir
vetrarbleytu og frostum.
Um leið og ég er þessum mikla
áhugamanni og reynsluríka um
ræktun bóndarósa afar þakklát-
ur fyrir góðar upplýsingar, von-
ast ég til að þær geti orðið öllum,
er þessar fallegu plöntur eiga í
garði sínum, bæði til gagns og
fróðleiks.
Sáð um mánaðamótin febr. marz. Myndirnar teknar siðast í júní,
daginn sem plönturnar voru fluttar út i reit.