Morgunblaðið - 11.08.1981, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 11. ÁGÚST 1981
Áviraiingur
af álverinu í
Eftir Þorgeir Ibsen
íslendinga
Straumsvík
Samkvæmt því sem hér segir, er
starfsfólk ISAL með hæstu meðal-
launin og þar næst starfsfólk
Flugleiða hf. En mismunurinn á
meðallaunum hjá þessum tveim
fyrirtækjum er verulegur, þar sem
meðallaun starfsfólks Flugleiða
eru 1 milljón króna lægri en hjá
starfsfólki ISAL. Hjá Samband-
inu, sem er umfangsmesta fyrir-
tæki landsins, eru meðallaun
starfsfólksins 1,8 millj. króna
SEINNIHLUTI lægri en hjá ISAL.
„Stóriðjusamning-
urinn milli íslands
og Alusuisse — ál-
samningurinn —
var meginforsend-
an fyrir því, að
fært þótti að leggja
í stórvirkjunar-
framkvæmdir við
Búrfell. Og með
þeim miklu fram-
kvæmdum, sem
hófust samtímis ár-
ið 1967 við Búrfell
og í Straumsvik,
verða þáttaskil —
aldahvörf — i iðn-
aðarmálum Islend-
inga. — Öld stór-
iðju var runnin upp
á Islandi.“
I 7
Avinningurinn. sem íslend-
ingar hafa haft af álverinu í
Straumsvík, er margþættur. Auk
i hinnar tryggu og góðu atvinnu,
sem það veitir fjölda fólks, beint
og óbeint, — skattgreiðslu þess til
hins opinbera og gjaldeyristekn-
anna, sem frá því streyma í
ríkisbúið, — hefur það haft í för
með sér hingað margvíslega ný-
lundu, þekkingu og reynslu á sviði
tæknimenningar, sem íslending-
um var framandi og þekktu lítið
sem ekkert til áður, nema af
afspurn.
Fyrir daga ISAL höfðu Islend-
ingar enga reynslu af stóriðju,
þegar undan er skilin sú reynsla,
! sem þeir voru búnir að öðlast af
Sementsverksmiðjunni á Akranesi
og Áburðarverksmiðjunni í Gufu-
nesi, ef flokka má þær undir
stóriðjuhugtakið, sem verður þó
tæpast gert, eins og það hugtak er
að jafnaði túlkað. Eru þó báðar
þessar verksmiðjur hið ágætasta
framtak og hvor þeirra um sig
merkir áfangar í þróuninni til
meiriháttar iðnaðar hérlendis.
Hinn umdeildi álsamningur. öll
hans margbrotna og umfangs-
mikla gerð, veitti Islendingum líka
nýja sýn og þeim áður óþekkta
reynslu, lærdóm, sem koma mun
j að góðu gagni síðar meir, þegar
j semja þarf um orku, aðstöðu,
i skatta og skyldur við önnur stór-
iðjufyrirtæki, sem eiga fyrir sér
að rísa hér í framtíðinni. Líta má
því á samning þennan sem vörðu á
leiðinni, vegvísi, sem seinnitíma-
menn, við álíka samningagerð,
geta haft til hliðsjónar og tekið
mið af.
Um það verður ekki deilt, að
álsamningurinn er tímamótaverk.
Og miðað við það, að hann er
frumraun íslendinga og alger
frumsmíð á sínu sviði af þeirra
hálfu, hefur hann í megindráttum
komið vel út og reynzt hagstæðari
, fyrir ísiand en ýmsir vilja viður-
I kenna. En það er' með þennan
samning, eins og með öll önnur
mannanna verk, að ekki er hann
f alfullkominn. Allt orkar tvímælis
þá gert er, enda enginn hlutur svo
I____________________________________
góður að ekki megi finna á honum
einhverja þá agnúa, sem hengja
má hatt sinn á og gagnrýna. Hefur
það verið gert ósleitilega og oft að
ófyrirsynju. Iðulega hefur þessi
gagnrýni verið grunnfærnisleg og
fremur beitt af kappi til niðrunar
samningnum en forsjá til þess að
bæta þar um. Án efa eru í
samningnum ákvæði, sem orka
tvímælis og eru umdeilanleg, en
engin þeirra eru þó alvarlegri og
veigameiri en svo, að þau megi
ekki lagfæra, ef rétt og skynsam-
lega er að málunum staðið. En
það, sem skiptir mestu máli í
samningi þessum og er þyngst á
metunum, er, að í honum eru
ákvæði, sem tryggja rétt og hags-
muni íslands til hins ýtrasta
gagnvart hinum erlenda aðila.
