Morgunblaðið - 07.04.1982, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. APRÍL 1982
fUtfip Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö-
alstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033. Áskrift-
argjald 110 kr. á mánuöi innanlands. I lausasölu 7 kr. eintakiö.
Varnir eyja
Sagan sýnir, að varnir eyríkja geta verið erfiðar. Á sínum tíma gerðu
Japanir skyndiárás á Pearl Harbor á Hawaii-eyjum og grönduðu
stórum hluta bandaríska flotans. Japanir gengu ekki á land á Hawaii, til
þess skorti þá afl, þótt þeir gætu komið Bandaríkjamönnum á óvart með
loftárásum. Falklandseyjar eru 400 til 500 mílur frá Argentínu, en stjórn-
völd þar hafa gert kröfu til yfirráða á þeim síðan 1833. Eyjarnar eru hins
vegar hluti af Bretlandi, sem er í um 8000 mílna fjarlægð. Bretar líta ekki
lengur á sig sem heimsveidi, þótt þeir haldi úti herafla á nokkrum stöðum
utan Bretlandseyja, svo sem á Gíbraltar, í Hong Kong og Belize við
Guatemala og síðast en ekki síst á Falklandseyjum, þar sem voru 84
landgönguliðar. Breska stjórnin taldi víst, að með samningum væri unnt
að leysa ágreiningsmál við ríkisstjórn Argentínu út af yfirráðum yfir
Falklandseyjum. Trú Breta á það kom meðal annars fram í því, að þeir
sendu ekki aukinn liðsafla til Falklandseyja, þrátt fyrir hótanir Argen-
tínumanna. Á eyjunum var því sama og engin andstaða, þegar argentínski
herinn lét til skarar skríða. Nú hafa Bretar gert út öflugan sóknarflota,
yfir tug skipa og nokkur þúsund hermenn, til að endurheimta eyjarnar.
Ferðin suður á bóginn tekur tvær vikur og vonir manna hljóta að standa
til þess, að ekki komi til hernaðarátaka, þótt báðir aðilar búi sig undir hið
versta.
Á sínum tíma gerðust Islendingar aðilar að Atlantshafsbandalaginu
með því skilyrði, að hér á landi þyrfti ekki að stofna her eða hafa her á
friðartímum. Á tveimur árum breyttist hernaðarstaðan svo, að ekki var
talið nægja til varnar íslandi, að landið væri í Atlantshafsbandalaginu
heldur þyrfti að hafa varnarlið til staðar í landinu sjálfu og var þá
varnarsamningurinn gerður við Bandaríkin. Síðan hefur hernaðarstaðan
enn breyst og því miður ekki á þann veg, að hernaðarlegt mikilvægi
íslands minnkaði. Falklandseyjar hafa lítið hernaðarlegt gildi, aðrir þætt-
ir ollu því að tómarúmið á eyjunum vegna lélegra varna leiddi Argentínu-
menn í þá freistni að hertaka þær.
Það hefur lengi verið skoðun þeirra, sem telja nauðsynlegt, að ísland sé
í Atlantshafsbandalaginu og gerðar séu sérstakar ráðstafanir til að
tryggja varnir þess, að úrsögn úr NATO og brottför hersins myndi hafa í •
för með sér tómarúm og þar með leiða það herveldi í freistni, sem nú
þenur sig mest út, ekki síst á Norður-Atlantshafi, Sovétríkin. Fjarlægðin
er ekki lengur vörn eyja fyrir innrás. Allt fram í síðari heimsstyrjöldina
litu íslendingar á fjarlægðina frá meginlöndunum sem sína bestu vörn —
hlutleysi í krafti fjarlægðar var til dæmis staðfest í sambandslögunum
1918. Nú verður ísland ekki varið nema í landinu sjálfu sé liðsafli. Afl
hans verður að vera nægilegt til að hann fæli hugsanlegan árásaraðila frá
illum áformum sínum.
