Morgunblaðið - 19.02.1983, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. FEBRÚAR 1983
Endurskodun stjórnarskrárinnar 6. grein:
Þjóðaratkvæði
— eftir Gunnar G.
Schram prófessor
Er ástæfta til þess að láta
fara fram þjóðaratkvæða-
greiðslu um mikilvæg mál?
Margir munu svara þeirri
spurningu játandi. En engin
ákvæði um slíkan rétt þjóð-
arinnar eru nú í stjórn-
arskrá landsins.
Það er í fullu samræmi við
leikreglur lýðræðisins að þjóðin
sé spurð álits áður en ákvörðun
er tekin í viðurhlutamiklum
málum, sem framtíð hennar geta
skipt miklu. Af þeirri ástæðu
leggur Stjórnarskrárnefnd til í
skýrslu sinni að upp verði tekið
nýtt ákvæði í stjórnarskrá
landsins um þjóðaratkvæða-
greiðslur.
Kjósendum falin
ákvörðun
Ákvæðið er þess efnis að
fjórðungur kjósenda geti óskað
eftir því að fram fari ráðgefandi
þjóðaratkvæðagreiðsla um ein-
stök málefni. Hér er með öðrum
orðum gert ráð fyrir því að það
sé tiltekinn minnihluti kjósenda,
sem geti krafist þjóðaratkvæða-
greiðslu.
Sú spurning vaknar í þessu
efni hvort fara hefði átt þessa
leið eða heimila minnihluta
þingmanna þess í stað að krefj-
ast þjóðaratkvæðagreiðslu. Það
er í raun handhægari leið, en þá
má búast við því að miklu oftar
myndi koma til slíkrar atkvæða-
greiðslu en ella væri.
Hér hefur sú leið verið valin
að leggja það í dóm kjósenda
sjálfra hvort þeir telja mál það
mikilvægt að þeir vilji leggja út í
þá fyrirhöfn að safna undir-
skriftum fjórðungs allra kjós-
enda, sem þarf til þess að til
þjóðaratkvæðagreiðslu komi.
Svo sem að líkum lætur er það
ekkert áhlaupaverk. Fjórðungur
kjósenda er um 35.000 manns.
Það tekur meira en eina eða
tvær dagstundir að safna svo
mörgum undirskriftum, sem að
líkum lætur. Þó fer því fjarri að
það sé óvinnandi vegur. Fyrir
nokkrum árum átti sér stað í
landinu undirskriftasöfnun á
vegum félagsins „Varið land“. í
það skiptið tókst að safna yfir
50.000 undirskriftum og voru þó
kjósendur allnokkru færri en nú.
Krafan um það að fjórðungur
kjósenda verði að óska eftir
þjóðaratkvæðagreiðslu kemur í
veg fyrir að rokið sé upp til
handa og fóta af litlu tilefni.
Ekki er líklegt að almennt fylgi
fáist við slíka kröfu, nema þar sé
stórmál á ferðinni, sem almenn-
ingur metur sem slíkt. Spurning-
in er raunar sú, hvort markið sé
hér sett of hátt, of erfitt gert um
vik til þess að fá fram slíka at-
kvæðagreiðslu. Það var skoðun
fulltrúa Alþýðubandalagsins í
nefndinni, en þeir lögðu til að
nægilegt skyldi vera að fimmt-
ungur kjósenda óskaði eftir því
að þjóðaratkvæðagreiðsla færi
fram.
Önnur leið hugsanleg
Hin leiðin, sem til greina kom
varðandi þjóðaratkvæðagreiðsl-
ur, er sú leið sem farin hefur
verið í Danmörku. Þar þarf ekki
að koma til viljayfirlýsing tiltek-
ins hluta þjóðarinnar, heldur
getur þriðjungur þingmanna
krafist þjóðaratkvæðagreiðslu
um lagafrumvörp, sem þingið
hefur afgreitt, og er þá skylt að
láta hana fara fram.
Þessi leið er vitanlega miklum
mun fyrirhafnarminni, en hún
er bundin við þjóðaratkvæða-
greiðslu um samþykkt lagafrum-
varp. Það er hinsvegar ákvæðið í
skýrslu Stjórnarskrárnefndar
ekki. Það tekur jafnt til mála
utan Alþingis sem innan og er
því þar um miklu víðtækari
heimild að ræða.
í Danmörku verður þessi til-
tekni minnihluti þingmanna að
bera fram kröfu sína innan
þriggja daga frá því lagafrum-
varp það, sem þeir eru andstæð-
ir, var samþykkt. Skal atkvæða-
greiðslan síðan fara fram á 12.
til 18. degi frá því hún var aug-
lýst. Til þess að frumvarpið telj-
ist fellt í atkvæðagreiðslunni
þarf einfaldur meirihluti þeirra,
sem í henni taka þátt, að greiða
atkvæði gegn því. Jafnframt að
30% allra atkvæðisbærra manna
hafi greitt atkvæði gegn því. Er
það skilyrði sett til að tryggja
lágmarksþátttöku í kosningunni.
