Morgunblaðið - 07.11.1981, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. NÓVEMBER 1981
Jón Þ. Árnason
- Lífríki og lífshættir LXIX.
Ónotaleg tíðindi, ef ekki bein-
línis uggvekjandi, en þó hreint
ekki að öllu leyti óvænt, berast
nú sleitulaust úr öllum heims-
hornum.
Vesturlönd skjálfa fyrir bál-
reiðum efnahagsvandræða og
fjármálaöngþveitis, siðgæðis:
upplausnar og glæpafaraldurs. í
ríkjum kommúnismans stynja
og kveljast þjóðirnar undir
ógnarsvipu ofbeldis og kúgunar,
eymdar og hungurs. Vanþroska-
heimurinn engist sundur og
saman, villtur og vonlaus, í
„frelsi og sjálfstæði", sem hon-
um hefir reynzt álíka gifturíkt
eins og hnífar og skæri í höndum
ungbarna.
Gilt tilefni
Spurning bandaríska geim-
líffræðingsins, Preston Qloud,
sem hann varpaði fram árið 1973
í eig.u fyrsta vísindaritverki, er
birzt hefir um áhrif koltvíildis
(CO^) á andrúmsloftið, um hvort
reikistjarna Jörð væri í raun og
veru byggð vitsmunaverum, sýn-
ist ekki hafa verið sótt út á
þekju. Tilefni spurningarinnar,
sprottið af ítarlegum rannsókn-
um, var enda ærið og verðskuld-
ar fulla athygli í ljósi þeirrar
framtíðarsýnar, sem allt útlit er
fyrir að verða muni staðreynd:
Ef ekkert lát verður á heimtu-
frekju og sællífissýki mannkyns
að boði liberalista og sósíalista,
mun allur nýtanlegur kola-,
jarðolíu- og gasforði jarðar, sem
til hefir orðið á nálægt
600.000.000 árum jarðsögunnar,
verða brenndur upp til fulls á
næstu 150 árum, með ófyrirsjá-
anlegum afleiðingum.
Ahrif þvílíkra eyðsluhamfara
á andrúmsloft og veðurfar sér-
staklega verða að vísu ekki séð
fyrir í einstökum atriðum, og um
þau greinir vísindamenn á. Þeir
eru þó í stórum dráttum sam-
dóma um, að áhættan sé gífur-
leg. Ýmsir halda því jafnvel
fram, að aukning koltviildis í
andrúmsloftinu sé þegar orðin
það mikil, að of seint sé orðið að
snúa við blaðinu þótt unnt væri,
og benda jafnframt á, að þess
sjáist merki, að veðurfar hafi
tekið ískyggilegum breytingum
undanfarin ár. Claus Jcobi tekur
undir og hikar ekki við að stað-
hæfa (í forystugrein sinni í
„Welt am Sonntag", 16. ágúst
þ.á.):
Fótafúi fram-
færsluríkisins
Iðnbyltingarinnar tók að gæta,
tekur hún að hraða sér og rísa
unz hún þýtur nær þráðrétt í
himinhæðir með eldflaugar-
krafti í upphafi tölvualdar.
Gleymska og hugs-
unarleysi
Það, sem hins vegar gleymd-
ist, þegar vélknúin vísindatrú-
arbrögð hófu hagvaxtargoðið á
tilbeiðslustall, nefnilega að öllu
eru takmörk sett, tímanum líka,
og að allt eyðist þess vegna, þeg-
ar af er tekið, verður ekki auð-
veldlega bætt upp úr því sem
komið er. Sízt verður þetta gert
með meiningarlitlu fjasi út af
misjafnlega vizkulegum tilgát-
um um myndun og áhrif pen-
ingaverðs varnings og vinnu-
launa. Gagnkvæmar hártoganir
og útúrsnúningar markaðs-
manna og marxista, oftlega sótt-
ar upp fyrir efstu ský og niður
fyrir neðstu hellur, geta vissu-
lega verið til gamans og gagns á
málfundum nýstúdenta og ann-
arra þeirra, er vilja æfa sig í
ræðuhöldum og ritsmíðagerð, en
bera að öðru leyti ekki vott um
„Velferðarríkið“ heldur sína leið.
Spumingin er: Hvada heilvita manneskja
ímyndar sér í alvöru, aÖ viöunandi þjóÖlíf
fái þrifizt nema sérhver sjálfbjarga ein-
staklingur eigi rétt á — og beri skylda til
aö ábyrgjast eigin afkomu?
