Morgunblaðið - 30.05.1982, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. MAÍ 1982
21
metra á tólf árum, og ekki yrði
lagt slitlag á minna en tvö hundr-
uð kílómetra á ári. í raun vildi
félagið krefjast þess, að verkinu
yrði lokið á tíu árum, en félags-
menn samþykktu millileið i mál-
inu, og þannig var gengið frá
ályktun aðalfundar um þetta efni.
Þótt framkvæmdahraði verði ekki
sá sami og félagið hefði kosið,
sættir það sig við áætlun upp á
tólf ár. Að viðbættum þeim rúmu
fimm hundruð kílómetrum, sem
þegar hafa verið lagðir slitlagi,
yrðu þetta samtals um þrjú þús-
und kílómetrar. Þá væru svo til
allir aðalvegir í landinu komnir
undir slitlag innan þessarar aldar,
eða 103 árum eftir að Ölfusá var
brúuð.
Með þessari nýju langtímaáætl-
un, sem ætla má að verði sam-
þykkt á þinginu í haust, eru komin
fram stefnumið Sjálfstæðisflokks-
ins að nokkru um tólf ára tímann,
sem birt var fyrir kosningarnar
1979. Að vísu eru þrjú ár liðin síð-
an tillagan var birt, en sæmilega
tókst til um framkvæmdina i
fyrra, svo þau hafa ekki alveg far-
ið til ónýtis. Það sem skiptir þó
höfuðmáli er, að langtímaáætlun-
in er unnin af fulltrúum allra
þingflokka og verður því ekki trú-
að, að það dugi ekki til að koma
áætluninni í gegnum þingið, og
þannig verði frá málinu gengið að
eftir henni verði farið. Trygging
þess liggur að sjálfsögðu í þeirri
tilhögun, að nú fara 2,2% af verg-
um þjóðartekjum til vegagerðar
ár hvert. Slíkur markaður tekju-
stofn er þýðingarmikill, og leysir
menn undan þeirri sífelldu nauð
að vera að reikna skatta og skyld-
ur af bílum og bensíni og eyrna-
merkja þær vegum án þess að
nokkur vissa sé fyrir því að á þau
rök sé hlustað. Hin endanlegu rök
málsins eru þau, að ákveðnum
hundraðshluta þjóðartekna skal
til vega og því verður ekki haggað.
Allir flokkar á Alþingi hafa lýst
vilja sínum í vegamálum með
þeirri iangtímaáætlun, sem nú
liggur fyrir. Ég hafði óskað eftir
því við flokkana, að þeir sendu
mér, fyrir þennan hátíðarfund,
einstakar samþykktir, sem hver
flokkur fyrir sig hefði gert um
vegamálin, og fékk svör frá tveim-
ur, Sjálfstæðisflokki og Fram-
sóknarflokki. Miðstjórn Fram-
sóknarflokksins samþykkti á aðal-
fundi sínum í mars sl.:
„Mikið átak hefur verið gert í
samgöngumálum og er nauðsyn-
legt að fylgja í hvívetna þeim
áætlunum, sem gerðar hafa verið.
Er í því sambandi lagt til, að tekj-
ur hins opinbera af bensínsölu
renni óskiptar til uppbyggingar
vega og lagningar bundins slit-
lags.“
Þarna er enn á ferðinni óskin
um að tekjur af bensínsölu renni
til vega. Miðað við að hlutfallið af
þjóðartekjum, sem áður hefur ver-
ið minnst á, dugi til að koma tólf
ára áætluninni í framkvæmd,
mætti ætla að með ákvæðinu um
tekjur af bensínsölu eigi mið-
stjórnin við þann hluta vegagerð-
ar, sem kæmi til viðbótar þeim tvö
þúsund og fimm hundruð kíló-
metrum, sem áætlaðir eru, eða þá
að miðstjórnin líti svo á, að flýta
beri framkvæmdinni, sem tekjum
af bensínsölu nemur, og erum við
FÍB-menn mjög sammála þeim
skilningi. Því þótt við mótmælum
ekki að tíminn skuli hafa verið
ákveðinn tólf ár, vildum við gjarn-
an sjá lokastig vegagerðar nást
innan tíu ára. En einmitt í fram-
haldi af þessu er vert að geta þess,
að hagkvæmni slitlags á vegum
hefur verið jafnað við hagkvæmni
virkjana í landinu. Og þá fer hvert
ár sem líður að segja til sín með
öðrum hætti hjá þeim níutiu þús-
und bílaeigendum, sem enn búa að
stærstum hluta við vegakerfi, sem
á sínar forsendur í liðnum tíma.
