Morgunblaðið - 14.11.1981, Blaðsíða 26

Morgunblaðið - 14.11.1981, Blaðsíða 26
26 MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. NÓVEMBER 1981 Kveðja til Kaldals Það skiptir minnstu máli þó að kveðjuorð til látins listamanns birtist nokkrum dögum fyrr eða síðar eins og nú. Tímaskyn margra listamanna hefir löngum þótt bágborið. Auk þess er fólki támt að trúa því, að listamenn stilli gjarna tíma sinn og sigur- verk upp á eilífðina og ódauðleik- ann. Hér verður tímahjólinu aftur á móti snúið afturábak og birtar nokkkrar gamlar glefsur, auknar og endurbættar í upphafi þessa pistils, sem ég reit um Jón Kaldal þegar frægðarsól listferils hans var í hádegisstað. En sá sérstæði og sjarmerandi listamaður er ný- látinn og orpinn moldu fyrir nokkrum dögum. Jón Kaldal er sá nákominna frænda minna, sem ég mat hvað mest. Báðir vorum við komnir í beinan karllegg af Jóni nokkrum berbelli, húnvetnskum grallara- spóa og „zígauna", sem fór á flakk um strjálar byggðir Norðurlands í Móðuharðindunum og gleypti í sig allt, sem að kjafti kom. Þá var oft tekið á honum stóra sínum, tveim jafnfljótum og farið geyst og yfir- ferðin feikileg. Hann varð síðar mikill ættfaðir og búhöldur í Sól- heimum á Asum. Það er ekki að undra þó að afspringur slíks hlaupagikks skyldi verða einn mesti langhlaupari, sem þessi þjóð hefir alið. Fimm kílómetra Is- landsmet Kaldals stóð óhaggað í þrjátíu ár, eða frá 1923. Hann rann sama skeið í sveit Dana á Ólympíuleikjunum 1922 er hann dvaldist með dönskum við ljós- myndaranám. Það er ekki vegna fótamenntar Jóns, sem ég mat hann svo mjög, heldur sakir mannkosta hans, bjarts og heiðríks hugarfars þessa listræna, vandvirka, hljóðláta og yfirlætislausa listamanns, eigin- leika, sem okkur, mörgum lista- manninum, hefir reynzt harla erf- itt að tileinka okkur. Þó eru hún- vetnskar ættir okkar Jóns sam- tvinnaðar og samvafnar eins og brauðfætur undir síðasta skokk- ara í mark. Jón rak aldrei lestina. Hann var jafnan langt á undan keppinautum sínum á loka- sprettinum. Þannig var hann líka alltaf í fararbroddi á listrænni skeiðbraut myndsköpunarinnar. Hann var mikill listamaður, sem kunni að smjúga léttilega vand- rataða og villugjarna biiið milli ljóss og skugga og skjóta upp ljós- opinu á rétta sálræna andartak- inu. Mannamyndir hans hlutu al- þjóðlegt lof á fjölda samsýninga, sem honum var jafnan boðið til þátttöku í, vítt og breitt um ver- öldina, allt frá kóngsins Kaup- mannahöfn til Hong Kong og frá Berlín til Brazilíu. Gull-, silfur- og bronzmedalíum rigndi yfir Kaldal úr öllum heimshornum fyrir af- burða andlitsmyndir eins og skæðadrífa verðlaunapeninganna á hlaupabrautinni forðum daga. Þessar listrænu myndir hans og verðlaunaportret voru tekin á ævafornan linsurokk frá upphafs- árum aldarinnar og fýrað var af með eldgömlum gúmmípung. List- in er annað og meira en steindauð og leiðigjörn tækni, sem margur lítur til sem æðsta hnoss og sálu- bótaratriði nútímans. Japönsku Cannon-vélarnar, Rolliflex og Hasselblad og hvað þær nú allar heita, rándýru og tæknilega flóknu og fullkomnu myndavél- arnar, duga