Morgunblaðið - 07.11.1981, Blaðsíða 13

sumt að minnsta kosti. Þessar
tvær greinar bera af í þessu
ritgerðasafni.
Halldór ræðir meðal annars um
tökuorð og nýyrði. Hann segir á
einum stað: „Daglega dynur í
eyrum okkar orðið dagvistunar-
stofnun. Þegar ég var nemandi í
menntaskólanum á Akureyri, bjó
ég suma veturna í heimavist. Það
var engin heimavistarstofnun
sem betur fer. Af hverju eru þessi
barnahæli, sem fólk kallar dag-
vistunarstofnanir, ekki kölluð
dagvistir? Úr því að heimavist
dugir á Akureyri, hlýtur dagvist
að nægja líka bæði um dvölina og
stofnunina." (Bls. 221.)
Nokkru síðar ræðir Halldór
andmæli við málvöndun. „Ég hefi
heyrt þá mótbáru gegn málupp-
eldi barna og unglinga, að ekki
megi leiðrétta þau, vegna þess að
það geti komið inn hjá þeim
hugmyndum að foreldrar þeirra
tali skakkt. Ég vil víkka þessa
hugsun út. Má þá yfirleitt leið-
rétta hjá börnum nokkra van-
þekkingu eða hleypidóma foreldra
þeirra? Má t.d. bera brigður á
draugatrú við börn, sem uppalin
eru við draugatrú? Eiga börn og
unglingar að standa á sama
menntunar- og menningarstigi og
foreldrar þeirra? Má t.d. kenna
unglingum ensku, ef foreldrarnir
kunna ekki ensku? Veldur það
ekki minnimáttarkennd hjá for-
eldrum? Þessi félagssálfræði
orkar á mig sem barnaskapur."
(Bls. 222.) Ef skólar hefðu ekki
tilhneigingu til að þynna og út-
vatna flesta hluti, þá væri sjálf-
sagt að leggja það til, að ritgerðin
væri lesin í sem flestum skólum
landsins. Það gerist svo sjaldan að
menn beiti skynsemi sinni í bar-
áttu við bábiljur, sem bornar eru
fram í nafni vísinda.
Hér er ekki tóm til að rekja efni
greinar Gunnars Karlssonar í
neinum smáatriðum. En ég vildi
þó víkja nokkrum orðum að seinni
hluta hennar, sem hann nefnir
„VaJ orsaka". Forsenda hans er sú,
að fyrir hverjum atburði sé
„ótölulegur grúi“ orsaka. Hvort
„ótölulegur grúi“ merkir óendan-
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. NÓVEMBER 1981
13
lega margir eða eitthvað minna, er
ekki fyllilega ljóst. En því virðast
lítil takmörk sett, hve margar
orsakir liggja til hvers atviks,
sérstaklega ef heimilt er að fara
eins langt aftur í orsakakeðjuna,
og hverjum þóknast. En það sýnist
vera skoðun Gunnars, ef marka
má dæmið, sem hann tekur. Af
þessari forsendu leiðir, að hver og
einn verður að velja þær orsakir,
sem hann telur skynsamlegastar
fyrir hverjum atburði í sögunni.
Til leiðsagnar í slíku vali geta
menn haft ýmsar tilgátur. Hann
nefnir þrjár: Frávikskenningu,
sögulega efnishyggju og hagnýtt
sjónarmið, sem hann kallar svo.
Nú er svolítið erfitt að átta sig á,
hvort Gunnar sjálfur vill halda
einhverri þessari tiigátu mjög
eindregið fram. Það er ekki fylli-
lega ljóst af þessari ritgerð. En
hann virðist hallast að því, að
orsakaval sé í einhverjum skiln-
ingi smekksatriði. (Bls. 87.) Og
þetta held ég, að sé rangt.
