Morgunblaðið - 29.11.1981, Qupperneq 47

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. NÓVEMBER 1981
47
Hér eru sprengjugígarnir eins og blekslettur á víet
nömsku ökrunum.
HÖRMUNGAR—
Vansköpuðu
börnin
í Víetnam
Bui Van Xuan er þriggja ára
gamall og býr í litlu þorpi viö
ósa Rauðár í Víetnam. Hann
fæddist augnalaus og er mál-
laus að auki. Faðir hans barðist
með Norðanmönnum í Víet-
namstyrjöldinni og varð oftar
en einu sinni fyrir eiturúðanum,
sem Bandaríkjamenn dreiföu
yfir frumskógana meðfram Ho
Chi Minh-slóöanum á árunum
1966—71. Agent Orange heitir
þetta eitur og veldur því að lauf-
ið fellur af trjánum svo að berir
stofnarnir standa eftir.
Læknar við Viet Duc-sjúkra-
húsiö i Hanoi sögöu foreldrum
Xuans, aö vanskapnaöur hans
væri Agent Orange aö kenna og
Víetnömum leikur meira en lítill
hugur á aö geta sannaö fyrir öll-
um umheiminum, aö sú staöhæf-
ing sé rétt. Meö því vilja þeir
sýna fram á hinar óskaplegu af-
leiðingar af hernaöi Bandaríkja-
manna i Víetnam, og sem brenn-
ur kannski meira á þeim þessa
stundina, aö draga um leið
mesta broddinn úr þeim ásökun-
um, aö sjálfir hafi þeir notaö eit-
urefni gegn andstæöingum sín-
um í Kambódíu og Laos.
Þegar óg heimsótti nokkra
spítala i Norður-Víetnam var mér
sýnt hryllilega vanskapaö, lifandi
fólk og fóstur, sem geymd voru í
formaldehýöi til aö verja þau
rotnun, og einnig skýrslur og
tölulegar upplýsingar um mikla
aukningu fósturláta, lifrarkrabba
og vanskapaöra barna. Forseti
líffræöideildar Hanoi-háskóla
sýndi mér loftmyndir af landi,
sem líktist einna helst einhverjum
kláöagemlingi, landi umvöföu
gróskumiklum gróöri, sem rofinn
var hér og þar af algjörum ber-
angri — 10 árum eftir aö Agent
Orange var úöaö yfir landiö.
Hann sagöi mór frá þorpi nokkru
í Truong Son-fjöllum þar sem
búa 200 manns. Af þeim voru 30
lamaöir, 15 heyrnarlausir, 12
vanskapaöir, 8 blindir og 6 mál-
lausir. Allt börn, sem fæddust
eftir eiturúöunina.
Víetnamar hafa hvorki tæki né
getu til aö sýna óvefengjanlega
fram á sambandiö milli eitursins
og vanskapaöra barna og hafa
þess vegna sent fjölda sýna til
Vestur-Evrópu og Bandaríkjanna
til rannsóknar í þeirri von, aö vís-
indamenn þar geti komið þeim til
hjálpar. Þessum rannsóknum
hefur miöaö vel áfram á síðasta
hálfa ööru árinu en þrátt fyrir það
telja víetnamskir læknar, aö þeir
hafi enn ekki fullkomnar sannanir
ihöndunum.
„Viö teljum aö efniö dioxin hafi
valdiö vanskapnaði í bömum
okkar," sagöi Ton Duc Lang,
prófessor við Viet Duc-sjúkra-
húsiö, „en þaö er erfitt að sanna
þaö. Viö erum þó aö vinna aö því
og ef okkur tekst þaö ekki mun
næsta kynslóö gera það.“
Þaö sem er kannski hvaö
skelfilegast viö þetta allt saman
er, aö víetnamskir læknar óttast,
aö jafnvel þeir, sem sluppu viö
sjálfa eiturúöunina, séu ekki þar
meö lausir viö áhrifin. Efniö
geymist í jarðveginum, plönturn-
ar taka þaö til sin og síðan bú-
fénaðurinn og þá þarf ekki að
spyrja aö því hvar þaö hafnar aö
lokum.
— BRIAN EADS
KVENÞJOÐIN
Læknar eru farnir að hallast
aö því, að spenna á konum fyrir
tíöir orsakist af líkamlegu
ástandi og geti haft áhrif á hegð-
un þeirra, meðan á tíöum stend-
ur. Þessar upplýsingar komu
nýlega frá dr. Katharinu Dalton,
sérfræðingi í kvensjúkdómum
viö háskólasjúkrahúsiö í Lund-
únum.