seint til listsköpunar ef hið sjáandi listræna auga þess, sem á heldur, vantar. Það sýndi og sannaði snillingurinn Jón Kaldal áþreifanlega með sínum ellilúna linsukassa. Hér áður fyrr birtust sjaldan fréttir í fjölmiðlum af listafrekum Jóns á erlendri grund. Hann faldi jafnan sigra sína fyrir almenningi og fréttasnápum af meðfæddu lít- illæti og hógværð hins sanna lista- manns. Hann átti hátt í þyngd sína í gömlum bikurum og verð- launapeningum á sviði íþrótta og listar. Það merkilega við meðfætt látleysi hans ofan á allt annað, var, að hann átti einvörðungu til húnvetnskra og skagfirzkra að telja í allar ættir. Hvaða glópar voru að segja að flestir Húnvetn- ingar og allir Skagfirðingar væru montnir? Jón Kaldal var fæddur 24. júlí 1896, á höfuðbólinu Stóradal í Húnaþingi. Jón, faðir hans, var sonur Jóns alþm. eldra Pálmason- ar og Salóme Þorleifsdóttur ríka Þorkelssonar í Stóradal. Jón alþm., afi Kaldals, var sonur Pálma í Sólheimum, sonar fyrr- getins Jóns berb. Benediktssonar í Sólheimum. Kona Pálma var Ósk, dóttir Hrakninga-Erlends, sem lenti í frægum svaðilförum og sjóhrakningum fyrir Norður- landi er hann reri fari sínu til fiskjar frá Skagaströnd við sjötta mann. Fjögur börn Pálma í Sól- heimum gengu í hjónabönd með Sérhæfum okkur í gerð eldhúsinnréttinga. Bjóðum upp á framúr- skarandi fallegar eldhús- innréttingar. Einnig margar gerðir út- dreginna skápa, auk fjölda fylgihluta. Leitið verðtilboða, geriö samanburð. Sýningareldhús á staðnum. Ef þig vantar sérsmíðaöa eldhúsinnrétt- ingu, smíðaða á ÍSLANDI, þá er Eldhúsval ávallt í leiðinni. Víðíshúsið Brautarholt Eldhúsval s/f Brautarholti 6 3 7T 0) 3 fjórum börnum Þorleifs ríka í Stóradal. Föðurafi minn, Guð- mundur hreppstjóri á Æsustöðum og Mjóadal, faðir Sigurðar, skóla- meistara á Akureyri, var einn af ávöxtum þessa mikla systkina- samruna og þvi var afi minn tæknískur albróðir föður Jóns Kaldals. Þeir voru bæði bræðra- synir og systrasynir og áttu sömu afana og ömmurnar og alla sömu áana og formæður. Svo var og um Pálma, föður Jóns alþingisforseta og ráðherra á Akri, sem og Þor- leif, alþm. og póstmeistara í Reykjavík, föður Jóns Leifs, sem hámenntaðir músíkusar nútímans álíta eitt mesta tónskáld, sem þessi þjóð hefir eignazt ásamt þeim læknislærða Sigvalda Kalda- lóns, sem að þeirra mati kunni flestum betur að hafa hina svo- kölluðu laglínu í hávegum. Ef framleiðsla á framagjörnum stjórnmálamönnum er einhverri ætt til inntektar, þá sakar ekki að geta þess, að Skeggstaðaætt hefir peðrað úr sér rúmum tuttugu al- þingismönnum síðan Jón eldri Pálmason, afi Jóns Kaldals, settist fyrstur þeirra frænda á þingbekk- ina á liðinni öld. í annað sæti í alþingismannaproduktion kemur Reykjahlíðarættin. (Blessuð sértu ættin mín, sumar vetur ár og daga ... raula þeir stundum í rétt- unum um Þingeyjarþing.) Það er föðurætt Geirs Hallgrímssonar. Þá geta menn rifizt og deilt enda- laust um hvort Skeggstaðaætt sé til vegsauka eður ei að eiga tvo ' ráðherra í núverandi ríkisstjórn. Það eru þeir Pálmi á Akri og Ingv- ar Gíslason, dóttursonur Ingvars