Morgunblaðið - 26.05.1983, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 26. MAÍ 1983
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir GUÐM. HALLDÓRSSON
Botha: óvinsaelar umbaetur
• •
Treurnicht: sigurregarí
kunda skipuð 50 hvftum mönnum,
25 kynblendingum og 13 Indverj-
um á að kjósa forsetann, sem fær
stóraukin völd. Auk þess að vera
forseti verður hann forsætisráð-
herra og yfirmaður landvarna.
Frumvarpið hefur sætt harðri
gagnrýni vegna þess hve völd for-
setans verða mikil og þar sem
meirihluti blökkumanna verður
útitokaður frá völdunum. Og þótt
í frumvarpinu sé ekki gengið
langt í umbótaátt í kynþáttamál-
um hefur það valdið stjórn Botha
verulegu áfalli í aukakosningum í
þremur kjördæmum og í kosn-
ingu til fylkisþings í einu kjör-
dæmi.
Þessar aukakosningar voru til
komnar vegna þess að Fanie
Botha atvinnuráðherra lýsti því
yfir á þingi að ef dr Andries Tre-
Onnur Palestína?
ASTANDIÐ í Suður-Afríku hefur færzt á nýtt og hættulegt stig eftir
bílsprengjuárásina í Pretoríu á föstudaginn og loftárás Suður-Afríku-
manna á Mósambík á mánudaginn.
Blað blökkumanna í Soweto
hefur látið í ljósi ugg um að
Suður-Afríka verði „annað ír-
land, önnur Palestína". Blöð hvita
minnihlutans gefa í skyn að árás-
ir verði einnig gerðar á stöðvar
blökkumanna í öðrum grannríkj-
um, t.d. í Botswana, þar sem þeir
hafa eflt lið sitt að undanförnu,
og Zambíumenn óttast árás á
land sitt.
Átján biðu bana og 217 slösuð-
ust þegar bílsprengjan sprakk
fyrir framan byggingu þar sem
suður-afríski flugherinn hefur
skrifstofur f Pretoríu. Bílsprengj-
um hafði aldrei áður verið beitt í
Suður-Afríku og þetta var ein
mesta árás blökkumanna til
þessa.
í hefndarskyni réðust suður-
afrískar þotur á eldflaugamann-
virki og fimm bækistöðvar Afr-
íska þjóðarráðsins (ANC) í einu
úthverfi Maputo, höfuðborgar
Mósambík, í dögun á mánudag-
inn. Mósambíska fréttastofan
segir að fjórir hafi fallið og 24
særzt í árásinni. Þetta var í
fyrsta skipti sem Suður-Afríku-
menn beittu herþotum gegn
stöðvum ANC i grannríki, en ekki
hermönnum.
Fréttaritari Reuters fór til út-
hverfisins Matola, sem loftárásin
var gerð á, og sagði að ekkert
benti til þess að suður-afrísku
þoturnar hefðu hæft stöðvar
ANC. Hann kvaðst heldur ekki
hafa séð eldflaugastöð á þessu
svæði.
Suður-Afríkumenn segja aftur
á móti að þotur þeirra hafi hæft
sex skotmörk með flugskeytum
og vélbyssuskothríð. Þeir segja að
sprengjum hafi ekki verið beitt
til að draga úr manntjóni. Flug-
turninum í Maputo var tilkynnt
um árásina rétt áður en hún var
gerð og tekið var fram að Suður-
Afríkustjórn ætti ekkert sökótt
við stjórn Mósambík.
Samskipti Suður-Afríku og
Mósambík hafa versnað að und-
anförnu vegna þess að suður-
afrískur glæpamaður, sem flúði
til Mósambík, hélt því fram að
stjórnin í Pretoríu hefði sent
hann þangað til að myrða Machel
forseta.
Pik Botha utanríkisráðherra
hitti að máli sendinefnd Mósam-
bíkstjórnar í landamærabænum
Komatipoort og sýndi henni
skýrslur lögreglunnar um glæpa-
manninn Pieter Schoeman. Tveir
suður-afrískir lögreglumenn
fengu að fara til Maputo til að
bera kennsl á Schoeman. Botha
sagði nefndinni að samskipti
landanna gætu ekki batnað fyrr
en stjórn Machels leiðrétti stað-
hæfingar Schoemans opinber-
lega.
