Morgunblaðið - 23.01.1982, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. JANÚAR 1982
Þar sem mikil blaðaskrif hafa
verið um Bifreiðastöð Steindórs
sf., sl. tvær vikur, þar sem ýmsu
hefir verið haldið fram, bæði af
fyrirsvarsmönnum Frama, úthlut-
unarmönnum atvinnuleyfa leigu-
bílstjóra í Reykjavík svo og af
starfsmönnum samgönguráðu-
néytsins, sem gefur alrangar
hugmyndir um málið, tel ég nauð-
synlegt m.a. til að viðhalda minn-
ingu föður míns Steindórs Ein-
arssonar, brautryðjanda í leigu-
bílaakstri hér á landi, að rekja
gáng mála frá byrjun til dagsins í
dag, og til að leiðrétta þau stór-
yrði sem varpað hefir verið fram
almennt í fjölmiðlum um sölu Bif-
reiðastöðvar Steindórs sf.
Stendór Einarsson hóf rekstur
Bifreiðastöðvar Steindórs í Ráða-
gerði árið 1914. Arið 1916 var stöð-
in flutt að Hótel íslandi og 1919 að
Aðalstræti 3 og Hafnarstræti 2,
þegar stöðin keypti eignir Duus-
verziunar. Fékk stöðin leyfi bæj-
aryfirvalda fyrir rekstri sínum.
Allt frá byrjun hefir Bifreiða-
stöð Steindórs verið rekin sem
sjálfstætt fyrirtæki og sá Steindór
heitinn Einarsson um reksturinn
fyrstu árin einn. Uppúr 1920 fer
svo Sigurður E. Steindórsson að
aðstoða föður okkar við rekstur
fyrirtækisins og starfaði við það
til dauðadags 1974 eða í um 54 ár.
Undirritaður hóf og að starfa við
fyrirtækið árið 1940 og starfaði
við það til sl. áramóta eða í um 41
ár. Er Steindór Einarsson lést árið
1966 var hann búinn að reka fyrir-
tækið í 52 ár.
Fram skal tekið að við feðgarnir
höfðum allir meirapróf bifreiða-
stjóra og ókum því í byrjun bílum
okkar ásamt starfsmönnum.
Árið 1936 hóf Sigurður E.
Steindórsson að reka sjálfur leigu-
bíla á Bifreiðastöð Steindórs fyrir
eigin reikning og gerði það til
dauðadags 1974, en þá tók kona
hans við svo og synir. Sama gerði
undirritaður frá 1942 og gerði all-
an tímann sem hann vann við
reksturinn.
Var þessi bifreiðarekstur í
fyllsta máta löglegur allan tím-
ann, þar sem hér var um að ræða
löglegt fyrirtæki sem rekið var
með öllum þeim opinberu leyfum
sem þurfti.
Þegar Steindór Einarsson fór að
eldast og reksturinn ekki farinn
að bera sig sem skyldi, lét hann
eitt þekktasta lögfræðifyrirtæki
borgarinnar athuga fyrir sig með
sölu á fyrirtækinu með öllum
gögnum þess og gæðum. Álit
lögfræðifirmans var það að heimil
væri sala á fyrirtækinu sem heild
með öllum gögnum þess og gæðum
þ.m.t. rekstrarleyfi stöðvarinnar á
45 leigubílum.
Þetta lögfræðilega álit var gefð
árið 1965, eða ári áður en Steindór
Einarsson lést. Var fyrirtækið þá
búið að starfa í 51 ár.
Árið 1951 rituðu þeir Bergsteinn
Guðjónsson, form. Bifreiðastjóra-
félagsins Hreyfils og Friðleifur I.
Friðleifsson form. Vörubílastöðv-
arinnar Þróttar, greinargerð til
Alþingis um nauðsyn þess að sett
yrðu lög um takmörkun á fjölda
leigubíla í Reykjavík. Beiðni þessi
mun hafa verið sett fram vegna
þess að fjöldi leigubíla í Reykjavík
var talinn vera of mikill og þá sér-
staklega að mikill fjöldi var af
svonefndum „hörkurum", sem
voru í fullri vinnu annarsstaðar,
en óku á kvöldin og um helgar og
tóku því verulega hluta af leigu-
akstrinum til sín, enda höfðu þeir
fæstir aðsetur á bifreiðastöð.
Þetta mun hafa verið aðal-
ástæðan hjá bílstjórafélögunum
til lagasetningabeiðnarinnar.
Umræður á Alþingi fylla um 93
blaðsíður í Alþingistíðindum og
voru þingmenn ekki ásáttir um
frumvarp þetta, þar sem talið var
m.a. varhugavert að veita ákveðn-
um stéttum slík sérréttindi.