Öllum lagafrumvörpum, sem
danska þingið hefur samþykkt,
ef unnt að skjóta til þjóðarat-
kvæðagreiðslu, með nokkrum
undantekningum þó.
Ekki er unnt að láta þjóðar-
atkvæðagreiðslu fara fram um
fjárlög, lög um laun og skatta,
eignarnám eða samninga við
önnur ríki.
Til þjóðaratkvæðis hefur
nokkrum sinnum komið í Dan-
mörku samkvæmt kröfu minni-
hluta þings. Hafa þá nokkrum
sinnum verið felld lagafrumvörp
sem þingið hafði áður samþykkt,
m.a. lög um lækkun kosninga-
aldurs og jarðalög. Nytsemd
þessa ákvæðis hefur á þann hátt
komið glöggt fram: Þjóðin hefur
verið annarrar skoðunar en
þingið og vilji hennar náð fram
að ganga.
Bindandi atkvæða-
greiðsla eða
ráðgefandi?
Danska ákvæðið um þjóðar-
atkvæði heyrir til undantekn-
inga. Yfirleitt eru þjóðarat-
kvæðagreiðslur aðeins ráðgef-
andi. Þó eru úrslit atkvæða-
greiðslanna bindandi, sem fram
fara í hinum einstöku ríkjum
Bandaríkjanna og Sviss.
í hinni nýju sænsku stjórn-
arskrá er atkvæðagreiðslan að-
eins ráðgefandi og hér á landi er
gert ráð fyrir sama hætti. Rökin
fyrir því eru þau að við búum við
fulltrúalýðræði. Alþingismenn
eru kjörnir til þess að setja þjóð-
inni lög. Þess vegna er eðlilegt
að þeir fari með það vald — en
þjóðinni gefist þó kostur á að
láta álit sitt uppi, þegar stórmál
eru á ferðinni.
Því er ekki að leyna að ýmsir
telja réttara og skynsamlegra að
niðurstaða þjóðaratkvæða-
greiðslu sé bindandi, en ekki að-
eins ráðgefandi. Að þeirra dómi
samræmist slíkt betur reglum
þeirrar lýðræðisstjórnar sem við
búum við. Þjóðin sjálf eigi að
taka mikilvægustu ákvarðanirn-
ar í málum sínum, ef hún óskar
eftir því. Niðurstaðan í umræð-
um nefndarinnar varð hins veg-
ar sú, sem hér hefur verið lýst,
og er sá háttur miklu algengari
þar sem slík ákvæði eru í stjórn-
arskrá.
Hér má bæta því við að þótt
atkvæðagreiðslan verði aðeins
ráðgefandi eru allar líkur á að
Alþingi fari eftir vilja þjóðar-
innar sem þar birtist, en virði
hann ekki að vettugi. Það sýna
dæmin úr okkar eigin sögu.
Þrisvar sinnum hefur Alþingi
ákveðið með sérstakri ályktun að
spyrja þjóðina álits á mikils-
verðum málum. í fyrsta sinn var
■_
LANDSVIRKJUN
Steypustöð til sölu
Landsvirkjun áformar aö selja, ef viðunandi tilboö
berast, steypustöö sem smíöuö var hjá Krupp-
Dalberg í V-Þýskalandi áriö 1966, og notuö í upphafi
viö Búrfellsvirkjun. Stööin var flutt áriö 1975 aö Sig-
öldu þar sem hún var síðast í rekstri áriö 1980.
Lýsing:
4 fylliefnahólf, einangruö og meö lögnum fyrir upp-
hitun, stærö samtals 100 m3.
2 sementsgeymar, stærö samtals 240 tonn.
3 sjálfvirkar vogir fyrir sement, vatn og fylliefni.
Skammtadæla fyrir íblöndunarefni.
Hrærivél, tegund Fejmert S-1500, blandar 1,5 m3
í hræru.
Afköst um m3á klukkustund.
Sjálfvirkur vogarbúnaöur, tegund Pfister-Waagen,
fyrir sement og fylliefni.
Handstýrður vogarbúnaöur fyrir vatn og íblöndun-
arefni.
Minni fyrir 11 mismunandi steypuforskriftir.
Sjálfvirkur prentari skráir vegiö efnismagn í hverri
hræru, dagsetningu og tíma.
Gufuketill 800 Mcal/klst.
Væntanlegum bjóöendum veröur gefinn kostur á aö
taka þátt í skoöunarferö aö Sigöldu þar sem stööin
er nú.
Þátttöku þarf aö tilkynna eigi síöar en 25. þ.m.
Nánari upplýsingar gefur Sveinþjörn Sveinbjörnsson,
byggingardeild Landsvirkjunar, Grensásvegi 13,
Reykjavík, sími 83058.
JMtogmiirlfKfeft
Askriftarsíminn er 83033