Frestun —
en engin
framtíð
Tíma-
bær
spurning
„Allt þetta
skal ég
gefa þér“
„Umhverfistjónið: Ef eyðilegg-
ing umhverfisins færist í aukana
með sama hætti og síðastliðin 35
ár, hljöta úthöfin, ozonhjúpur-
inn og andrúmsloftið að hafa
spillzt svo eftir 65 ár, að loftslag
og áhrif sólarljóss verða orðin
tortímingarógnun öllu lífi.“
Við þetta er ekki úrvegis að
bæta, að samkvæmt skýrslum
The Club of Rome varðandi
helztu óendurnýjanleg hráefni,
mun þekktur og hagkvæmlega
nýtanlegur hráoliuforði jarðar
geta enzt í 21 ár enn, koparforð-
inn í 24 ár, tinforðinn í 7 ár,
sinkforðinn í 13 ár og kvikasilf-
urforðinn i 3 ár, og er þá miðað
við sömu notkun og var árið
1971. Síðan þá hafa raunar fund-
izt ný forðabúr sumra þessara
tegunda og annarra nauðsyn-
legra hráefna. Þar á móti kemur
að óvíst er að eyðsluhraðinn hafi
ekki vegið þyngra.
Á öllum sviðum virðist fjúka í
sömu átt. Öll línurit og allar
vísigúlpur segja svipaða sögu:
Um þúsundir ára var stíg-
bundin hæg og rissein, en
skyndilega, skömmu eftir að
annað en þrasgirni og hugsana-
örbirgð.
Á meðal þess, sem einnig hefir
gleymzt og ekki verður breytt, er
sú skikkan sköpunarverksins, að
mannkynið sem lífverutegund,
líkt og einstaklingurinn per-
sónulega, lifir á léðum tima. Því
verður ekki heldur á móti mælt
með sannfærandi rökum, að
mannkyninu muni — af skiljanl-
egum ástæðum — ganga ennþá
strembilegar að skynja og skilja
heldur en einstaklingnum. Það
mun því ekki af fúsum vilja láta
neitt hindra gönuskeið sitt, held-
ur lifa framvegis sem hingað til
eins og það eigi eilífðina fyrir
sér.
Um þetta — hvort heldur sem
ber að telja grikk af náttúrunnar
hálfu eða náð sköpunarinnar —
lét Arthur Koestler, sem á yngri
árum var ærður kommúnisti, en
þroskaðist til hugsunar og heim-
speki við nánari kynni af veru-
leika lífs og dauða, eitt sinn
þannig ummælt:
„Við höfum lært að sætta
okkur við fallvelti eigin tilveru
og tókum samtímis trúna á
ódauðleika mannkynsins eins og
sjálfsögðum sannindum. Þessi
trú hefir misst gildi sitt“.
Og áhangendur.
Allt handa öllum
Svokölluð velferðarhugsjón og
velferðarríki, sem réttara væri
að nefna framfærslukröfur og
framfærsluríki, hafa ekki átt
minnstan þátt í að veikja lífs-
þrótt og efla vonleysi. Ekki er þó
því að heilsa, að fjöldinn hafi
sleppt tökum á hisminu, enda
varla við að búast og skiptir að
líkindum ekki sköpum. Meira er
um vert, að fráhvarf hugsandi og
sannmenntaðs fólks verður sí-
fellt greinilegra. Það neitar í
vaxandi mæli að leggja heiður
sinn við bábiljur og sósíalisma,
sem hafa orðið æ hlálegri með
sérhverju nýju tungli.
Slíkt fráhvarf er langt frá að
vera undrunarefni. Hið furðu-
lega er hins vegar, hversu lengi
það hefir dregizt og örðugt hefir
reynzt að opna augun fyrir þeirri
staðreynd, að „velferðarríkið" er
ekki á villigötum — eins og góð-
viljaðir menn vilja vera láta —
heldur er það sjálf villigatan
nokkrun veginn eins ófær og frá-
hrindandi og vegur getur verið.
Sú staðreynd hefir þó legið
sæmilega ljóst fyrir allt frá því
að ímyndunin um allsnægtir án
fyrirhafnr skaut rótum. I síðasta
lagi hefði hún átt að leiftra
framan í sérhverja manneskju,
þegar og síðan franski hagvís-
indamaðurinn Frédéric Bastiat
(1801—1850) vakti athygli á
hinni ásköpuðu helferðarmein-
semd, sem hún bar með sér.