Fyrir nokkrum árum annaöist
dr. Dalton rannsókn á kvenföng-
um. Þar kom í Ijós að helmingur
fanganna haföi framiö glæpi þá,
sem þær tóku út refsingu fyrir,
fjórum dögum fyrir tíöir eöa fyrstu
fjóra tíöadagana.
Hún sagði: Þaö er þetta átta
daga tímabil, sem reynist flestum
konum mjög erfitt. Margar þeirra
eru taugaspenntar og ergilegar
og þaö er einmitt á þessu tímabili,
sem þaer fremja ofbeldisverk,
misþyrma þörnum sínum eöa
jafnvel stytta sér aldur.
— Árum saman hef ég barist
fyrir aö fá viöurkenningu lækna á
því, aö hér só um líkamlegt
ástand aö ræða, heldur dr. Dalton
áfram. — Mér finnst mjög
ánægjulegt aö veröa þess
áskynja, að þessi sjónarmiö mín
eru aö veröa ofan á t Bretlandi.
Þaö sem veldur hinum breyttu
viöhorfum er, aö menn viöur- '
kenna, aö hér sé um aö ræöa
hormónabreytingar en ekki ein-
ungis andlegt ástand kvenna á
þessu tímabili, eins og lengst af
hefur verið haldiö.
Ástand þetta stafar af því, aö á
síðari hluta tíöamánaöar kvenna
læknarnir hafi oft náö alveg
undraveröum árangri í starfi
sínu. Þeir segja, að þaö stafi af
því, aö öll trú og lífslöngun sjúkl-
ingsins sé virkjuö til hins ýtrasta
auk þess sem meðbræður hans,
samfélagið allt, meötaki hinn
sjúka og reyni aö hjálpa honum
í staö þess aö útskúfa honum
eins og stundum vill brenna viö.
Rannsóknir á kvenföngum
hafa eflt kenníngar um „átta
daga tímabilið“.
Hinir af-
drifaríku
átta dagar
fækkar mjög progesterone-
hormónum, en aö sama skapi
fjölgar oestrogen stórlega. Sýndu
rannsóknir aö hormónameðferö
var nauösynleg til aö koma á jafn-
Bestur árangur þegar töfra-
mennirnir og læknarnir
leggjast á eitt.
vægi aö nýju. Aö sama skapi
slaknaði á taugaspennunni og
jafnframt hvarf ofbeldishneigð sú,
sem sumar konur höfðu oröiö
varar viö hjá sér rétt fyrir tíöir og
fyrstu daga þeirra.
June Clark hjúkrunarfræöing-
ur, sem átt hefur aðild aö sams-
konar rannsóknum á vegum heil-
brigöisráöuneytisins breska, hef-
ur skrifað bækling um ástand
kvenna fyrir tíöir. Þar segir hún
m.a.: — Lengi vel var þeim kon-
um, sem kvörtuöu um þetta
ástand, ráölagt aö bíta á jaxlinn
og bölva í hljóði. Slíkir erfiöleikar
voru taldir samrýmast kveneölinu
og því óhjákvæmilegir fyrir konur.
Þótt mikiö vatn hafi runniö til
sævar síðan vitum viö þó ákaflega
litiö um tiöirnar og tíöahringinn.
Hins vegar hafa konur og lækn-
ar þeirra áttaö sig á því aö þegar
öllu er á botninn hvolft taka
vandamál þau, sem konur upplifa
á þessu skeiöi, á sig ákveöna og
auðþekkjanlega mynd. Hæfustu
menn hafa nú hafizt handa viö aö
ráöa i þetta myndmál, og reynt aö
létta þær raunir sem þaö hefur
valdiö.
— DAVID FLETCHER
„Fyrir sálarlífiö skiptir trúin
miklu máli,“ segir sálfræöingur-
inn Gueye. „Þaö er til einskis aö
gefa þeim manni pillur, sem trúir
því statt og stööugt aö andi
framliðins manns sé aö ásækja
hann.“
Læknarnir viö heilsugæslu-
stööina i Dakar gera ekki lengur
gys að gömlum venjum og þeim
hugmyndum, sem landsfólkiö
hefur löngum gert sér um eðli
hlutanna. Sjálfir ráöleggja þeir
oft sjúklingum sínum aö fara til
töfralæknis og á spitplalóðinni
hafa þeir reist lítiö þorp eins og
þau gerast til sveita til aö sjúkl-
ingunum líði betur og finnist
sem þeir séu heima hjá sér.