Frumvarpið dagaði upp á alþingi
en var tekið upp árið eftir og sam-
þykkt með naumum meirihluta.
Lög þessi voru nr. 23/1953. Með
þessum lögum var ákveðið að allir
leigubílar skyldu hafa afgreiðslu
frá stöð, sem fengið hefði viður-
kenningu bæjarfélags svo og að
heimilt væri að takmarka fjölda
leigubíla.
Það sem ritað hefir verið hér í
„Það er von mín að
leysa megi mál þetta á
friðsamlegn hátt og að
dómstólar landsins
verði látnir skera úr um
ágreining þennan eins
og gengur og gerist í lýð-
ræðislöndum, en of-
stopamenn fái ekki að
vaða upp með meiðyrði
á saklaust fólk.“
málsgreininni hér að ofan á einnig
við um frumvarp til breytinga á
lögum nr. 23/1953, sem fram kom
á Alþingi 1954 þar sem í lög var
sett „að óheimilt sé að skerða at-
vinnuréttindi þeirra manna, sem á
lögmætan hátt stunda leigubif-
reiðaakstur ... þegar lögin taka
gildi". Þá var og kveðið á um að
leyfi til leigubifreiðaraksturs skv.
lögum megi aðeins veita skv.
reglugerð.
Lög þessi voru samþykkt á Al-
þigni eftir mikla umræðu og voru
alþingismenn ekki á einu máli um
þessi lög enda samþykkt með litl-
um meirihluta í báðum deildum
Alþingis. Lög þessi voru nr.
25/1955.
Athyglisvert er að Alþingi gerir
þá breytingu frá frumvarpinu að
bætt er í það ákvæðinu um að
óheimilt sé að skerða atvinnurétt-
indi þeirra sem á lögmætan hátt
stunda leigubílaakstur, þegar lög-
in taka gildi. Ennfremur bætir Al-
þingi við frumvarpið að leyfum til
leiguaksturs megi einungis ráð-
stafa með reglugerð sem kveði á
um að við ráðstöfun slíkra leyfa
skuli þeir, sem áður hafa stundað
akstur leigubíla, sitja fyrir um
leyfi.
Ljóst er að Alþingi taldi nauð-
synlegt að setja slikan varnagla
um rétt þeirra sem stundað höfðu
þessa starfsemi, þar sem það taldi
varhugavert að einstaka stéttarfé-
lag hefði slíkt vald sem frumvarp-
ið gerði ráð fyrir.
Við yfirlestur umræðna á Al-
þingi um þessi mál kemur ljóslega
fram uggur í alþingismönnum um
veitingu slíkra sérréttinda til ein-
stakra stétta.
Reglugerð nr. 13/1956 var svo
gefin út þ. 9. febr. 1956 skv. lögun-
um frá 1955. í 3. gr. reglugerðar-
innar segir m.s. „Leyfin skulu
tölusett og bundin við nafn leyfis-
hafa. Engum má úthluta fleira en
einu atvinnuleyfí, nema BifreiðastöÓ
Steindórs, sem skal fá 45 atvinnu-
leyfí af þeirri tölu leigubifreiða, sem
leyfð er.“
Skýringin á því að Bifreiðastöð
Steindórs fékk 45 leyfi mun hafa
verið sú að þegar lögin frá 1955
tóku gildi rak stöðin 45 leigubíla.
Úthlutunarmenn atvinnuleyfa
Kristján Sigurgeirsson og Berg-
steinn Guðjónsson, gáfu út þessi
45 leyfi sem öll eru stíluð á Bif-
reiðastöð Steindórs, þ. 25. maí
1956 og sendu stöðinni leyfin.
Þetta er eina tilvikið á landi hér
sem atvinnuleyfi til leigubílaakst-
urs hefir verið gefið út á fyrirtæki.
Það hefir ávallt verið skilningur
Eftir Kristján
Steindórsson
eigenda Bifreiðastöðvar Steindórs
og þeirrá lögmanna sem hún hefir
ieitað til, að leyfin 45 væru óað-
skiljanlegur hluti fyrirtækisins.
Stöðin hafi verið búin að starfa í
42 ár áður en reglugerðin var sett
og því löghelgað sér þennan
starfsrétt. Má í þessu sambandi
benda á sem hliðstæðu lyfsöluleyf-
ið í Reykjavíkurapóteki svo og
lyfsöluleyfin í Laugarnesapóteki
og Akureyrarapóteki.