Vonandi tekst að leysa deiluna um Falklandseyjar með friði. Komi til
átaka, munu þau tæplega stofna heimsfriðnum í hættu, þannig að óttinn
við stórstyrjöld heldur ekki aftur af deiluaðilum. Væri tómarúm vegna
varnarleysis á íslandi og sovéska herveldið næði að fylla það með skyndi-
sókn, yrði landið ekki aftur endurheimt nema um leið yrði tekin sú
áhætta, vegna hernaðarlegs mikilvægis og hnattstöðu landsins, að þriðja
heimsstyrjöldin kynni að hefjast. Það er engin furða þótt þeim, sem hæst
tala um varnarleysi Islands og úrsögn úr NATO, vefjist tunga um tönn,
þegar þeir eru spurðir: Hvaða kost vitið þið betri en núverandi fyrirkomu-
lag á vörnum íslands?
Ekkert samband
við borgarana
Markús Örn Antonsson, borgarfulltrúi sjálfstæðismanna, vekur at-
hygli á því í grein hér í blaðinu síðastliðinn laugardag, hve hlálegt
það sé hjá Alþýðubandalaginu, að gera dreifingu valds og samráð við
borgarbúa að einhverju sérstöku baráttumáli sínu nú í borgarstjórnar-
kosningunum í Reykjavík. Eins og Markús Örn bendir réttilega á, er
dreifing valds og tillit til skoðana almennings í hróplegri andstöðu við
kjarnann í stefnu kommúnista og það kerfi, sem þeir hafa byggt upp í
eigin flokki. En ekki nóg með það. I þau fjögur ár, sem Reykjavík hefur
verið stjórnað undir forystu Alþýðubandalagsins „hefur verið um skipuleg
vinnubrögð að ræða hjá vinstri meirihlutanum til að koma í veg fyrir
lýðræðisleg áhrif borgarbúa á ákvarðanir borgarstjórnar" svo að enn sé
vitnað til orða Markúsar Arnar Antonssonar. Hafi samtök borgarbúa af
einhverju tilefni viljað koma á framfæri gagnrýni eða athugasemdum við
vinstri meirihlutann, hafa borgarbúar verið reknir öfugir til baka og
jafnvel mátt þola ómaklegar, opinberar árásir frá vinstri mönnum, ekki
síst „alvitringum" Alþýðubandalagsins, sem starfa undir kjörorðinu: Ekk-
ert samband við borgarbúa.
Varnir gegn
„útúrbor uhætt i “
Þaðer nú komið fram, að skipulagsmarkmið vinstri manna í Reykja-
vík eru þessi: 1) Að forða mönnum frá þeim háska „að eignast þak
yfir höfuðið". 2) Að koma í veg fyrir að „gróðahagsmunir" auðvaldsskipu-
lagsins stuðli að því að tveggja ættliða fjölskyldan sé sjálfstæð neyslu- og
félagseining. 3) Að útiloka einkaeign á íbúðum því að annars er „hætt við
útúrboruhætti og smámunalegri einstaklingshyggju". Þetta eru skipu-
lagsmarkmið Alþýðubandalagsins, sem framsóknarmenn og kratar hafa
samþykkt og Sigurjón Pétursson ætlaði að hrinda í framkvæmd á síðasta
sumri. Þá var hann stöðvaður — það verður erfiðara fái kommúnistar
endurnýjað umboð í komandi kosningum.
Þar búa 2.000 manns, sen
600 þúsund fjár vegna ull
Rætt við dr. Sturlu Friðriksson um
dvöl hans á Falklandseyjum
„Þetta er afskaplega friðsamlegt
og vinalegt fólk, sem hvorki getur né
vill standa í illdeilum við nokkra að-
ila, og ósk mín er sú að þetta mál
leysist á friðsamlegan hátt,“ sagði
dr. Sturla Friðriksson erfðafræðing-
ur í samtali við blaðamann Morgun-
blaðsins í gær, en Sturla er einn ör-
fárra íslendinga, sem vitað er til að
hafi komið til Falklandseyja. Sturla
var í nokkra daga á Falklandseyjum
í janúar 1979 ásamt eiginkonu sinni,
Sigrúnu Laxdal, í tilefni samnings
sem gerður var milli Alþjóða nátt-
úrufriðunarsjóðsins og landsstjórn-
arinnar.