Suður-afrískir hermenn gerðu
árás á hús ANC í Matola í janúar
1981. I desember í fyrra réðust
suður-afrískir hermenn á hús
ANC í Maseru í Lesotho og 42
biðu bana. Blökkumenn halda því
fram að þessar árásir hafi átt
þátt í að magna átökin. Sumir
þeirra segja að árásin í Pretoríu
hafi ekki þurft að koma á óvart
eftir árásirnar á Matola og Mas-
eru.
Afríska þjóðarráðið hélt uppi
frekar takmarkaðri skæruliða-
starfsemi um 22 ára skeið og bar-
átta ráðsins gegn stjórn hvíta
minnihlutans olli sjaldan mann-
tjóni. Suður-Afríkumenn svöruðu
aðallega með lögregluliði og
beittu ekki hernum, ef undan eru
skildar árásirnar á Matola og
Maseru.
Síðan færðist meiri harka i
leikinn og nú virðist stigmögnun-
in komin á svo alvarlegt stig að
erfitt verður að stöðva átökin.
Afstaða beggja aðila hefur
greinilega harðnað.
Talið er víst að ANC hafi vitað
hvernig Suður-Afríkustjórn
mundi bregðast við árásinni í
Pretoríu og hreyfingin hafi einn-
ig vitað að árásin gæti dregið úr
vinsældum hennar erlendis. Samt
var árásin gerð og það gæti bent
til þess að völd ungra, róttækra
leiðtoga ANC hafi aukizt, en
dregið hafi úr völdum gamalla
leiðtoga, sem hvetji til stillingar.
Stigmögnun átakanna fylgir í
kjölfar þess að ríkisstjórn P.W.
Botha forsætisráðherra hefur
lagt fram nýtt stjórnlagafrum-
varp, en samkvæmt því fá tvær
milljónir kynbiendinga og 750.000
Indverjar takmörkuð völd. Áhrif
blökkumanna verða hins vegar
ekki aukin, þar sem því er haldið
fram að þeim séu tryggð full
mannréttindi og pólitísk réttindi
í svokölluðum „heimalöndum"
þeirra.
Þinginu verður skipt í þrjár
deildir og hvítir menn fá 178
þingmenn, kynblendingar 85 og
Indverjar 45. Kjörmannasam-
urnicht, leiðtogi nýstofnaðs
íhaldsflokks, sem berst gegn
stjórnarskrárbreytingunum,
segði af sér þingmennsku í kjör-
dæminu Waterberg í Norður-
Transvaal og gæfi aftur kost á
sér mundi hann fara að dæmi
hans í öðru sveitakjördæmi í
Transvaal, Soutpansberg. Tre-
uernicht flýtti sér að taka áskor-
uninni, sem Fanie Botha kvaðst
setja fram til að sýna hve mikið
fylgi Ihaldsflokkurinn hefði.
Boðskapur Treuernichts í kosn-
ingabaráttunni var einfaldur:
stuðningur við þjóðernissinna
leiðir óhjákvæmilega til þess að
sama ástand skapast í Suður-
Afríku og í Zimbabwe og að hvft-
ir menn munu flýja land.
Mikil hægrisveifla varð í þess-
um kosningum og hægriöfga-
menn treystu stöðu sína, gagn-
stætt því sem Fanie Botha hafði
búizt við. Þær hugmyndir, sem
einhverjir kunna að hafa haft um
samstöðu hvítra manna, urðu að
engu.
I fyrsta sinn síðan Þjóðernis-
flokkur Botha kom til valda fyrir
35 árum missti hann meirihluta
sinn í Waterberg. íhaldsflokkur-
inn hafði ekki boðið fram áður f
kjördæminu og sigurvegarinn í
kosningunni þar, sem mikla at-
hygli vakti, var leiðtogi hins nýja
flokks, dr Treurnicht. I Sout-
pansberg sigraði Fanie Botha
frambjóðanda íhaldsflokksins
með aðeins 621 atkvæðis mun.