Nú er sjálfsagt að rekja ein-
hverjar ástæður fyrir þessari
skoðun minni. I fyrsta lagi hefði
Gunnar mátt huga að því, hvort
greinarmunurinn á ástæðum og
orsökun athafna hefði það ekki í
för með sér, að ekki gæti verið um
orsakaskýringar að ræða í sagn-
fræði. Nú vil ég ekki hálda þvi
fram, að svo hljóti að vera, en
Gunnar hefði mátt hugleiða það. I
öðru lagi held ég, að um sé að
ræða annað og meira en smekk,
sem veldur því, að við erum ekki
fús til að fallast á, að orsök þess,
að íslendingar gerðust þegnar
Noregskonungs 1262, sé sú, að
ísland byggðist árið 874. Ein
ástæða þessarar skoðunar minnar
er sú, að ef til að mynda nauðsyn
bindur orsök og afleiðingu, þá
setur hún orsakavalinu mörk-
Auðvitað er landnám íslands 874
ein af nauðsynlegum forsendum
þess, að íslendingar gengu Nor-
egskonungi á hönd 1262, en hún
olli ekki þeim atburði. í þriðja lagi
þá hefur þessi kenning um, að
sögulegar skýringar séu smekks-
atriði, það í för með sér, að engin
leið er að segja til um, hvort ein
skýring er rétt eða önnur röng. En
nú er það svo, að við teljum okkur
geta staðhæft á stundum, að ein
skýring sé rétt en önnur röng,
jafnvel að ein sé réttari en önnur.
Hvað höfum við til marks um
þetta? Við þessari spurningu er
ekki neitt einfalt svar. En til að
skýra þetta ofurlítið nánar, ef það
er þá hægt, vil eg vitna til greinar
í Skírni 1979 eftir Kristínu Geirs-
dóttur (bls. 39). Þar segir: „Það
sem raunverulega gerist á hverj-
um tíma, er eitt og óumbreytan-
legt þaðan í frá, og haggast ekki
að eilífu á hverju sem gengur, og
hvað sem vitrir menn á hverjum
tíma kunna að hugsa, tala eða
skrifa. Hinsvegar er það óendan-
legum breytileik háð hvaða vitn-
eskja um liðna tíð geymist síðari
tímum, og hvernig sú vitneskja, sé
hún einhver, er skilin og túlkuð."
Þær skýringar eru réttastar, sem
fara næst því, sem raunverulega
hefur gerzt, mætti segja. Því er að
sjálfsögðu þannig farið, að ágrein-
ingur er um, hvað raunverulega
hefur gerzt, og kannski getum við
aldrei komizt að endanlegri niður-
stöðu um það. Það þýðir hins
vegar ekki, að við eigum að hætta
að trúa því, að eitthvað hafi
raunverulega gerzt. En það er
eðlileg ályktun af því, að sögu-
legar skýringar séu smekksatriði.
En það, sem lýst er í ívitnuninni
hér að framan, er hin hversdags-
lega hugmynd, sem liggur að baki
því, sem talið er vera rétt söguleg
skýring. Og ég sé ekki minnstu
ástæðu til að hrófla við henni. Það
er rétt að taka það fram að lokum
að þessi ritgerð er prýðiiega rituð
og efnið vel fram sett, og ættu sem
flestir, sem áhuga hafa á skýring-
um í sögu að lesa hana. Hún er
ekkert verri, þótt ég, og kannski
einhverjir aðrir, sé ósammála
henni.
Þarna er einn galli á þeSsari
bók, sem ástæða er til að nefna.
Það er engin nafna- og atriðaskrá
aftast í bókinni, sem rýrir gildi
hennar. Ef framhald verður á
þessari útgáfu, verður vonandi séð
til þess, að þetta mikilvæga hjálp-
artæki verði í næstu bókum.
Box, eða
bara
vindur
Hljóm-
plotur
Finnbogi Marinósson
Box
Box
Geimsteinn h/f
Baldur Þ. Guðmundsson: Hljóm-
borð, söngur.
Eðvarð Vilhjálmsson: trommur,
söngur.
Oskar Nikulásson: gítar, söngur.
Kristján Gíslason: gítar, söngur.
Sigurður Sævarsson: bassi, söngur.
Á síðastliðnu sumri voru tón-
leikar í Laugardalshöll er nefnd-
ust „Annað hljóð í strokkinn".