Sverrir Hermannsson, alþingis-
maður, mælti fyrir vegaáætlun
Sjálfstæðisflokksins árið 1980, þar
sem kveðið var á um að lagningu
slitlags skyldi ljúka á tólf árum. í
framsöguræðu sinni í Sameinuðu
þingi 5. febrúar það ár, skýrði
þingmaðurinn frá því að til væru
vegarkaflar, sem gæfu 90—100%
arð með slitlagi, en hátt í tvö þús-
und kílómetrar gæfu 10% arð og
þar yfir. Hvað arðsemi snertir
stendur því aðeins einn mála-
flokkur framar, en það eru orku-
málin, sagði þingmaðurinn í þess-
ari ræðu, og mun það ekki hafa
verið vefengt. I þessari sömu ræðu
benti þingmaðurinn á, að árið 1979
hafi 2% vega verið lögð slitlagi á
íslandi, 100% i Danmörku, 46% í
Finnlandi, 55% í Noregi og 59% í
Svíþjóð. Þetta segir auðvitað sína
sögu um ástandið hér, og hvað erf-
iðlega hefur gengið að komast af
stað í máli sem varðar hag hvers
einasta heimilis á landinu.
Bílar hafa til skamms tíma ver-
ið taldir hálfgildings lúxus hér á
landi, og er það kannski ljósast á
því, að enn er haft á þeim einskon-
ar svartamarkaðsverð. Þessa stað-
hæfingu mína vil ég styðja þeim
rökum, að þegar aflétt var inn-
flutningshömlum af bílum um
1960, þótti hæfilegt að miða álög-
ur ríkisins við gangverð á þeim
tíma í endursölu. Vegna haftanna,
sem gilt höfðu, hafði verð á notuð-
um bilum alltaf verið margfalt á
við innkaupsverð þeirra. Höml-
urnar og skorturinn sem þær
leiddu af sér sprengdu upp þetta
verð, og það var eins óraunveru-
legt og nokkurt verð getur verið.
En þrátt fyrir að hver bíleigandi
hafi síðan 1960 orðið að greiða
þetta margfalda verð fyrir farar-
tækið er nú bílaeign okkar orðin
slík, að ég veit ekki betur en við
séum mesta bílaþjóðin á Norður-
löndum, en til þeirra er gjarnan
jafnað um flesta hluti. En til við-
bótar því afarverði, sem hér er á
bílum, eiga síðan bílaeigendur að
eiga það undir grjóthríðinni á veg-
unum og holunum og úrrennslinu,
hvernig fer um hina dýrmætu
eign, sem samkvæmt verðlaginu
ætti auðvitað að standa á stofu-
gólfinu árið út, aðeins til augna-
yndis.
Það er því engin furða þótt Fé-
lag íslenskra bifreiðaeigenda hafi
verið eftirrekstrarsamt um betri
vegi. Bílaeigendur hafa lagt
ómældan aukaskatt í hirslur ríkis-
ins og skal ekki um það fengist,
þvi ríkið þarf á peningum að
halda. En þótt bílaeigendur sjái
nú fram úr vandanum, þ.e. út við
tólf ára sjóndeildarhringinn, hefði
mátt ætla að níutíu þúsund bíla-
eigendur væru svo voldugir og
stórir hagsmunaaðilar, að bæði
hefði verið gripið fyrr til þeirra
ráða, sem nú gera kleift að ræða
áætlun upp á tólf ár, og einnig að
ástæða hefði verið til, vegna hinn-
ar stóru innistæðu, að minnka enn
þennan biðtíma á grjótinu.
III.
Þegar horft er til framtíðarinn-
ar og þeirra áætlana, sem nú eru
uppi um vegagerð í landinu, verð-
ur manni ósjálfrátt hugsað til
þess hvað nýtt það er að staðið
skuli skipulega að framkvæmdum
eins og þeim, sem hér eru til um-
ræðu. Lengi vel spruttu slóðir,
götur og vegir upp úr landinu eins
og grasið. Hesturinn lagði fyrstu
leiðirnar með hófum sínum og
þannig stóðu mál um aldir. Seinna
kom eins og af sjálfu sér, að nauð-
synlegt þurfti að lagfæra þessar
slóðir og breikka vegna hestvagna,
sem hingað bárust á síðustu öld.
Af vagnaleiðum spruttu bílvegir.