Þjóðernisflokkurinn sigraði f
kjördæminu Waterkloof f Pre-
toríu og í kosningu til fylkisþings
Transvaals í gullbænum Carlton-
ville, en flokkurinn tapaði miklu
fylgí.
Hugsanlegt er talið að Treurn-
icht reyni að koma til leiðar sam-
einingu flokks síns og flokks
hægriöfgamanna, Herstigte-
þjóðernisflokksins, og knýja síð-
an fram kosningar. Hann gæti
reynzt Botha skeinuhættur f
kosningum.
Telja má víst að úrslitin neyði
Botha til að sýna meiri gætni í
stjórnarskrármálinu. Þótt breyt-
ingarnar séu ekki róttækar virð-
ast hvítir kjósendur ekki geta
sætt sig við þær og þær gætu
jafnvel orðið stjórn hans að falli.
Jafnframt verður Botha að sýna
skæruliðum blökkumanna í tvo
heimana. Þær raddir virðast há-
værar meðal hvítra manna að
svara verði aukinni hörku
blökkumanna með enn meiri
hörku.
Starfað fyrir
friðarhreyfinguna
á Novosti-skrif-
stofunni í Bern
Alexei Dumov, yfirmaður sov-
ésku fréttastofunnar Novosti í
Sviss, hefur nú bæst í hóp sov-
éskra starfsmanna sem hefur verið
vísað frá Vesturlöndum á undan-
fórnum vikum. Hann var sakaður
um íhlutun í svissnesk innanrík-
ismál og skrifstofu Novosti í Bern
var lokað. Svissneska utanríkis-
ráðuneytið lagði jafnframt fram
óvenju harðorð mótmæli í sovéska
sendiráðinu vegna sívaxandi íhlut-
unar Sovétmanna í svissnesk inn-
anríkismál.
Svissneska dómsmálaráðu-
neytið lagði ekki fram mörg
sönnunargögn gegn Dumov
sjálfum. Dr. Peter Huber, yfir-
maður rfkislögreglunar, sagði að
mörg smáatvik á ferli hans
hefðu safnast saman og nú væri
mælirinn fullur. Novosti-
skrifstofunni var hins vegar lok-
að vegna þess að þar var stunduð
áróðursstarfsemi og unnið með
svissnesku friðarhreyfingunni
og uppreisnarsömum unglingum,
stunduð lygaupplýsingamiðlun
og mótmælagöngur og aðrar
mótmælaaðgerðir undirbúnar.
Tveir svissneskir blaðamenn,
Philip Spillman og Martin
Schwander, störfuðu hjá Dumov
á Novosti skrifstofunni. Þeir eru
félagar í svissneska kommún-
istaflokknum, Partei der Arbeit,
og virkir þátttakendur í ymsum
vinstrisinnuðum hreyfingum. Þó
nokkuð af þeirra virku þátttöku
átti sér stað í vinnutímanum á
skrifstofu Novosti. Dómsmála-
ráðuneytið segir að þeir hafi t.d.
stjórnað og undirbúið mjög fjöl-
menna friðargöngu sem var far-
in í Bern 5. desember 1981. Þeir
eru einnig sagðir hafa staðið að
undirskriftasöfnun fyrir frið-
arhreyfinguna og skrifað dreifi-
bréf fyrir hana. Slagorðin
„Stopp dem Cowboy", þar sem
átt er við Reagan Bandaríkja-
forseta, og „Nein zur Neutron-
enbombe" hafa verið rakin til
þeirra.
