Morgunblaðið - 09.09.1982, Síða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. SEPTEMBER 1982
„Sinnuleysi ríkir
um fíkniefnaniál“
Edda Ólafsdóttir starfar hjá Úti-
deild Félagsmálastofnunar Reykja-
víkurborgar. Hún er félagsráðgjafi
að mennt, stundaði nám í Noregi og
starfaði um tíma í útideild í miðborg
Ósló. Illuti af skjólstæðingunum var
það fólk sem dýpst er sokkið í heimi
fikniefnanna; þeir sera sprauta sig
með heróíni.
„Það var mikið áfall í byrjun að
kynn'ast eymd þessa fólks. Það var
vonleysið uppmálað; hafði gefist
upp. Líf þess var samfelldur víta-
hringur og það lifði fyrir næstu
sprautu. En heróín er dýrt. Strák-
arnir stálu til þess að fjármagna
neysluna, stelpurnar stunduðu
vændi. Talið er að um 200 heróín-
istar séu í miðborg Ósló. Þeir eru
hinn harði kjarni; þeir sem dýpst
eru sokknir.
Kannanir ytra benda til, að það
verði stöðugt algengara að krakk-
ar reyki hass einu sinni eða oftar
og vandamálið er erfitt viðfangs.
Fjöldi ungmenna reykir hass í
Noregi , en þeir eru misjafnlega á
vegi staddir og flestum verður
ekki meint af. En það er staðreynd
að hluti þeirra fer út í neyslu á
sterkari og hættulegri efnum. Ég
starfaði í miðborg Ósló meðal
þeirra sem verst eru settir; þeirra
sem sprauta sig með heróíni. Það
var átakanleg reynsla og vakti
löngun mína til þess að bera sam-
an ástand mála í Noregi og á Is-
landi. Ég ákvað að skrifa ritgerð
OK leggja þá megináherslu á fyrir-
byggjani aðgerðir sem gripið hef-
ur verið til. Við vitum að þróun
mála hér á landi er svipuð þróun-
inni á Norðurlöndum, við erum
bara nokkrum árum á eftir. Því
hýtur það að teijast fróðlegt að sjá
hvernig ástandið er á Norðurlönd-
um og þá kannski einna helst í
Noregi , þar sem aðstæður eru
einna líkastar. Og ekki síður at-
hyglisvert að skoða hvernig ná-
— rætt við Eddu Ólafsdóttur, félagsráðgjafa
grannar okkar hafa brugðist við
þessu geigvænlega þjóðfélags-
meini.
Aðgerðir Norðmanna eru marg-
víslegar. Þeir taka þátt í norrænni
samvinnu, samstarfsráði um
fíkniefnavandann, sem stofnað
var árið 1970. Tveir fulltrúar frá
hverju Norðurlandanna koma
saman tvisvar á ári til þess að
ræða ástand og þróun, leggja drög
að samvinnu. Mér finnst það lýs-
andi dæmi um það sinnuleysi sem
hér ríkir, að við tökum ekki þátt í
þessari samvinnu.
Útvöröur baráttunar
gegn fíkniefnum
A árunum 1967—68 tóku yfir-
völd í Noregi frumkvæði í barátt-
unni gegn fíkniefnum. Fíkniefna-
nefndir voru stofnaðar í öllum
sýslum landsins og almenn um-
ræða var um þetta vandamál.
Árið 1969 var sett á laggirnar
stofnun, sem hefur verið nokkurs
konar útvörður í baráttunni gegn
fíkniefnum í Noregi. Starfssvið
stofnunarinnar er að fylgjast með
þróun fíkniefnaneyslu og sam-
ræma fyrirbyggjandi aðgerðir.
Fjöldi sérfræðinga starfar á veg-
um stofnunarinnar og í stjórn
hennar eiga sæti stjórnmála-
menn.Stofnunin er ráðgefandi,
gefur reglulega út blað um fíkni-
efni og starfrækir upplýsinga-
banka. Þangað er hægt að sækja
hafsjó upplýsinga um þróun
fíkniefnamála í Noregi, það sem
gert hefur verið til þess að sporna
við vandanum og tölulegar upplýs-
ingar, svo eitthvað sé nefnt.
Árið 1980 dóu 36 af
völdum dauöasprautunnar
Norðmenn hafa tekið fíkniefna-
mál föstum tökum, en vandinn
hafði vaxið þeim yfir höfuð þegar
„Vandinn hafði vaxið Norðmönnum
yfir höfuð þegar þeir loksins tóku
við sér,“ segir Edda Ólafsdóttir, fé-
lagsráðgjafi, en hún starfaði um
tíma hjá útideild i miðborg Ósló.
þeir loksins tóku við sér. Margir
eru svartsýnir á þróun mála og
benda á að árið 1980 hafi 36
manns látist af völdum dauða-
sprautunnar svokölluðu, þ.e. heró-
ínsprautunnar sem reynist neyt-
andanum banvæn. Dauðinn getur
knúið dyra hvenær sem er ef við-
komandi fær enga hjálp. Árið 1977
létust átta af völdum dauða-
sprautunnar, 26 ári síðar og 27 ár-
ið 1979. Þróunin virðist augljós.