Rétt er að ítreka að rekstrar-
Ieyfin til Bifreiðastöðvar Stein-
dórs eru veitt fyrirtækinu, en ekki
Steindóri heitnum Einarssyni
persónulega. Segir það sína sögu
um skilning stjórnvalda á þessu
leyfamáli.
Steindór Einarsson andaðist í
nóvember 1966 og tóku þá synir
hans Sigurður og Kristján við
stjórn félagsins, en Sigurður hafði
þá unnið við fyrirtækið í 46 ár en
Kristján í 26 ár. Höfðu þeir báðir
á þessum tíma ekið leigubílum frá
stöðinni, verið stjórnendur hennar
og gert út eigin bíla frá stöðinni,
ásamt börnum sínum og systur.
Þann 18. janúar 1967 berst
fyrirtækinu bréf frá Bifreiða-
stjórafélaginu Frama, undirritað
af Bergsteini Guðjónssyni, þar
sem óskað er að hin 45 leyfi verði
afhent félaginu. Svar fyrirtækis-
ins til Frama var á þá leið að
beiðni þess um afhendingu hinna
45 leyfa hefði enga lagastoð þar
sem sérreglur giltu um Bifreiða-
stöð Steindórs, sem ætti leyfin,
þar sem Steindór Einarsson hefði
ekki verið handhafi þeirra og því
giltu ekki reglur um einstaklinga,
heldur sérreglur um Bifreiðastöð
Steindórs sem fyrirtækis.
Að ráði lögg. endurskoðenda var
ákveðið að stofna félag um rekstur
stöðvarinnar, annaðhvort hlutafé-
lag eða sameignarfélag, sem yrði
eign erfingja Steindórs Einars-
sonar og konu hans.
í framhaldi af þessari ákvörðun
var Samgönguráðuneytinu ritað
bréf dags. 26. janúar 1967, þar sem
óskað var eftir að rekstrarleyfin
yrðu yfirfærð á hlutafélag um Bif-
reiðastöð Steindórs. Ráðuneytið
svarar síðan erindi þessu með
bréfi dags. 12. maí 1967 og til-
kynnir að það geti ekki samþykkt
yfirfærslu á hlutafélag, en sam-
þykkir hinsvegar yfirfærslu á
sameignarfélag, sem væri sam-
eign erfingja Steindórs og konu
hans.
Með þessu leyfi ráðuneytisins
töldu eigendur stöðvarinnar að
skoðun ráðuneytisins félli saman
við skoðun eigenda stöðvarinnar
svo og lögmanna þeirra er leitað
hafði verið álits hjá, þess efnis að
sérreglur giltu um Bifreiðastöð
Steindórs, eins og fram hafði kom-
ið í fyrstu reglugerðum um þessi
mál og svo ætíð síðan ótvírætt.
Ef ráðuneytið hefði hinsvegar
ekki fallist á að yfirfæra leyfin á
sameignarfélagið, hefði það haft
sama skilning á málinu og Frami.
Þann 18. júlí 1968 ritar Bifreiða-
stöð Steindórs sf., samgönguráðu-
neytinu bréf og tilkynnir því
stofnun og skrásetningu sameign-
arfélags um stöðina. Loks er sent
erindi til úthlutunarmanna at-
vinnuleyfa dags. 19. ágúst 1968,
þar sem farið er fram á umskrán-
ingu rekstrarleyfa Bifreiðastöðvar
Steindórs á sameignarfélagið,
Svar úthlutunarmannanna til Bif-
reiðastöðyar Steindórs sf., er dags.
4. septemher 1968 og er yfirfærsl-
an samþykkt sbr. 1. mgr. bréfsins.
Hinsvegar setyr úthlutunarnefnd-
in skilyrði sbr. 2. mgr. bréfsins,
sem strax var miótmælt, bæði við
úthlutunarmennina og eins við
ráðuneytisstjóra samgöngumála-
ráðuneytisins, þar sem úthlutun-
arnefndin var ekki talin hafa neitt
vald til að setja fram nokkur skil-
yrði, enda ekki um nein skilyrði að
ræða í samþykki ráðuneytisins í
bréfi dags. 12. maí 1967.
Nú líða meira en 5 ár en þ. 3.
ágúst 1972 sendir samgönguráðu-
neytið Bifreiðastöð Steindórs sf.