Unglingar í Bern hafa lengi
óskað eftir að fá inni með æsku-
lýðsstarfsemi í gömlum reið-
skóla lögreglunnar í miðbæ
borgarinnar. Það var reynt um
tíma en þótti gefast illa svo að
krakkarnir voru reknir þaðan
aftur. Þá kom til verulegra
átaka milli lögreglunnar og
unglinganna. Dómsmálaráðun-
eytið segir að starfsmenn Nov-
osti hafi unnið með unglingun-
um, samið fyrir þá dreifimiða og
dreift þeim. Annar starfsmann-
anna er sagður vinna með ung-
um mönnum sem neita að gegna
svissneskri herskyldu og veita
upplýsingar um það. Og ungur
leiðtogi eins hóps herskárra
kommúnista hefur sagt að hann
hafi eitt sinn leitað stuðnings við
hópinn hjá kúbanska sendiráð-
Afmæliskveðja:
Borghild Hernes
Einarsson
28. mars sl. átti Borghild Hern-
es Einarsson, Jórufelli 10, Reykja-
vík, 80 ára afmæli. Undirritaðri
ber svo sannarlega að minnast
hennar á þessum merku tímamót-
um í lífi hennar, því svo mikið á ég
henni að þakka frá æskuárunum
og fram á þennan dag. Ég er ekki
viss um að hún kunni mér þakkir
fyrir að skrifa þessar línur, því
hún hefur ekki verið gefin fyrir að
láta bera mikið á sér um dagana.
Amma mín og fóstra er fædd í
Eggesbönes á Herö í Noregi. For-
eldrar hennar voru hjónin Nikol-
ine Ingeborg og Jakob Hernes,
iðnrekandi frá Bergen, en hann
rak brauðgerðarhús og verslun í
Eggesbönes. Amma mín ólst upp á
kristnu og góðu menningarheim-
ili, þar sem bækur, tónlist og
söngur voru í hávegum höfð.
Amma hafði góða söngrödd og
söng í kórum á barns- og unglings-
árum í Noregi.
Systkini ömmu voru tvö, Jó-
hannes og Magda, en eru nú bæði
látin. Jóhannes lést á besta aldri
og Magda lést einnig fyrir aldur
fram.
Með ömmu minni og systkinum
var ætíð mjög kært og gott sam-
band þeirra á milli, enda alin upp
við góða siði og mikinn kærleik. A
yngri árum mínum sagði amma
mér margar skemmtilegar sögur,
og frá leikjum þeirra systkina og
vina, einnig frá skauta- og skíða-
ferðum, sem þau stunduðu mikið á
vetrum. Á sumrin var töluvert um
ferðalög, því ættgarðurinn var
stór og mikið samband á milli. Oft
var farið í heimsóknir til ættingja,
sem víða bjuggu, en skemmtileg-
ast þótti þeim að heimsækja þá
sem ráku búgarða, þar voru líka
frændur og frænkur á líkum aldri
og þau systkinin undu sér þar við
leiki og störf.
Amma þekkti vel til íslands
löngu áður en hún kom þangað.
Frændur hennar, Kund og Olav
Evenger (en þeir og faðir hennar
voru systkinasynir) höfðu rekið
stórútgerð á íslandi og meðal ann-
ars byggt síldarverksmiðju á
Siglufirði (austan fjarðarins, sem
fór í snjóflóðinu árið 1919) svo
eðlilegt er að oft hafi verið hugsað
og talað um ísland á heimili henn-
ar á þeim tíma.
Amma mín og afi kynntust í
Noregi, hann hafði þá lokið meist-
araprófi í matreiðslu, frá mat-
reiðsluskóla i Kaupmannahöfn,
með ágætum, en gerðist síðan far-
maður, var meðal annars bryti í
nokkur ár á millilandaskipum og
sigldi í fyrra stríði og lenti þá í
ýmsum ævintýrum, meðal annars
tekinn til fanga af Rússum ásamt
áhöfn skipsins, en var þó sleppt
fljótlega.
Maðurinn hennar ömmu var
Kristmundur Eggert Einarsson,
fæddur að Litlu Brekku á Höfða-
strönd í Skagafjarðarsýslu. For-
eldrar hans voru Sigurbjörg
Jónsdóttir Hallgrímssonar bónda
og konu hans Þorbjargar Þor-
bergsdóttur frá Ytra Hóli í
Austur-Húnavatnssýslu og Einar
Ásgrímsson bóndi (kenndur við
Arnarstaði) Hallssonar, bróðir
séra Jóns prófasts Hallssonar í
Glaumbæ í Skagafirði, en hann
var þekktur kennimaður á sinni
tíð.
Afi ólst upp hjá hálfsystur
sinni, Önnu Einarsdóttur, og
manni hennar, Páli Árnasyni,
ásamt einkabarni þeirra, Einars-