Nokkur helztu ákvæðin þar að
lútandi, eru þessi:
— Rétturinn til þess að fylgjast
með öllum rekstrarþáttum Ál-
félagsins og allri afkomu þess.
— Rétturinn til þess að fylgjast
með allri annarri starfsemi
félagsins. Þar með talið eftirlit
með heilbrigðis- og hollustu-
háttum á vinnusvæðinu, slysa-
vörnum og öryggisbúnaði,
mengun og mengunarvörnum
o.s.frv.
— Rétturinn til endurskoðunar á
reikningsuppgjöri og afkomu
félagsins frá ári til árs, svo og
orkuverði og framleiðslugjaldi
að loknum 25 ára samnings-
tíma, ef ákveðin er framleng-
ing á honum, þ.e. samnings-
tímanum.
— Rétturinn til þess að skjóta
málum til hlutlauss aðila, til
álits og úrskurðar, komi samn-
ingsaðilar sér ekki saman.
Að þessu leyti er samningurinn
með afbrigðum góður og sama má
segja um flest önnur atriði hans.
En þótt hann sé góður og í honum
margir varnaglar, sem tryggja
hagsmuni Islands, er hann ekki
betri en svo, að íslendingar sjálfir
verða að standa vörð um þau
ákvæði hans, sem tilgreind voru
og önnur, sem í honum felast, og
virða rétt sinn til raunhæfs eftir-
lits, endurskoðunar og mats á
framkvæmd hans frá ári til árs.
Hér er um grundvallaratriði að
ræða, sem ávallt ber að hafa í
heiðri.
8
Fyrir ísland hefur áhættan af
álsamningnum reynzt vera lítil
sem engin, en ávinningurinn hins
vegar mikill.
Hér er ekki of djúpt í árinni
tekið, því að margt rennir stoðum
undir sannindi þeirra orða sem
sögð voru. Skal vikið að því hér á
eftir:
Þrátt fyrir, að ÍSAL hafi ekki
verið með mesta veltu, en verið 3.
til 5. í röð þeirra fyrirtækja, sem
þar ber hæst, hefir það borið
hæsta skatta í landinu frá 1970 til
1979. Og enn árið 1979, þegar það
er 6. í röð fyrirtækjanna með
mesta veltu, greiðir það hærri
skatta til hins opinbera en hvert
hinna. Þar að auki eru meðalárs-
laun starfsmanna þess hærri en
meðalárslaun starfsmanna hinna
fyrirtækjanna, eins og sjá má á
eftirfarandi töflu, sem gildir fyrir
árið 1979:
Um launakjörin hjá ISAL hefur
aldrei staðið neinn styrr. Allir
samningar um þau farið friðsam-
lega fram, og því aldrei komið til
verkfalla þar eða uppsagnar
starfsmanna vegna lélegra kjara.
Aðra sögu er að segja af fjölmörg-
um fyrirtækjum öðrum í landinu,
bæði á vegum hins opinbera og í
eigu einstaklinga eða hlutafélaga,
en millum þeirra og starfsfólksins
hafa oft risið upp illskeyttar og
hatrammar deilur um kjaramálin,
sem leitt hafa til verkfalla um
lengri eða skemmri tíma. Hafa
deilur þessar stundum orðið svo
harðsvíraðar og óbilgirnin svo
takmarkalaus, að ekki greri fylli-
lega um heilt milli samningsaðila
í langan tíma eftir að staðið var
upp frá samningaborðinu.
Þá hefur ISAL haft á sér gott
orð sem áreiðanlegur og skilvís
launagreiðandi og allar kaup-
greiðslur til starfsmanna reiddar
af hendi umyrða- og refjalaust og
að öðru leyti staðið við öll ákvæði
þess kjarasamnings, hverju sinni,
þá samþykktur var. Hjá ISAL
hafa samningarnir ávallt verið í
gildi undanbragðalaust viðkom-
andi samningstímabil, gagnstætt
því sem átt hefur sér stað hjá hinu
opinbera á síðari árum. En þetta
með ríkið og launþega þess er saga
fyrir sig, raunasaga, sem ekki
verður rædd hér.