Að sögn Sturlu er á Falklands-
eyjum nútímalegt þjóðfélag, sem
þó ber þess merki hve fáir eyj-
arskeggjar eru, eða aðeins um
2.000 talsins. Um helmingur
þeirra býr í stærsta þorpi eyjanna,
eða eins konar höfuðstað, Port
Stanley. Falklandseyingar búa á
um 15 eyjum, þeim stærstu í eyja-
klasanum, sem samtals telur um
300 eyjar og hólma. „Þrátt fyrir að
ætla megi að á þessum slóðum séu
gjöful fiskimið," sagði Sturla, „þá
eru eyjarskeggjar litlir sjósóknar-
ar, en því meiri fjárbændur. Á
sumum eyjanna eru einn eða tveir
bændur, og ekki er óalgengt að
einn bóndi hafi um 10 þúsund fjár.
í heimboði hjá landsstjóranum á
Falklandseyjum í landsstjórasetr-
inu, sem er í Port Stanley. Tilefnið
var undirritun samnings milli lands-
stjórans og forsvarsmanna Alþjóða
náttúrufriðunarsjóðsins, World
Wildlife Fund, um myntsláttu fyrir
eyjarnar. Hluti ágóðans gekk til
náttúruverndar á eyjunum.
Lengst til vinstri á myndinni er
prins Bernharð af Hollandi, en
landsstjórinn er að undirrita samn-
inginn. Sir Peter Scott er við enda
borösins. Dr. Sturla Friðriksson og
Sigrún Laxdal, kona hans, fyrir
miðju, en lengst til hægri má sjá
fjallagarpinn Tenzing Norge og
konu hans, að baki eru nokkrar
konur af Falklandseyjum. Myndin
er tekin í janúar 1979.
Sauðfé sitt rækta þeir vegna ullar-
innar, þetta er ullarmikið kyn, og
um 90% útflutningsins er ull sem
þeir selja á heimsmarkað. Kjötið
hirða þeir á hinn bóginn minna
um, enda eru hvorki sláturhús né
frystihús á eyjunum. Samtals eru
um 600 þúsund fjár á eyjunum, en
þær eru um 12.000 ferkílómetrar
að stærð. Hagar eru þar góðir
fyrir sauðfé allan ársins hring og
því þarf þar ekki að heyja eða
hafa fé inni yfir veturinn. Og
þrátt fyrir að hugsanleg olía á
þessum slóðum sé vafalítið stór
þáttur í deilum Breta og Argent-
ínumanna um Falklandseyjar, þá
sér þess ekki merki á eyjunum.
Þar eru t.d. öll hús kynt með mó,
og hver fjölskylda eða hvert býli
hefur sina mógröf og sína eldivið-
argeymslu heima við, og eldavélin
er jafnvel höfð í stofunni til að fá
af henni hita.
Þegar við vorum þarna í janúar
er hásumar á Falklandseyjum, en
þá er meðalhitinn milli 10 og 12
gráður að ég hygg, en á kaldasta
tíma ársins er hann svona 1 til 2
gráður. Þarna er vindasamt,
skiptast á skin og skúrir, og veð-
urfar minnir talsvert á Færeyjar,
eða jafnvel enn frekar á Vest-
mannaeyjar. Þorpið gæti verið
sjávarþorp á Vestfjörðum, húsin
timburhús með bárujárnsþökum,
og landsstjórabústaðurinn minnir
á Ráðherrabústaðinn í Reykjavík.