Ábyrgð þjóöfélagsis
Til eru þeir sem græða stórfé á
þessu lánlausa fólki. Þetta eru oft
skipulagðir glæpahópar; harðsvír-
aðir glæpamenn sem velta sér upp
úr eymd annarra. Og þeir sem
sterku efnanna neyta, neyðast til
að stela og stunda vændi til að
afla fjár til heróínkaupa. Þetta er
þjóðfélagslegt mein og ekki bara
spurning um fólk sem þjáist, held-
ur einnig um ábyrgð þess þjóðfé-
lags sem þetta fólk lifir í.
Að undanförnu hefur öll um-
ræða um fíkniefni aukist í Noregi
og hefur hún miðað að þvi að velja
sem flesta aðila þjóðfélagsins til
ábyrgðar á lausn vandamálsins.
Þessir aðilar eru allt frá heilbrigð-
is- og félagsmálastéttum, skólum,
lögreglu, stjórnmálamönnum
o.s.frv. til hins almenna borgara
og er lögð sérstök áhersla á víð-
tæka samvinnu þarna á milli.
Flestir eru sammála um nauðsyn
fyrirbyggjandi aðgerða gegn
vímuefnaneyslu. Norska ríkið hef-
ur einnig veitt aukafjármagn til
baráttu gegn vandanum. Starf-
semi með og fyrir börn og ungl-
inga hefur verið styrkt, og aðal-
áherslan verið lögð á vettvangs-
starfsemi. Mikil rækt hefur verið
lögð við fræðslu. Skólarnir eru öt-
ulir við stofnun umræðuhópa, sér-
staklega um hassreykingar. Einn
slíkur hópur er „Slaa tilbake hasj-
en“, þar sem unglingarnir sjálfir
eru mjög virkir. Lögð er áhersla á
að berjast gegn almennri viður-
kenningu á hassreykingum. Þessi
hópstarfsemi hefur tekist vel og
náð til margra skóla. Það mætti
líka nefna ýmislegt annað sem
Norðmenn hafa gert; þeir hafa t.d.
eflt tollgæslu og fíkniefnalögregl-
una og sömuleiðis hefur aukin
fjölbreytni á sviði menntunar og
atvinnutækifæra forgang, ásamt
fjölbreyttara tómstundastarfi og
hagstæðara húsnæðisframboði.
Aö byrgja brunninn áður
en barniö er dottið ...
Það er brýnt að fólk hérlendis
taki höndum saman um að sporna
við því að þróunin verði sú sama
og hún hefur verið á hinum Norð-
urlöndunum. Við getum enn byrgt
brunninn, en það krefst þess að
fyrirbyggjandi aðgerðir verði
stærri þáttur. Meiri skilningur og
fnimkvæði verður að koma frá
stjórnmálamönnunum, það eru jú
þeir sem veita peningana.
Við erum þó að stíga fyrstu
skrefin. Nú eru starfandi sam-
starfshópar um unglingamál. í
þeim eiga sæti fulltrúar frá aðil-
um sem að unglingamálum starfa;
Æskulýðsráði, Athvarfi, sálfræði-
deild skóla, félagsmálastofnun og
Utideild. Búið er að kjósa fimm
manna framkvæmdanefnd. Þetta
er ekki stórt í sniðum en byrjun
þó.
Utideildin hefur átt erfitt upp-
dráttar í gegnum árin, fengið lítið
fjármagn til umráða, verið í hús-
næðishraki og fyrir þremur árum
var deildin lögð niður umm tíma.
Þetta segir nokkra sögu um við-
horf til deildarinnar. í raun getum
við afskaplega lítið gert því við
erum svo fá. Hér er einn starfs-
maður í 50% starfi til þess að
halda utan um starfsemina og
átta í hlutastarfi til þess að fara
út meðal unglinganna. Þetta er
fólk sem er í annarri vinnu eða í
skóla. Við vinnum fyrirbyggjandi
starf, förum út til unglinganna
þar sem þeir eru og ræðum við þá.
Við erum því í góðri aðstöðu til
þess að fylgjast með þróun mála
og það er mjög mikilvægt að efla
starfsemi Útideildar.
Hvers vegna þarf fólk vímu?
Ástæður fyrir fíkniefnaneyslu
eru margar og mismunandi eftir
einstaklingum. Margvíslegar
kenningar hafa verið uppi um
orsakir en þó benda niðurstöður
flestra þeirra rannsókna og kann-
anna, sem gerðar hafa verið, til
þess að fíkniefnaneysla sé samspil
milli einstaklingsins og umhverfis
Dæmin tala allsstað-
ar í kringum mann
Viðmælandi Mbl. er 19 ára
gamall. Fyrir 3‘Æ ári byrjaði
hann að reykja kannabisefni.