Hann átti við hinn óhagganlega
hugarburð og trú á það, sem
hann nefndi „hið mikla og
ævintýralega hrófaklastur, þar
sem allir leitast við að lifa á
kostnað einhvers annars", á
stjórnina — ríkið, „hina mis-
kunnsömu og óþrjótandi svala-
lind“, er útbýtir:
„ ... mat í alla munna, vinnu
handa öllum höndum, fjármagni
til allra fyrirtækja, lánsfé til
allra framkvæmda, smyrslum á
öll sár við öllum þrautum,
ráðum y öllum vanda, úrlausn-
um á öllum viðfangsefnum,
sannleika handa öllum sálum,
afþreyingum við öllum tegund-
um leiðinda, mjólk handa börn-
um og víni til ellinnar; sem full-
nægir öllum þörfum okkar,
slekkur allan fróðleiksþorsta
okkar, bætir úr öllum mistökum
okkar, leiðréttir alla galla okkar,
og frelsar okkur eftirleiðis und-
an öllum þörfum fyrir framsýni,
gætni, dómgreind, skarpskyggni,
reynsluþekkingu, aga, sparsemi,
hóflæti og iðni“.
Ef hugmyndaheimi þeirra, er
eiga þá hugsjón heitasta, „að lifa
á kostnað einhvers annars", er
ekki rétt lýst hér, nálægt 100 ár-
um áður en tekið var að timbra
framfærsluríkinu upp í fullri al-
vöru með lögþvingunum, á ég
ákaflega bágt með að gera mér
grein fyrir, hvernig slíkt ætti að
vera hægt.
Flóttaleið og
gálgafrestur
Reyndar er ekkert furðulegt
við að ýmis konar heilaspuni
komist itgeypiverð á atkvæða-
markaði, eða að þeir, sem sparka
sig til áhrifa undir kjörorðinu:
„Allt þetta skal ég gefa þér!“
verði uppáhald alþýðu. Undrun-
arefnið verður þá einkum óskýr-
anlegt, þegar vitiborið fólk
flykkist að og hyliir fánýtið, tel-
ur framkvæmanlegt og jafnvel
æskilegt. En sú hefir sárgræti-
lega oft orðið raunin á. Öllum er
kunnugt um, að framangreind
„hugsjón", sem Bastiat þjappaði
svo meistaralega saman í hjómi
hennar, hefir verið ríkjandi
þjóðfélagsmarkmið og víða yfir-
lýst stjórnarstefna um allt að 40
ára skeið. Og margir vita enn-
fremur, hvernig vanskapningum
hefir verið haldið til lífs, hver
flotholtin hafa verið:
Gengdarlaus og sívaxandi
náttúruánskapur í krafti vís-
inda- og tækniafreka, svimandi
skuldasöfnun, fjárglæfrar í
skikkju handahófskenndra geng-
islækkana, sem oftast hafa ekki
verið annað en gálgafrestir og
flótti hinna kjarklausu undan
afleiðingum eigin vanhæfni.
Gengislækkanir hafa því
reynzt einkar handhægar og
vinsælar. Gjaldmiðlar fram-
færsluríkja hafa því ávallt verið
rígbundnir því örlagaboði að
glata verðgildi sínu, sem stjórn-
völdum hefir síðan reynzt
óhjákvæmilegt að staðfesta
opinberlega með því „að skrá
gengið rétt“. En það orðalag er
gjarnan notað af kurteisisástæð-
um um ríkisgjaldþrot, sem rakin
verða til ótta „stjórnmála-
manna" við of hátt leigðar lík-
amsvinnustéttir og meðaumkv-
unar með óreiðuseggjum og gösl-
urum í stétt atvinnurekenda.
Um afkomu og rétt ráðdeild-
arfólks er aldrei skeytt.
Afrekaskrá „velferðarríksins"
yfir árangursrík herhlaup gegn
grandalausum þegnum sínum er
sannarlega bæði löng og ásjáleg.
Bara á árunum 1975—1980 hafði
„velferðarkerfið", beint eða
óbeint, dulbúin ríkisgjaldþrot í
för með sér eins og hér segir:
Árirt 1975: 100 gunKÍsKla'frar í 21 ríki.
\rirt 1070: 188 KenKÍsxla'frar í 30 ríkjum.
\rirt 1077: 110 KcnKÍsKlafrar í 22 ríkjum.
Árirt 1078: 120 KcnKÍsKla frar í 30 ríkjum.
ÁriA 1070: 101 KonKÍsKla frar í 28 ríkjum.
ÁriO 1080: 70 KengisKla'frar \ i \ rikjum
(til Koptrmborloka.)
Mér er ókunnugt um nákvæm-
an fjölda peningalegra meistara-
stykkja af þessu tagi síðan 1.
október 1980. Við lauslega sam-
antekt virðist mér þó að fjör hafi
heldur betur færzt í leikinn og
öll sólarmerki benda til að árið
1981 muni verða metár.
Endalok framfærsluríkisins?
Svarið veltur að mestu á,
hversu iðjusamir og fengsælir
keppniskappar atkvæðamark-
aðarins verða við skuldasöfnun.
Ef getu brestur, er hætt við að í
hönd fari tilkomumikil sláturtíð,
þar sem margar og feitar heilag-
ar félagshyggjukýr lendi í veru-
legum háska.