Um það leyti, sem bílvegir voru
að skjóta rótum kom upp hugm-
ynd um að leggja járnbraut frá
Reykjavík og austur yfir fjall. Af
þessu varð þó ekki, en það þýddi
hins vegar ekki, að flýtt væri lag-
færingu vega. Þeir fengu að þróast
með sama hætti og slóðir hest-
anna, nema hvað bílarnir voru
látnir troða slóðirnar í þetta sinn.
Þessi sprettutími framkvæmd-
anna er liðinn. Nú ríkir skipulagn-
ing og leitað er eftir því að finna
fjármagn til langs tíma, sem
tryggir framkvæmdina. Til marks
um þróunina má geta þess, að þrír
vegir liggja upp Kamba. Sá síðasti
er sýnu mestur, breiðastur og
bestur. Hann er hluti af áætlun-
arbúskap. Hinir vegirnir tveir
spruttu upp úr jörðinni og eru
byrjaðir að gróa aftur.
Af þessum sökum er kannski
I ekki alveg nóg að tala um slitlag,
þegar við erum að ræða nýja vegi,
sem eiga að duga okkur í framtíð-
inni. Það þarf að breyta vegar-
stæðum og stytta leiðir og byggja
upp þá vegi sem fyrir eru áður en
slitlagið er lagt. Við höfum fyrir
okkur dæmi um slíkar undirbygg-
ingar uppi í Hvalfirði. Þar er slit-
lagið í biðstöðu skammt vestur af
Brynjudal vegna þess að enn virð-
ist ekki hafa verið ráðið hvernig
og hvar á að fara yfir fjarðarbotn-
inn. Menn hafa heyrt minnst á
marfló í því sambandi og þá hættu
sem hún verður í, komi vegur
þvert yfir að Þyrli frá hálsinum,
þar sem slitlaginu lýkur núna.
Þannig getur orðið þvælingssamt í
framtíðinni að taka ákvarðanir.
Aftur á móti varð sæmilegur frið-
ur fyrir marflóm þegar ákvörðun
var tekin um brú yfir Borgarfjörð,
enda um dýpra vatn að ræða.
Þótt ekki geti ég mælt með því
að brýr séu byggðar yfir firði á
meðan erfiðlega gengur að koma á
varanlegu vegakerfi, er óneitan-
lega ástæða til að minnast brúar
yfir Borgarfjörð með nokkru stolti
undir forustu Halldórs E. Sigurðs-
sonar. Hún er að sínu leyti álíka
táknræn um vegaframkvæmdir
okkar og ölfusárbrúin var árið
1891. Borgarfjarðarbrúin er upp-
haf nýskipanar í vegagerð, því
eins og við kvöddum tíma malar-
vega með lokun hringvegar og brú
yfir Skeiðará, hefjum við nýjan
tíma varanlegra vega með brú yfir
Borgarfjörð. Borgarfjarðarbrúin
er voldugt mannvirki hvernig sem
á hana er litið, og voldugur er sá
tími, sem við eigum framundan í
vegamálum. Okkur er ljóst að veg-
ir eru dýrir, og þess þá heldur þeg-
ar mannfæð og landstærð fara illa
saman. Engu að síður getum við
ekki annað en lagt höfðuáherslu á
vegina. Þeir eru hverri þjóð þær
lifæðar, sem athafnalífið streymir
um, og þess þá heldur þar, sem
ekki verður með góðu móti gripið
til annarra flutningatækja eins og
járnbrauta. Við sluppum góðu
heilli við þær, þvi þær eru nú
hvarvetna orðnar að dýrum og
þungum böggum, sem eiga í erf-
iðri samkeppni við önnur og hrað-
virkari flutningatæki.
Oft er í ræðu og riti rætt um
svonefnt dreifbýli, annmarka þess
og þarfir. Vegalengdir í dreifbýli
mælast eftir samgöngum og þeim
kostnaði og tíma, sem það tekur
hvern mann að bera sig á milli
staða. Aðeins með einu móti er
hægt að þétta þá byggð, sem nú er
í landinu. Það er með varanlegum
vegum. Góðir, auðfarnir vegir á
íslandi munu gjörbreyta lífi
manna — auðvelda þeim lífsbar-
áttuna. Og þótt við höfum orðið að
byggja flest upp að nýju á skömm-
um tíma með ærnum kostnaði og
séum orðin skuldugri en góðu hófi
gegnir, skal það samt sagt, að
skuldir vegna vegamála eru betri
skuldir en aðrar. Því þegar talað
er um hagkvæmni varanlegra
vega, þá er auðvitað verið að tala
um létti á búi hvers manns, og
ágóða hverrar fjölskyldu, sem um
veginn ekur. Hlutdeild í þessum
ágóða er sú krafa sem Félag ísl.
bifreiðaeigenda gerir að sinni, um
leið og hún er krafa hvers einasta
manns, sem á stóran hluta af
reiðufé sínu bundinn í bifreið er
liggur undir skemmdum við nú-
verandi aðstæður.