Víðast hvar í Afríku eru geö-
sjúklingar læstir inni á stofnun-
um þar sem þeir gleymast og
eiga kannski ekki afturkvæmt. I
sjúkrahúsinu í Dakar fá sjúkl-
ingarnir hins vegar að fara
frjálsir feröa sinna um spítala-
lóðina. Gueye segir, aö erfitt sé
að dæma um árangurinn en þó
Tóbaksakur í Norður-Carolínu
HEILSUGÆSLA
Skaðleg-
asta tóbakinu
haldið að
þeim snauðu
Ýmsar heilbrigóismálastofnan-
ir hafa eindregið hvatt til þess aö
dregið verði úr styrkjum til tó-
baksræktunar í löndum þriöja
heimsins. Alþjóöabankinn og
Matvæla- og landbúnaöarstofnun
sé þaö einkum tvennt, sem sýni
framfarirnar. Á árunum
1960—70, áöur en þessar
breytingar voru gerðar á með-
ferðinni, var meðaldvöl manna á
sjúkrahúsinu 63 dagar en á síö-
asta áratug fór sú tala niður í 48.
1960—70 voru 42% sjúklinga
meðhöndluð með raflosti en á
fyrra ári aðeins 16%.
Gueye segir, aö meðal þess,
sem þessar breytingar hafi haft í
för meö sér, sé það, aö nú líti
töframennirnir ekki á sjúkrahús-
in og læknana sem ógnun viö
sig heldur sem samstarfsmenn.
Þegar lækningasamkomunni í
Yenn lauk tilkynnti Seck, töfra-
læknirinn, aö nú gæti sjúklingur-
inn gengiö um meö staf en þrátt
fyrir það hvatti hann til aö sjúkl-
ingurinn leitaöi líka til spítalans
til frekari rannsókna. „Okkar
reynsla er sú, aö þá náist bestur
árangur þegar allir leggjast á
eitt, töframennirnir og læknarn-
ir,“ segir Gueye.
— LARRY GERBER
Sameinuðu þjóöanna (FAO) hafa
nú ákveðið að verða við þessum
tilmælum og tekið upp nýja
stefnu gagnvart tóbaksræktend-
um. Fyrir skömmu var haldín í
Genf ráðstefna alþjóðasamtaka,
sem fjallað hafa um „tóbaksfar-
aldurinn" og var hin nýja stefna
Alþjóöabankans og FAO sam-
þykkt þar.
Alþjóöaheilbrigðismálastofnun-
in WHO telur, aö engar fyrirbyggj-
andi ráóstafanir gegn sjúkdómum
og ótímabærum dauöa fólks í
þriöja heiminum gætu haft eins
heillavænlegar afleiöingar og
takmarkanir tóbaksreykinga. Á
vegum stofnunarinnar starfar
nefnd sérfræöinga, sem ottast, aö
auknar tóbaksreykingar i þriöja
heiminum gætu grafið undan því,
sem þegar hefur veriö áorkaö á
sviöi manneldismála, hvaö snertir
hreinlætisfræöslu og eftirlit meö
alvarlegum smitsjúkdómum.
Megniö af því tóbaki, sem rækt-
aö er í þriöja heiminum er einnig
reykt þar. Undir yfirskini „hjálpar-
starfs“ flytja riku þjóöirnar aö auki
þangað tóbak sem inniheldur
mikla tjöru, og er því illa séö á
markaði heima fyrir. Menntaö fólk
í þróuöum rikjum hefur unnvörpum
hætt tóbaksreykingum vegna her-
feröa um skaðsemi þeirra. Þess í
staö hafa tóbaksframleiðendur í
síauknum mæli beint skeytum sin-
um aö fólki í þriöja heiminum, en
hvergi hafa reykingar aukizt jafn
mikiö aö undanförnu en einmitt
þar.
Tóbaksræktun er stunduö í um
þaö bil 120 löndum heims. Gera
má því ráö fyrir, aö hin nýja stefna
Alþjóðabankans og FAO hafi víð-
tækar og alvarlegar afleiöingar
fyrir atvinnulífiö. Er einkum talið,
aö slíkra afleiöinga veröi vart í
Afriku, en þar hafa nokkur ríki ný-
lega hafiö tóbaksframleiöslu í stór-
um stíl i von um aö geta aukið
útflutningstekjur sínar.
— THOMAS LAND