Pálmasonar þingmanns Sunnmýl- inga, sem var barnfæddur Hún- vetningur af sama stofni. Að móðurkyni var Jón Kaldal af skagfirzku bergi brotinn. Ingi- björg, móðir hans, var dóttir Gísla hreppstjóra Jónssonar í Hvammi í Ytri-Laxárdal og Ragnheiðar Egg- ertsdóttur Þorvaldssonar hrepp- stjóra á Skefilsstöðum á Skaga. Systkini Jóns eru listamaðurinn Leifur Kaldal gullsmiður og Ingi- björg Kaldal, kona Magnúsar í Pfaff. Æska þeirra Kaldalssyst- kina í Stóradal var dapurleg vegna tíðra andláta í fjölskyldunni. Með stuttu millibili féllu foreldrarnir frá og litlu síðar fósturmóðir þeirra og Guðmundur bróðir þeirra barnungur. „The loneliness of the long- distance runner" eða Einmana- leiki langhlauparans" er einn til- finningalegasti titill á kvikmynd, sem ég hefi séð. Ef gerð yrði ein- hvern tíma heimildamynd um líf langhlauparans og listamannsins Jóns Kaldal, mætti hún frekar heita fyrir erlendan markað: „The happiness of the long-distance runner", eða: Hamingja lang- hlauparans. Lífshlaup þessa góða og glaða hæfileikamanns var sannarlega hamingjusamt þegar frá eru skilin fyrstu bernskuárin vegna ástvinamissis og síðustu elliárin vegna ótímabærrar hrörn- unar. Á fimmtugsaldri gekk Jón að eiga unga og myndarlega stúlku úr Reykjavík, Guðrúnu Sigurðar- dóttur, af vestfirzkum meiði. Börnin eru: Jón byggingafræðing- ur, Dagmar, lærði gluggaskreyt- ingar, og Ingibjörg ljósmyndari. Þau eiga maka og börn. Það tók langhlauparann ólseiga, Jón Kal- dal, drjúgan tíma að tapa síðasta langhlaupinu fyrir sigurvegaran- um mikla, sem alltaf vinnur að lokum hverja keppni á margvís- legum og óútreiknanlegum skeiðbrautum dauðans. Ég votta öllum vandamönnum einlæga samúð um leið og hægt er að gleðjast yfir, að löngu töpuðu og vonlausu sjúkdómsstríði er loksins lokið. Ég er þakklátur fyrir að hafa átt þennan hjarta- hlýja og merka listamann að frænda. Skeggstaðaættin reis sjaldan hærra en þegar hún skóp Jón Kaldal. Örlygur Sigurðsson Basar Kvennadeildar R.K.Í. KVENNADEILD Reykjavíkur- deildar Rauða kross Islands held- ur hinn árlega basar sinn í félags- heimili Fóstbræðra að Lang- holtsvegi 109—111 sunnudaginn 15. nóv. og hefst hann kl. 2 e.h. — Þar verða konurnar með á boðstól- um allskonar handavinnu, heima- bakaðar kökur og fleira. — Allur ágóði sölunnar rennur til bóka- kaupa fyrir sjúklingabókasöfn spítalanna. — Á myndinni er sýn- ishorn þeirra muna, sem verða á basarnum. Selfoss Til sölu eru glæsilegar og nýtízkulegar 2ja, 3ja og 4ra herbergja íbúöir meö bílskúr sem veriö er aö hefja byggingu á viö Álftarima á Selfossi. Húsiö er hannaö af Teiknistofunni Arko og buröarvirki og lagnir hann- aöar af Verkfræðistofunni Ferill. íbúöirnar afhendast tilbúnar undir tréverk í október 1982 meö fullfrá- genginni sameign. Húsiö afhendist tilbúiö undir málningu aö utan. Beöiö veröur eftir 1. og 2. hluta láns Húsnæöisstofnunar. Byggjandi hússins er Smiö- ur hf., Gagnheiöi 25, Selfossi, sími 99-2025. Bjarni Jónsson, viðskiptafræðingur, lögg. end., Selfossi, sími 99-1265. Heimasími 99-1265.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.