„reglur um Bifreiðastöð Steindórs
sf.“, sem útgefnar voru 28. julí
1972. Þessum reglum var mótmælt
með ábyrgðarbréfi fyrirtækisins
dags. 10. ágúst 1972. Með þessum
„reglum" var 5 börnum Steindórs
Einarssonar „úthlutað" níu leyf-
um hverju. Lokaákvæði reglna
þessara var svohljóðandi.: „Reglu-
gerð þessi, sem sett er samkvæmt
lögum um leigubifreiðar, nr. 36. 9.
maí 1970, staðfestist hérmeð til að
öðlast þegar gildi og birtist til eft-
irbreytni öllum þeim, sem hlut
eiga að máli.“
Vegna mótmæla fyrirtækisins,
sbr. bréfið 10. ágúst 1972, var
reglugerð þessi aldrei birt í
Stjórnartíðindum, eins og lögin
frá 1943 gera ráð fyrir og öðlaðist
því aldrei lagagildi. „Reglugerð"
þessi frá 1972 stangaðist alfarið á
við bréf ráðuneytsins frá 12. maí
1967, en þá samþykkir ráðuneytið
án skilyrða að rekstrarleyfi megi
yfirfærast á sameignarfélagið
Bifreiðastöð Steindórs sf.
Nú verður hlé á annað ár en þá
fá börn Steindórs Einarssonar
bréf frá úthlutunarmönnum at-
vinnuleyfa dags. 7. nóvember 1973,
þar sem tilkynnt er útgáfa 9 leyfa
á hvern aðila og þeir beðnir um að
sækja þau.
Þessu bréfi úthlutunarmanna er
svarað með bréfi dags. 20. nóv.
1973 og efni bréfs þeirra mótmælt
og vísað á bug sem lögleysu og að
engu hafandi. Segir ma. í bréfi
fyrirtækisins: „Skiptir því ekki
máli hver eða hverjir séu eigendur
fyrirtækisins (Bifreiðastöðvar
Steindórs sf.), hvort það er einn eða
fleiri erfingjar Steindórs Einarsson-
ar eða einhverjir aðrir.“
Verður nú 5 ára hlé á bréfa-
skriftum úthlutunarmanna og
Frama þar til 15. desember 1978,
að Frami kemur enn á ný með þá
fullyrðingu að börn Steindórs
heitins Einarssonar séu leyfishaf-
ar en ekki Bifreiðastöð Steindórs
sf. Þessu bréfi Frama svarar
fyrirtækið þ. 23. janúar 1979 og
málflutningi Frama vísað á bug.
í reglugerð nr. 219/1979 sem
gefin er út af samgönguráðuneyt-
inu þ. 9. maí 1979 og birt í Stjórn-
artíðindum B-26/1979, segir í 6.
gr. 5. mgr.: „Engum má úthluta
fleira en einu atvinnuleyfí, nema
Bifreiðastöð Steindórs sf„ sem nú
hefir 45 atvinnuleyfí." Ljóst er af
reglugerðarákvæði þessu frá því í
maí 1979, að skilningur samgöngu-
ráðuneytisins á árinu 1979, er sá
að Bifreiðastöð Steindórs sf., sé
rekin á leyfunum frá 1956, en ekki
á „leyfum" barna Steindórs Ein-
arssonar frá 1973, því ekkert er
minnst á „reglugerðina" frá 1972
um að börn Steindórs Einarssonar
séu leyfishafar.
Vorið og sumarið 1981 fóru
starfsmenn fyrirtækisns þess á
leit að fá fyrirtækið keypt með
gögnum þess og gæðum, þar sem
fv. eigendur þess hugðu á sölu
þess.
Fóru fram samningaviðræður
sem tóku nokkurn tíma m.a. vegna
þess að núverandi eigendur, fv.
starfsmenn fyrirtækisins, unnu að
því að láta meta bifreiðar og
lausafé fyrirtækisins og eins
„goodwill" þess. Tókust samningar
þ. 9. desember 1981 og tók samn-
ingurinn gildi 1. janúar 1982. Ekk-
ert ákvæði samningsins tekur til
sölu á rekstrarleyfum, heldur er
fyrirtækið selt með gögnum þess
og gæðum eins og títt er um þegar
eignir almennt eru seldar.
Samningur þessi er ekki og hef-
ir ekki verið neitt leyndarmál,
heldur er hér um að ræða samning
einkaréttarlegs eðlis. Samningur
þessi var afhentur lögreglustjóra-
embættinu í Reykjavík vegna
rannsóknar þess embættis á
beiðni samgönguráðuneytisins um
stöðvun á rekstri Bifreiðastöðvar
Steindórs sf. með lögregluvaldi,
sem síðar verður greint frá.
Þegar vitnast fór að Bifreiða-
stöð Steindórs sf., myndi skipta
um eigendur barst börnum
Steindórs Einarssonar bréf
úthlutunarmanna dags. 16. des-
ember 1981, þar sem hótað er aft-
Nokkrar staðreyndir um
Bifreiðastöð Steindórs sf.