Ein af þeim hljómsveitum sem
þar komu fram á minna sviðinu,
bar af. Það var Box. Nú nokkrum
mánuðum seinna hefur hljóm-
sveitin sent frá sér fimm lög á 12
tommu, 45 snún. plötu.
Hér er á ferðinni ágætis „ný-
bylgjurokk". Hún gæti verið
mun betri ef ekki skinu í gegn
áhrif frá hljómsveitinni Þey. Á
hlið 1 eru tvo lög: „Box“ og „Salt
3“. „Box“ er mjög gott lag, í því
er enginn söngur og hefur það
sennilega sín áhrif. Söngvarinn
hæfir lögunum ekki nógu vel.
Ekki kann ég við það þegar
barnaraddir eru gerðar djúpar
með hjálp allrar þeirrar tækni
sem í stúdíóum finnst. Eitt lag
stingur dálítið hressilega í stúf á
plötunni. Það er „London", tekið
beint frá hljómsveitinni Þey. Of
gróft til að teljast megi gott.
Onnur lög plötunnar eru í lagi
með tilliti til þess hversu ungir
þeir eru strákarnir í Box.
í heildina er platan gott byrj-
endaverk þrátt fyrir augljósar
fyrirmyndir. Allur hljóðfæra-
leikur er góður miðað við aldur
félaganna. Þó þarf að laga söng-
inn. Annað hvort að sleppa hon-
um alveg eins og gert er í laginu
„Box“ og tekst vel, eða að fá sér
einhvern sem ræður við það að
syngja með þeim.
Nóvemberfagnaður MÍR
FÉLAGH) MÍK, Menningartengsl ís-
lands og Káðstjórnarríkjanna, minn-
ist 64 ára afmælis Októberhyltingar-
innar í Kússlandi og þjóðhátíðardags
Sovétríkjanna með síðdegissamkomu
í Þjóðleikhúskjallaranum sunnudag-
inn 8. nóvember kl. 15, klukkan 3
síðdegis.
Þar flytja ávörp Mikhaíl N.
Streltsov, sendiherra Sovétríkj-
anna á íslandi, og Lúðvík Jóseps-
son, fyrrverandi ráðherra. Þá verð-
ur samleikur á selló og píanó,
Gunnar Kvaran sellóleikari og
Gísli Magnússon píanóleikari leika.
Efnt verður til skyndihappdrættis
og kaffiveitingar verða á boðstól-
um.
Aðgangur að nóvemberfagnaði
MÍR er ókeypis og öllum heimill
meðan húsrúm leyfir.
DUX
SÆNSK GÆÐAHLISGÖGN
BRUNO MATHSON er nánast goðsögn (lif-
anda lífi, og hefur mótað samtið sfna og
viðhorf til þægilegra húsgagna. PERNILLA
Stóllinn er teiknaður 1939, og er enn I dag
nýtískulegur og fyrirmynd annara stóla.
Margar mismunandi gerðir Mathson stóla
fáanlegar.
DUX Madrid er sóffi, einn af mörgum
sem DUX bjóða. Hann er ekki framleiddur í
neinum ákveðnu áklæði eða lit, en áklæða-
tegundir sem boðið er uppá eru t. d. leður,
uxahúð, pluss, ull, bómull og litir yfir 700.
Sýnishorn (versluninni.
AVANTI hillusamstæðuna teiknaði ítalinn
ANTONIO GIOIA og fjölbreyttnin í samsetn-
ingu virðist nhast ótæmandi. Hurðir og
hillur, borð og skápar. Mismunandi viðar-
tegundir og litir. Mynd: Hvítt AVANTI með
upplýstum hillum og Adam stálstólum, leð-
urklæddum.
DUX rúmin eru glæsileg af mörgum gerð-
um, með náttborðum og stólum. DUX rúm-
dýnan er mjúk og aðlagast líkamanum. Þú
sefur órofnum svefni í dýnunni, ekki á henni.
Snúnar stálfjaðrir og stoppuð efridýna með
20 ára ábyrgð.
DUX
Miöbæjarmarkaðnum
Sími 27560 Reykjavík