Þetta er þeim mun ljósara þegar
haft er í huga, að hingað flytjast
nú svonefndir sparneytnir bílar,
sem eru veigaminni en þau farar-
tæki, sem venja var að nota á
okkar vegum. Síaukinn bensín-
kostnaður veldur því, að einstakl-
ingar leita sparnaðar með kaupum
á litlum og léttum bílum. Sú
stefna sem bílakaup almennt hafa
tekið á liðnum árum kallar enn
frekar á skjótar lausnir í vegmál-
um. Það hefur auðvitað alltaf ver-
ið brýnt að gera hér varanlega
vegi. Breytingar á farartækjum í
sparnaðarátt gera það beinlínis
nauðsynlegt. Þess vegna eru tólf
ár of langur tími. Og grunur minn
er sá, að á þessum tólf árum eigi
Alþingi eftir að endurskoða lang-
tímaáætlun um vegagerð. Það er
a.m.k. víst, að Félag ísl. bifreiða-
eigenda mun vinna að slíkri
endurskoðun í framtíðinni í um-
boði níutíu þúsund bíleigenda.
Ég byggi þetta álit um endur-
skoðun á niðurstöðum af tilrauna-
starfsemi Vegagerðar rikisins.
Ljóst er að Félag ísl. bifreiðaeig-
enda hefur um nokkurn tíma átt
sér bandamenn innan Vegagerðar-
innar, þótt það út af fyrir sig
skyggi ekkert á húsbóndahollustu
þeirra. Tilraunastarfsemi Vega-
gerðarinnar var nauðsynleg, en
þeir vegarkaflar, sem hún lagði
slitlagi, urðu til þess að æra upp
sultinn í vegfarendum. Og krafan
um stórt lokaátak í þessum efnum
varð bráðlega mjög almenn. Hver
stúfur sem kemur til viðbótar
samkvæmt þeim áætlunum, sem
nú eru uppi, mun auka enn á
þrýsting um gerð varanlegra vega.
Svo heppilega vill til, að af stjórn-
málalegum ástæðum þykir rétt að
leggja varanlega vegi sem víðast.
Þetta spottakerfi hefur það í för
með sér, að hvarvetna um landið,
svo að segja á sama tíma, rísa upp
áhugahópar um hinn nýja veg.
Mér er sem ég sjái þingmenn
standast þann þrýsting, þegar
fram í sækir. Þess vegna ber ekki
að hafa stórar áhyggjur af áætlun
upp á tólf ár. Þau gætu allt eins
orðið átta.
Á þessum afmælisdegi Félags
ísl. bifreiðaeigenda hefur þótt
ástæða til að minnast á vegina.
Félagið hefur auðvitað auga með
ýmsu fleira sem varðar umferðina
og hag bifreiðaeigenda yfirleitt.
En vegirnir eru þó kannski eitt
þýðingarmesta atriðið vegna þess
að hér á hver fjölskylda bíl, sem
henni er annt um að kosti ekki of
mikið í viðhaldi. Vegirnir skipta
líka miklu máli þjóðhagslega, því
fátt eitt gerist nema hafa veg. Við
höfum verið nokkuð sein að átta
okkur á þeim miklu breytingum
sem orðið hafa í þjóðfélaginu á
tæpum mannsaldri. Og kynslóðir,
sem vissu þá hættu mesta við
ferðalög að þurfa að fara yfir stór
vatnsföll, skutu lokum fyrir þær
hættur með brúargólfum. Félags-
legar þarfir og efnahagslegar eru
þess eðlis í dag, að skjóta þarf var-
anlegum vegum undir samfélagið.
Það hefur verið baráttumál Félags
íslenskra bifreiöaeigenda um
langan aldur. Nú eru varanlegir
vegir orðnir almenn krafa. Ég lít
svo á, að slík almenn krafa sé ein
besta gjöfin, sem félaginu veitist á
fimmtíu ára afmælinu.
Skeiðarárbrúin, vígð 1974.