Morgunblaðið - 30.05.1982, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 30. MAÍ 1982
Aldrei dottið í hug að ég ætti
eftir að leikstýra sænskri kvikmynd
Hann heitir Lárus Ýmir Óskarsson, maðurinn sem
sænskir kvikmyndaleikstjórar Hta til öfundaraugum
þessa dagana. Á meðan þeir ganga um atvinnulausir í
stórum hópum er hann sem næst sóttur upp á ísland til
að leikstýra einni af þeim fáu kvikmyndum sem fram-
leiddar verða í Svíþjóð á þessu ári. Blaðamaður Morg-
unblaðsins í Stokkhólmi, Guðfínna Ragnarsdóttir, sótti
hann heim og spurði nánari frétta.
— Þetta var mest heppni, segir
Lárus Ýmir og strýkur hökutopp-
inn. Hann er 33 ára gamall og
stundaði nám í kvikmyndaleik-
stjórn við Dramatiska Institutet í
Stokkhólmi 1976—1978.
Heppni? Kvikmyndaleikstjórn er
nú varla úthlutaö eins og vinningum
í bingó? Allra sist þegar aðeins eru
framleiddar sjö myndir á ári eins og
nú er.
— Nei, að vísu ekki. En ég
kannaðist dálitið við þá sem hafa
umsjón með myndinni. Það var
einn af félögum mínum úr skólan-
um sem benti þeim á mig. Hann
hafði sjálfur verið einskonar
framkvæmdastjóri prófmyndar-
innar minnar. Þá voru þeir búnir
að leita að leikstjóra í heilt ár án
þess að finna nokkurn sem þeir
voru ánægðir með.
Það var 1978 sem Lárus Ýmir
lauk prófmynd sinni, „Fugl í búri“.
Mynd sem fjallar um gamlan
mann og ást hans á litlum fugli.
Myndin er einskonar dæmisaga
um frelsið.
Og það er kannski ekki svo und-
arlegt að sú mynd skyldi eiga sinn
þátt í að hann fékk þessa eftir-
sóttu kvikmyndaleikstjórn. Því
„Fugl í búri“ varð ekki bara lítil
prófmynd sem lenti uppi á hillu til
að rykfalla. Hún hefur í staðinn
þeyst land úr landi, á hverja
kvikmyndahátíðina eftir aðra og
fengið verðlaun og lofsamleg um-
mæli. í vetur var hún meðal ann-
ars útnefnd til Óskarsverðlauna
og valin úr sem besta nemenda-
mynd utan Bandaríkjanna.
— En þetta var nú samt heppni
að ég skyldi fá að leikstýra þessari
mynd, segir Lárus Ýmir, þar sem
hann situr í stúdentaíbúðinni í
Stokkhólmi ásamt konu sinni og
dóttur.
— Ég var nýkominn til Svíþjóð-
ar aftur eftir nærri tveggja ára
dvöl heima þegar Jonas Cornell
frá Svenska Film Institutet
hringdi í mig.
Auðvitað varð ég glaður. Mér
hefði aldrei dottið það í hug með
fullri rænu að ég ætti eftir að
leikstýra sænskri kvikmynd fyrir
sænska peninga. Og ég þorði ekki
að trúa þessu fyrr en allt var
klappað og klárt.
Mér skilst að höfundur handrits-
ins sé sá sami og átti hugmyndina að
handritinu að Fugl í búri.
— Já, það er rétt. Það er skáld-
ið Lars Lundholm sem hefur skrif-
að bæði handritin, en ég hef verið
með í ráðum alveg frá byrjun. Það
er nauðsynlegt þegar um kvik-
myndir er að ræða. Það verður
alltaf leikstjórinn sem mótar og
skapar myndina og verður höf-
undur hennar. Hann er eins og rit-
höfundurinn sem vinnur úr því
efni sem hann hefur viðað að sér.
Um hvað fjallar svo myndin?
— Hún fjallar um tvær konur
og ferðalag þeirra til Norður-
Svíþjóðar. En það er bara ytri
rammi myndarinnar. í rauninni
fjallar hún um sambandið milli
tveggja ólíkra kvenna og hvernig
þær bregðast við ýmsu sem þær
verða fyrir á leiðinni.
Önnur konan er eldri og jarð-
bundin. Hin yngri „listamanna-
týpa“ sem lifir meira fyrir líðandi
stund.
Þetta verður ljóðræn mynd, öll
tekin í svart/ hvítu og hún byggir
mikið á stemmningum.