Tungumálið er enska og um 98%
íbúanna af ensku og skosku bergi,
og að koma til eyjanna er ekki
Gæðum ellina lífí
Við stærum okkur af því, ís-
lendingar, og með fullum rétti, að
ungbarnadauði er nú lægri hér
(7,7 af 1000 lifandi fæddum 1980)
en vitað er um í öðrum löndum, og
jafnframt af því að við náum að
meðaltali hærri aldri en þekkist
með öðrum þjóðum (konur 79,7 ár,
karlar 73,7 ár). Hvort tveggja
þetta ásamt almennri dánartölu
(hér 6,7 af hverju þúsundi íbúa,
sem er með þeirri lægstu í heimi),
er almennt talið besti mælikvarð-
inn á heilbrigðisástand þjóða.
Þetta er því athyglisverðara sem
heilsufar Islendinga var í raun
ömurlegt fram á þessa öld.
Á árunum 1850—’60 voru með-
alævilíkur kvenna hér 37,9 ár en
karla 31,9 ár. Um miðja síðustu
öld æddu farsóttir yfir landið, en
viðnámsþróttur fólksins var lítill
og manndauði mikill. Þá (1841 —
’50) dóu að meðaltali ár hvert 343
af hverjum 1000 lifandi fæddum
börnum, áður en þau urðu árs-
gömul (á þeim tíma 2Vfe sinnum
fleiri en t.d. í Danmörku) og misl-
ingaárið 1846 komst ungbarna-
dauði í 654 af hverjum 1000 lifandi
fæddum.
Hér á landi hafa því síðan orðið
stórstígar framfarir á sviði heil-
brigðismála, en ekki verða orsakir
þess ræddar hér.
Um nokkurt árabil hafa átt sér
Avarp
heilbrigðis-
yfirvalda
í tilefni af
alþjóðaheil-
brigðisdeginum,
7. apríl
stað meðal okkar og í mörgum
öðrum löndum þjóðfélagslegar
breytingar, sem hafa haft veruleg
áhrif á félagslega aðstöðu aldraðs
fólks, og svo mun væntanlega
verða í enn ríkari mæli á komandi
árum. Alþjóðaheilbrigðisstofnun-
in hefur ákveðið að helga alþjóða-
heilbrigðisdaginn, 7. apríl 1982,
málefnum aldraðra og hefur valið
deginum kjörorðið: Gæðum ellina
lífi (Add life to years).
Hver er gamall? Þeir, sem taldir
eru gamlir eða aldraðir, er
ósamstæður hópur, enda á mjög
misjöfnum aldri, sextugir og eldri.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin telur,
að um 5,8% af mannkyni jarðar
séu 65 ára og eldri, en að þetta
hlutfa.ll verði um næstu aldamót
um 6,4%. Hér á landi er yfirleitt
miðað við fólk 70 ára og eldra,
þegar talað er um aldraða. Árið
1980 var hlutfall þeirra af þjóðar-
heildinni 6,8%, en þetta hlutfall
mun vaxa verulega og verða
7,6—7,9% um næstu aldamót.
Rannsóknir leiða í ljós og
reynslan staðfestir, að það eru yf-
irleitt nokkuð skýr mörk á milli
aldurshópa manna 60 til 75 ára og
þeirra, sem eru 75 ára og eldri.
Þeir, sem eru í fyrri hópnum eru
að búa sig undir að hætta eða eru
hættir störfum. Hinir sem eru í
seiúni hópnum, eru vegna hrörn-
unar eða vanmáttar á leið frá því
að vera sjálfstæðir og sjálfum sér
nógir í það að verða öðrum háðir.
Þetta er þó sveigjanlegt og mjög
einstaklingsbundið.
Elli veldur ekki sjúkdómum,
þótt flestir séu vissulega mun
móttækilegri fyir þeim á því ald-
ursskeiði en öðrum. Menn eldast
mjög misjafnlega vel. Margt fólk,
sem náð hefur gamals aldri, er lík-
amlega og andlega hraust.
Öldrun er eðlilegur þáttur í lífi
manna, en breytingar, sem henni
fylgja, eru ekki einvörðungu á lík-
ama heldur einnig á hugarfari.
Komið hafa fram hugmyndir um,
að í vændum séu grundvallarum-
skipti í sinni aldraðra. Þeir eru í
auknum mæli farnir að líta á sig