, | þeim efnum, sem hér hefur
verið drepið á, hefur ISAL komið
úrtölumönnunum mjög á óvart.
Það hefur staðið sig betur en þeir
gerðu ráð fyrir og gert fordóma
þeirra í garð þess og hrakspár að
engu. En eftir standa þær óhagg-
anlegu staðreyndir, sem hér eru
dregnar saman í megindráttum:
1. — ISAL greiðir hærri skatta
til hins opinbera, bæði hlutfalls-
lega hærri og í heild en önnur
fyrirtæki gera, sem eru með svip-
aða veltu og meiri.
2. — ISAL greiðir starfs-
mönnum sínum hærri laun að
jafnaði, þ.e. meðaltekjur starfs-
manna ISAL eru hærri en meðal-
tekjur starfsmanna hinna fyrir-
tækjanna. I flestum tilfellunum er
launamunurinn mikill.
lloildar volta Sl.tr. vinnu- vikur Moðal- fjoldi starfsm. Boinar launa- Kroidslur MoAal- árslaun starfsm.
1. Samh. ísl. samv.fól. 107.17« 71.178 1132 7033.670 1.9 millj.
2. SolumiAst. hrartfr.h. 7fi.r>fio 3.808 75 3fi2.311 1.8 millj
3. FluifloiAir hf. 30.177 00.807 1312 7581.738 5.7 millj
1. Landsh. ísl. 3fi.«72 10.615 055 110fi.l05 1.6 millj
5. Olíuíól. hf. 3B.780 11.502 270 1121.0K8 5.1 millj
fi. ISAL 35.107 36.118 701 1678.068 6.7 millj.
Allir kostnaðarliðir ISAL hér
heima, þar á meðal laun starfs-
manna, eru greiddir með bein-
hörðum gjaldeyri. Kaupið sitt fá
starfsmennirnir þó ekki öðruvísi
en í íslenzkum peningum.
3. — Samningar um laun og kjör
starfsmanna ISAL hafa ætíð farið
friðsamlega fram og tekizt að
semja án milligöngu sáttasemj-
ara.
4. — Til verkfalla hefur aldrei
komið í Straumsvík vegna ágrein-
ings í kjaramálum. Ekki heldur til
uppsagnar starfsmanna þar af
sömu ástæðu. Aðeins eitt sinn var
boðað til samúðarverkfalls hjá
ISAL. Stóð það í einn dag. Var
þetta vegna allsherjar kjaradeil-
unnar 1977, en sú deila leystist
áður en ISAL drægist inn í þá
hringiðu og til alvarlegs verkfalls
kæmi í Straumsvík.
I S A L
GREI0SLUR TIL INNLENORA AOILA 1,10.1969 - 31,12.1980
FIROAR UPR TIL GENGIS 8AN0ARTKJAD0LLARS 31.12.1980. (T NITTj. GKR).
Str»u»*vfk,
4 August 1981,
bl/MVK/nhf.
* 1969 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 Saatals
Fp»»1»1ðslugj ald 13,2 397, A Al 1,1 390,5 636,5 t.946,8 A55,0 929,9 925,7 >.955,8 1.653,3 1.442,9 9.918,1
R«fork« 361,1 U70.5 1.297,2 1.455,3 2.301,8 2.227,5 1.985,8 2.534,8 3.066,0 3.651,0 A. 069,6 5.036,2 29.126,8
V«*tir og »fb. «f h»fn»rkostn. - - 451,7 246,7 305,8 330,5 1.233,1 1.229,4 1.259,0 1.878,8 1.762,7 1.609,3 10.307,0
Launagr. og 1»>jn»t»ngd gjðld A?3,7 1.311,3 l.75',9 2.145,1 3.360,2 4.904,9 4.454,6 5.299,7 6.615,6 7.107,2 8.319,6 10.602,6 56.366,2
p»r»gjð1d t1l E.f. 363,0 310,1 548,6 A33,l 5?9,0 706,7 484,1 883,4 865,7 961,8 1.631,6 1.699,6 9.216,3
Ttsar graiðslur Z-751.8 967.) 939.3 1.347.4 U09.5 2.173.0 2.499.1 2.286.5 2.52A.6 1.972.7 4.7H.4 2-811.5 26.073.9
4.002,8 A.I36.A 5.399,8 6.028,1 8.242,8 12.189, A 11.111,7 13.163,7 15.256,6 16.527,3 21.727,8 23.201,9 140.988,3