Kim Andersson, einn af bestu
leikurum Svía, leikur annað aðal-
hlutverkið. Hún lék m.a. aðalhlut-
verkið í leikritinu Kona sem var
sýnt í rúmlega tvö ár í Stokk-
hólmi. Lisa Hugoson, ung leik-
kona, fer með hitt aðalhlutverkið.
Og svo hefur þú fengið einn ís-
lending til að leika í myndinni.
— Já, það er rétt. Sigurður Sig-
urjónsson á að leika eitt af auka-
hlutverkunum. Mig langaði til að
hafa einhvern íslending með. Það
er svona notalegra fyrir mig að
hafa landa með mér. Og svo held
ég það sé heillamerki frekar en
hitt. Ég hafði hann líka með mér í
„Fugl í búri“.
Hvernig stóð á því að þú fékkst
áhuga á kvikmyndaleikstjórn?
— Ég veit það ekki. Én ég man
að ég hlustaði alltaf á útvarps-
leikritin á fimmtudögum þegar ég
var strákur. Þá sat ég eins og
límdur við útvarpið. Svo lék ég
frænku Charleys þegar ég var í
landsprófi og þá komst ég á bragð-
ið. En kannski vaknaði kvik-
myndaáhuginn fyrir alvöru þegar
ég var 13—14 ára:
Við vorum á labbi ofan í Aust-
urstræti, ég og félagi minn, og
sáum bióauglýsingu frá Laugar-
ásbíói með fullt af hálfberum kon-
um. Við urðum svaka spænntir að
fara og sjá myndina — sem var
Juliette og andarnir, eftir Fellini
— ef ske kynni að við sæjum
svona eins og hálft kvenmanns-
brjóst! En það var heldur lítið um
ber brjóst í myndinni og félagi
minn var mjög vonsvikinn þegar
við komum út. En um mig gegndi
öðru máli. Ég gekk varla á jörð-
inni, ég var uppnuminn af hrifn-
ingu, og allur á valdi myndarinn-
ar. Og ég man að ég hugsaði: Að
það skuli vera til miðill svo magn-
aður að hann lyfti manni upp í
Rætt við Lárus
* *
Ymi Oskarsson,
kvikmynda-
leikstjóra
æðra veldi. Mér fannst það nánast
galdri líkt að kvikmynd skyldi
geta haft svona áhrif á mann.
Þú hefur fengist dálítið við leik-
stjórn leikrita álslandi.
— Já, ég hef verið heima und-
anfarin tvö ár og leikstýrt Her-
bergi 213 á Akureyri, Anarkistan-
um hjá Alþýðuleikhúsinu og
Dansi á rósum hjá Þjóðleikhúsinu.
Vilt þú heldur vinna við kvik-
myndir en leikhús?
— Ég get ekki gert upp á milli
þeirra verksviða. Eg er alltaf ein-
beittur við það sem ég er að gera
hvort sem það er kvikmynd eða
leikrit á sviði. Ég sting mér á
hausinn ofan í hvert verkefni.
Eftir tvö ár við leikhús hungrar
mig eftir að gera kvikmynd og nú
er ég með allan hugann við mynd-
ina og get ekki hugsað mér neitt
annað.
Það er stórkostlegt að hafa
fengið þetta tækifæri. Við erum
milli 30 og 40 sem höfum lokið
kvikmyndaleikstjóraprófi frá
Dramatiska Institutinu í Stokk-
hólmi en aðeins fjórir hafa fengið
að leikstýra bíómynd. Flestir fást
við myndir fyrir sjónvarp — ef
þeir hafa þá nokkuð að gera.
En svo ertu á heimleið, ekki satt?
— Jú, nú stendur til að flytja
heim eftir níu ár í Svíþjóð. ísland
er það land sem skiptir mig ein-
hverju máli, þar er minn heima-
völlur. Það er mitt land og mitt
fólk.
En hvernig eru vinnuskilyrði
kvikmyndaleikstjórans á íslandi.
— Ég hef nú litla reynslu í
þeim efnum enn, en ég er ánægður
ef ég get framfleytt mér sem leik-
stjóri á öllum sviðum, við kvik-
myndir, leikhús og sjónvarp.
Auðvitað vantar þjálfun á viss-
um sviðum við kvikmyndun
heima. Og þá aðallega hvað varðar
skipulagningu og framkvæmdir.
Það er eðlilegt, þetta er svo ung
listgrein. Hér í Svíþjóð er hæft
fólk og vel menntað í hverri stöðu
og hvergi veikur hlekkur. En það
er sérlega gott að vinna við leik-
hús heima, þar vildi ég ekki
skipta.