Hann hefur einnig notað önnur
efni þá einna helst valium.
Er notkun á kannabisefnum al-
geng hér á landi?
„Það held ég að sé ekki nokkur
vafi á, að mínu mati er varla til
sá unglingur sem hefur ekki
prófað að reykja. Hins vegar er
misjafnt hve mikið fólk notar
hass. Dæmin tala allsstaðar í
kringum mann, vinir skyld-
menni, vinnufélagar og svo
framvegis."
Lokar fóik augunum fyrir þeirri
staöreynd að hassreykingar séu
svona útbreiddar?
„Já, það finnst mér, sjáðu bara
til altir mínir skólafélagar eru á
kafi í þessu, en hver trúir því. Þó
er þessu öðruvísi farið með
stelpurnar, þær fara frekar að
reykja með strákum, þar af leið-
ir að það eru færri stelpur sem
nota hass. Reglan er yfirleitt sú
að strákarnir kaupa hassið en
stelpurnar fá það í gegnum þá.“
Hversvegna byrjaðir þú að
reykja hass?
„Mig langaði einfaldlega til að
prófa, og leitaðist við að kynnast
fólki sem reykti og að lokum
hitti ég strák sem reykti, hann
bauð mér að vera með. í gegnum
hann kynntist ég svo „dealer" og
gat farið að kaupa sjálfur. En
þetta tók tíma, hjá mér tók það
1 '/4 ár þangað til ég var kominn í
góð sambönd. Þegar fólk sér að
það er allt í lagi með þig og það
er óhætt að treysta þér, þá geng-
ur þetta eins og í sögu.“
Hefur þú einhvern tímann selt
sjálfur hass?
„Já, það hefur komið fyrir, en
ég held að ég hafi aldrei grætt
neitt á þvi, utan kannski einu
sinni þegar ég átti óvanalega
mikið, ég var með 50 gr. Það
spurðist út og krakkarnir í skól-
anum komu til mín og vildu
kaupa og ég seldi. Það var alveg
stórgróði af þessu."
Hvernig er hass flutt inn?
„Leiðirnar eru margar. En
stærsti hlutinn kemur með skip-
um: Það er algengt að fjársterk-
ur einstaklingur ráði sig á milli-
landaskip. Það virðist vera mjög
auðvelt að smygla með þeim.
Hann felur efnið annað hvort á
sér eða í einhverju dóti, það er
t.d. mjög auðvelt að fela þetta í
heimilistækjum eða í fatnaði.
Þegar efnið er komið í gegn er
drifið í að koma því strax á
markað. Innflytjandinn skiptir
sendingunni milli „dealera" sem
koma þessu svo áfram til „push-
era“ sem selja svo þeim sem
reykja. Hassið er svo reykt í
heimahúsum víða um bæinn og
meðal kunningja og á skemmti-
stöðum."
Hvernig er hassið verðlagt?
„Það fylgir verði á alkóhóli og
vísitölunni. í dag virðast það
vera gróðasjónarmiðin sem ráða
ferðinni. 1 gr af góðu hassi kost-
ar í dag 200 kr. En það hass sem
er til sölu hérna er fremur
slappt, það er algengt að það sér
drýgt með öðrum efnum, svo að
seljandinn fái sem mestan gróða
út úr því að selja.“
Byggjast félagsleg samskipti
fólks sem neytir hass upp á þess-
um tengslum eða á það eitthvað
fleira sameiginlegt?
„Jú, það er mikið um að hópar
byggi á þessum einu tengslum,
það reykir saman og það samein-
ar það. í dag finnst mér leiðin-
legt fólk sem talar ekki um ann-
að en það. Ég vil nota það til að
krydda lífið."
Er eitthvað af sterkari efnum á
markaðnum hér i landi?
„Pillurnar ganga hér kaupum
og sölum, það er mjög auðvelt að
komast yfir þær hjá læknum,
svo er eitthvað selt hér af kóka-
íni.“
Er neysla á þessum efnum
stéttbundin?
„Ég veit ekki hvað ég á að
segja um það, ég held að svo sé
ekki. Það eru víkjandi fordómar
á því að fólk reyki hass og um
leið færist það yfir til allra
stétta. Ef má fullyrða eitthvað
um þetta þá eru það frekar börn
hinna verr stæðu í þjóðfélaginu
sem reykja hass. Reykingar eru
algengari í menntaskólunum
heldur en í Versló. Fólk sem hef-
ur ekki úr of miklu að spila reyk-
ir, þá á ég fyrst og fremst við
neðri millistétt og verkalýðs-
stétt. Hinir sem betur mega sín
nota spítt og alkóhól. En það er
mjög erfitt að fullyrða neitt um
þessi mál, þetta er of algengt til
þess.“
Hcfur þú einhverntímann kom-
ist í kaat við lögreghina?
„Nei, aldrei, en ég þekki marga
sem hafa verið teknir. Hugsaðu
þér að lögreglan lokar fólk inni