Hvenær lýkur starfinu við kvik-
myndina?
— Það er ætlunin að taka
myndina í vor og sumar og svo
verður hún trúlega frumsýnd um
jólin.
Fjölskyldan fer heim í sumar og
ég kem svo á eftir í haust eða vet-
ur, þegar þessu er lokið.
Fyrst ætlar þú bara að skjóta
sænskum kvikmyndaleikstjórum ref
fyrir rass og leikstýra einni af þeim
skö myndum sem framleiddar verða
í Svíþjóð á þessu ári. Af því þú varst
svo heppinn!
— Auðvitað þarf maður að hafa
einhverja „talent" og ekki síst
góða menntun. Og ég býst við að
Dramatiska Institutet bjóði upp á
einhverja bestu menntun sem völ
er á á þessu sviði.
Ég las einhversstaðar að það
þyrfti þrennt til að komast áfram
í kvikmyndaheiminum: Sérgáfu,
dugnað og heppni. Kannski hef ég
eitthvað smávegis af þessu öllu!
En hvort það dugar til þess að búa
til góða kvikmynd veit ég ekki.
Svarið fáum við vonandi um jólin!
Og það verða aðrir en ég sem gefa
það.
SVIPMYND Á SUNNUDEGI
Júrí Andrópoff
á uppleið
Júrí V. Andrópoff sem nú hefur látið af starfí yfirmanns sovézku öryggislög-
reglunnar KGB eftir fímmtán ár í þeim sessi var fyrir fáeinum dögum
skipaður einn af tíu riturum miðstjórnar sovézka kommúnistaflokksins.
Þessar tilfæringar benda til þess að Andrópoff standi einna næst því að
verða eftirmaður Brésneffs forseta og leiðtoga Flokksins.
Andrópoff er af mörgum vest-
rænum sovétfræðingum talinn
einn skarpasti og þjálasti maður-
inn í hópi sovézkra frammámanna
um þessar mundir. Hann er 68 ára
að aldri, þannig að hugsanlegt val
hans sem leiðtoga mun ekki hafa í
för með sér kynslóðaskipti í stjórn
Sovétríkjanna. í starfi sínu hjá
KGB hefur hann lagt ríka áherzlu
á að bæla niður andóf gegn stjórn-
inni og verður ekki annað sagt en
að honum hafi orðið verulega
ágengt að því leyti ef marka má
framvinduna á þeim vettvangi hin
síðari ár. Þrátt fyrir þetta telja
ýmsir sovétfræðingar sig hafa
merkt nokkurt umburðarlyndi
gagnvart andófsmönnum í þeim
fáu opinberu ræðum sem Andróp-
off hefur flutt á síðustu árum, en
samt sem áður er hann talinn
harðlínumaður og eindreginn and-
stæðingur sjálfstæðrar hugsunar
og allra ráðstafana sem á nokkurn
hátt gætu orðið til þess að veikja
hið kommúníska einsflokkskerfi.
Oft er vitnað í ræðu sem Andr-
ópoff hélt árið 1977, en þá fullyrti
hann að andóf væri á undanhaldi í
Sovétríkjunum og þeim fáu and-
ófsmönnum sem enn gengju lausir
mætti sem hægast skipa á bekk
með ótíndum glæpamönnum. M.a.
tók hann svo til orða: „Við erum
með örfátt svona fólk og það er
enn á meðal okkar. Því miður er
það til — rétt eins og þjófar,
mútuþegar, braskarar og annað
glæpahyski er til.“ Hann bætti því
við að bæði glæpamenn og and-
ófsmenn væru Sovétkerfinu skað-
Sovétforystan sammála ad vanda
Myndin var tekin þegar Æðsta ráðið var samankomið á fundi í októbermánuði sl. Júrí Andrópoff situr
fyrir miðju í þriðju röð, við hlið Gromykos utanríkisráðherra (t.h.) og Dmitri Ustinoff varnarmálaráðherra.
Suslov hugmyndafræðingur situr fremst við hlið Brésnefs forseta og Kirilenkos sem er nánasti aðstoðar-
maður forsetans. f miðröð, frá vinstri talið: Viktor Grishin leiðtogi Moskvu-deildar kommúnistaflokksins,
Arvid Pelshe yfírmaður Eftirlitsnefndar flokksins og Nikolaj Tíkonoff fyrsti varaforsætisráðherra.